1 4 6 R E R U M NATURALIUM
Vidccur Ìànè jufto maturius è vencriculo protra£t.-i eile, ut pili nondum iàtis adtenuari, inquc duriorcm
maiTam compingi pomerint : unde & virtutes medicaras hadenus hand tancas habet ^ guantas per moram
longiorem concraxiíTet. In Rumphii Mufeo Amho'm. Tab. LVll, pag. i<jy , pila ejusmodi pilofa Apri
t]u0que cxhibetur, noftr^ perquam fimilis, ex indigeno, uti Autor rcfert. Apro dcprompta. Id num
verum fit, baud determinavero, qui nunquam audii, inter millcnos, qui noftris in oris, quocannis, ma-
¿lancufj Porcos ullum aliquando exciciiTe, cujus in ventriculo Pila ejusmodi fit inventa.
N u m . IO. Pila pilofa Cafloris Siherici,
Animai iftud, Lutra noftrate paulò grandius, amphibium, in aquis pariter degit, inhians pifcibus ..
ac in tellurem prodic, gramine vefcens. Caput ejus, & auricular, qualia Lutra: terè funt. Quadrupcs
a u t e m e f t , vartisque gaudet dentibus, curtisque pedibus, qui longos in ungues abeunt. Cauda ci lata
e i t , qualis Pifcium, iquamata, cujus remigio natat atque in aquis ièie proniovct Animai. Pellis, tenerrimis
veftita pilis, plunmi xlHmara frigidis in rcgionibus, loco lubtegminis vcftimencorum uiurpatur.
Quin Pelles n x , harumque pili, noftras in regiones copioiè devehuntur, frequentiquc negotio exerccnt
Mercatores. Ut vero ad piloiàm redeamus Pilam,hujus in ventriculo Animalis naicentem, quarum plurimas
e Mofcovià obtinuimus, videbamur operiE fatturi eiTe pret ium, fi earum unicam, nativa, qua eft,
magnitudine, formaque, inllar pomi mediocris, globoia, depidam hic fifteremus. Sunt hx pila: admodum
hifpidx, extantibus villis, nigricantibus, uti pili pellium fabellinarum, five MulTrelx Scythicx , omnemquc
contegentibus externam iuperficiem, obf i tx, leves cxccrum , at dura: tamen intus, & materie calcaría repletx.
Caftori quatuor funt TeiHculi, quorum bini, carnei, alium finguli juxta iè gerunt Tefliculum adipof
u m , tunicis cralTis firmiter devinflum, c quo pinguedo five axungia, in ufus mox commemorandos,
deproinitur. Carnei quidem eximiis pollent viribus Medicatis, fi quando prius a crailioribus repurgati
membranis, propria Tua in tunica cenuiore ficcati, hatencur. Hi tum ab incolis Siberia: yoc'xm.m Jeparati,
Batavis vero Ca/ìoreum optimutn, Sihericum, axungia expers^ fiquidem 6¿ aliud detur, cui folliculi
adipofi, fimul exficcati, etiamnum adhxrent, ne dimidio quidem prioris valens, Vocatur id Caßoreum
Polonicum, & plerumque Penem gerit oiTeum, quo prior ípecies caret, utpote refedto. Altera ^ecies
Polonica fxpilUmè adulteratis mifta eil: Tefticulis, è quibus Moicovicx optimum exícindunt Caíloreum ,
hujusque in locum veficas alias, carne, cruore, terra, arenis, & ejusmodi fordibus repletas, folliculis
adipoiis, adhuc recentibus, adnedere, & cenuibus membranis artificioie adeò omnia inter fe colligare &c
obducere norunt, ut vel peritiori quoque fucum fecìant, nifi cautum fedu inftituerit examen. Tertia
Callorei fpecies è Canada &c Virginia adfertur, omnium quidem viliilìma, Tefticulos Habens longos >
gráciles, carne emundlos, folliculosque adipoíos vix quidpiam axungix continentes: unde Sc vi medicata
multum cedit ptioribus binis, nec nifi Equis aliisquc Brutis adhibetur. Norvegia pariter ac Suecia Caftoreum
proferc, ratione pretii Mofcovitico proximum. Haud pauci damur inter vetares Authores, uti
Diofcorides y Rmdeìetius, Marcellus, Vergilius, Plinius, Gefnems, Aldro'vandus, tcc. qui credidere, Caftoris
Tciticulos iaaud majores effe Galli majons domeftici Teftibus, hinc Renes eíTe Caíloris, qui vulgo pro
Teiticulis
vroeg isuitgehaalt, heeft het haair nog niet kunnen verteeren,
en alles in eeti harde maßa brengcn, waar door de krachten 00k
vermindert zyn, die anders door den tydc beter daar in zouden
gekoinen zyn. Wy vinden by Rumphiusyin zyne jimboinfche Rariteitkamer^
op 't Lf^II Tafereel, fol. i p f , cen dicrgelykc foort
van haairigen varkens-bal vertoont, die met den onzen al veel
oterecnkomt, cn die gezegt wordt uit ecn inlandfch varken gcfneden
te zyn. Wat daar van zy, kunnen wy niet zeggen, en
hebben nicc gehoort, dat bier te lande in zo vele duizende van
yarkens, als 'er jaarlykfch geflagen worden, baair-ballen in de
inaag gcvonden worden.
Num. 10. Haair-hal uit de maag wan een Siherifche
Be^ver gehaalt.
D i t dicr is wat groter als ccn inlandfche otter. Hct is een
amphibium^ Icvende in ' t water van op viflchen tc aazen, cn körnende
00k op 't landt grazcn. Des zelft hoofdt komt byna mct
dat'van de otcer overecn, als mcde de ooren. Hct hecf: grote
tanden, en loopt op vier poten, hebbende lange klaauwen en
körte benen: de ftaart is breed, gelyk als van een vifch, cn gefchiibt,
waar mede zy zieh in de rivieren wctcn voort te roeicn,
o f te zwemmei-L Hun bont is fchoon van haair, cn wordt in
koudc landen zeer geacht, en gcbruikt tot voeringe van klederen:
00k wordt hct pekwerk cn'het haair van dien veel naar ona
e landen gevoert, en grote koopmanfchap daar mcde gcdreven,
O m mi vcrder tot den haairigen maag-bal tc komcn, waar van
ons verfcheide uic MoFcovie zyn gezonden, wy hebben de zelve
-.•waardig geacht, eenen daar van in plaat hier by tcvocgen, in
de zelve natuarlyke grootte en rondte, als een matclyke appel.
Z y zyn heel ruighaairig, mct opftaande punten, zwai t-kleurig,
g c l y k 't haair van fabelcn, ovcral of rondom cveo digt mci hct
puntige haair begroeir,en zyn maar l igt, doch in 't middcn harJ
en kalkachtig. De Caßor o f Bever hecfc twee dubbeldc teilikulen,
waar van *cr twee vleezig zyn, zittende nefFens icdcr dezcr
laatfte een vet-bal, raet dikke vliezcn valt gchecht, waar uit
men hct vet of de fmeer haalt voor 't navolgende gcbruik. De
vleezige bal is ecn uitllekend medikament, als de zelve van alle
zyne dikke vliezen en Vellen eczuiverc, cn behoorlyk in zyn eigen
dun vlies gedroogt is. Men noemt zc in Syberie afgcfchcidene,
en in Hollandt Sibcrifche Caftoor-ballcn zonder ver, oni
dat 'er ook andere zyn, die met vet-ballen , daar aan vait gedroogt
zittende, voorzien zyn, en die niet half zo veel waarJig
zyn als de andere. Aan deze, die men de Poolfche Caftoreum
noemt, zit aan de mecfle een beenachtige penis, of fchacht, die
aan de eerftc foort mede hebben gezeten, en daar van afgcfcheiden
zyn. Onder de twede ofPoolfche foort forteren gcmecnl
yk valfchc ballen, daar de Mofcoviters de belte gcil-ballen uitfnyden,
cn andere blazen mct vuil vleclch, blocdr, aurde, zandt
en dicrgelykc onreiiiighcit in vullen,en behendig aan de vct-bal-
Icn weten vall te maken,icrwyl zy nog vars, en mct dunnc vliezcn
overkleed zyn, zo dat men kenncrs daar mcdc zou kunnen
bedriegen , indicn men het niet wel ondcrzocht, cn de zclvc
fncedr. De derde foort van Cailoreum of Bcvcr-gyl wordt uit
Canada en Virginic gehragt. Deze is de gcmccnftc foort,zyndc
de ballen lang en fchraal van gyl : in de vct-blazen, die daar aan
hangen, wordt weinig of gecn vct gevondcn > ook zyn de krachten
van deze foort merkclyk minder dan die van de twec ecrfte,
cn worden meell voor paarden en beeilen gcbruikt. Uit Noorwcgen
en Zweden komcn ook Bevcr-ballen,die,aangaandc hunne
waarde,na de Moscovifchc volgcn. Daar zyn verichcidc oude
fcliryvcrs , als Diofcorides, Hondoktiui , Marcellus , Fcrgilius ,
Plinius, Gefnerus, jfldrovaniius ^ enz. die van ^dachtcn zyn ^ew
e e f t , dat de tcftikulcn ofgyl-ballcn van de Bezonrdiercn niet
groter zyn dan de balletjes van grote huishanen, cn dat men de
niercn van de Bevers aabzict voor teßkuli CaßoriSf volgcns hct
vcrhaal
T H E S A U R U S . 147
Tefticulis habcntur; prout cum Gefmro Valentmus in Mufeo Mufeorum., pag. 4.74, teftatur. Tacile tarnen
banc réfutât opinionem, qui prius didtorum niemor novit Pencm oiTcum binos inter Tefticulos carncos
hxrere, fiiis etiamnum integumentis membranaceis & tendinofis veQitum Plurima danmr Animanria,
quibus oiTeus eil Penis, uti funt Vulpes, Lutrx, Lupi, Taxi, &cc. Quin 6c Piices inter rcpcriuntuf
Pene oiTeo ini lrudi , Phocx, Thynni, Canes marini, &c. Quantum ad ufum Caftorei Medicatum, is
infignis eil in fexus iequioris illis afiedionibus, qux mala Hyilerica, iànguinisve vitia graviora, pro cauiä
agnoicunt. Quin & iexui mafculino eximium prxbet remedium ad Paralyies, Apoplcxias, Epilepfias,
malum Hypochondriacum &c. Sibericum, utpote optimum, itidem bisce ufib.us prxilantiilimum eil.
Dofis ejus haud adeò exafte limitata eil, quin absque periculo tantjllum plus minusve exhiberi queat.
Cxterum a tot jam fcculis inter medicos celebre hoc medicamcntum abundè ab alUs deicriptum eil, ut
fupervacaneum foret, de co plura dicere.
N u m . II. yEgagropiU» feu PiU Capramm [yheßrium, ex Germania, Hehetia
preferrim ducatu Ttrolenfi.
Vocantur Animalia hxc alias etiam Rupicapra, & in Africa pariter inveniuntur. I talis Camojfa audiunt,
Germanis Gfw/f»/. In capite bina gerunt cornicula, nigra, uncorum inllar recurvata, quibus ad rupes
femet fulpendunt. Ventriculus eorum fxpe pila ejusmodi gravidus eil, imo non raro duabus, tribus,
quatuor, &: pluribus, fimul. Si quando plures, minutiores, uno in ilomacho deliteicunt, hx plerumque
rotundx aut applanatx comparent, nec pilis admodum compadis conflatx.' Scilicet nafcuntur illx,
dum hx beiliolx vel Ìcmet ipfas, vel ie mutuo, lambendo pilos de cute deterunt, deglutiuntque, prouc
fupra de Vitulis indicavimus. Quibusdam unica duntaxat in ventriculo pila hxrcc, qux , diu inibì morat
a , crullâ obducicur, matcriemque intus pilofam,-fimili modo, ac in Lapide Porcino Ceiianenfi, prei^
fu tandem firmiter coadam & inauratam acquirit. Nonnullx globulos luforios majufculos, alix majo»
res, alix itidem pilas luforias majores minoresve xquant. Plurimx pilofum intus concrcmentum gerunt
denfius, licct cxtus cruilam oiFerant duram & giabram. Eil inter eas reperire, qux fiporis funt amari;
hxque prx aliis eliguntur, ufibus medicatis, ut Lapis Porcinus Ceilanenfis, idonex. Per Germanias pafi
im magni xilimantur, Bezoar Germanici, aut ^igagropilarum nomine infignes, eosdemque in ufus, ac
Lapides Bezoar, xgris prxfcribuntur, his quippe haud minus efficaces habitx. Expericntia docuit, ipfas
virtute fingulari Capiti mederi, ipafmis, convulfionibus ; lenemaue" ciendo fudorem conferre in quibuscunquc
fcbribus acutis, alvi fluxibus, dyfenteriis, &c. ^xo\xt Valentims in Mufeo Mufeorum, Part, li^
pag. 42,7,aliique,multis cum encomiis prxdicant; videatur & Vocahularium Technicum, pag. tfij & Ì24.
Quam hic reprxfentamus. Pila, extus albicans, intus è pihs tenerrimis, grifeis, albi inilar Pilei, denfè
coadlis, per ilrata fibi mutuo adplicatis, coniìata eil. In medio foramen confpicitur, e quo minor alius
globulus extraólus eli : unde modus, quo hxc concretio fit, innotefcit, Cxtcrum cum Tophis ex Ornoka
multum convenit, iaporisque cil amari, & fuavis odoris.
Num. 12;
vcrhaal van Gejhtrtis^ als mede van Voientinus, in zyn Mufeum
Mufeorum^ fol. 474. Dat zeggen is ligt tc wcderleegen, doordien
, gelyk boven reeds is aangehaalt, cen been-harde fchaft
tuifchen de twee vleezige gylballcn vali zit, die met zyne uiterlyke
vleezige en peezige delen bekleed is. Daar zyn verfcheide
Jieren, welker fchaft of penis hard-bcnig is, gclyk voiTen, Otters,
wolven, dalfen, en mccr andtre. Dus ziet men een beenige
fchaft mede in cenile vifFchen, als zec-Robben, Tonynen,
zee-honden , of walruilen , enz. Aangaandc hct Caßoreum of
Bevergyl, het zelve is een gemeen en dienilig middcl in ongemakken
der vrouwelykc fexe, als de zelve met opdamping uit de
lytraoeder en zware ont Helten iffe in 't bloedt geincomniodecrt
zyn : als mede voor 't mannclykc gellacht, in beroertens of Apoplexie,
Hypochondrie, Epilcpfie, enz. waar voor de beile foort,
namentlyk die uit Siberie, 't meefte nut kan docn. Daar ücekt
g e c n g e v a a r i n , iecs mccr of min daar van tegcbruiken, dcwyl
net ecn oud en beroemd middel in de mcd.cynen, enrectsgcnocg
befchreven is,zo dat wy niet nodig oordelcn mcer daar van
tc melden.
Num. II. ìiaaÌY-hallen uit nvilde herg-enßeengeiten,
die zieh in Duitfchlandt, Z'witferla7idt,
en Tirol op de bergen onthouden.
Z y worden mede Rupicapra, Capra ßkeßres en Gafeilen gcnoemt,
cn worden ook veci in Afiika gcvonden. De Italiancn
hocmcn zc Camojfa, cn de Duitfchers Kicrnftn. hebben op
hun hoofdt twee krommc omgcbogcnc zwarte horentjcs, als
haakjes, oin zieh daar mede aan de llceurotfcn valk te houden.
In de raaag van deze dleren worden veelmalcn meer dan cen of
twee van deze haair-ballen gcvonden , bywylcn wcl drie.of vier,
ja meer, in eene maag. Als "er vele kleine in zyn, Valien zc gemeenlvk
wel rond, ofplat, en loshaairig. Deze dicrcn Ickken
elkanuer of zieh zelvcn hct haair af, gelyk reeds in ons vobrgaandc
van de kalvercn is gezegt. Ecnige van deze dieren hebben
maar ecn bal in hunne maag, de welke, als hy 'er lang in
blyft,medc een korll krygt, wordende hct haair van binnen hccl
hard en llyf in malkandcr geperlt, en eindelyk gelyk de Cciionfche
Pedra del Porco. Zorn m ige zyn van grootte als grote mormcrs,
of knikkers, ecnige als Ifuiters, en andere als grore of
kleine kaatsballen. De meerte zyn van binnen digt-haairig,
fchoon ze van buiccn hard-korlUg en glad fchynen. Daar lopen
'çr onder, die bitter v;in fmaak zyn., die men voor de berte daar
uit kieft, om in de medicyncn, gelyk de Ceilonfchc PÌÌ/M del
Porcoyic gel)ruiken. In Duitfchlandt wordt 'er veel van gchoudcn
, en zy hebben den naam van Daitfche Bezoar- cn Gcmfcnkocgeli
worden ook voor even zo krachtig als de Bezoarltenen
tehouden, en aan Patienten voorgefchreven. Men heeft bevonen,
dat zy cene byzondere werking docn op.'c hoofdt, als mcde,
dat zc zeer dicnftig zyn voor de kramp, trckkinge der zenuwen
, en dat zc zachtjcns docn zwecen, ook dienilig in alle
hctc koonfcn , buikloop , rode loop, enz. gelyk A^a/fw/iwai i a
zyn Mufctm Mufeorum, 't II Deel, fol. 4 17, daar breed van ophaalt
$ zie ook 't Kunß-proordenbo/k bladz. ö t j cn 614, bchalvon
meer andere fchry vors. Deze bal, dien w y hier vcrbeelden,
is van buiten wit, hccl fyn cn digt graauw-haairig, gelyk cen
witcc hocdt, laagswys van binnen over malkandcr gegrocit:
daar is in 't midden ecn opcning aan, daar ecn klein rond ballct
j e , als ççn kogel, uicgchaalt is, pm te vertonen den aangroei,
kernende voor 't overige veel met de "Tophis van Ornoka overecn.
H y is mcde'biiter van Imaak, cn lieflyk van reuk.
Oo ¿ Num. 12.