132 RE R U M NATURALIUM
Lapides Bezoar, illis è locis Indias Orientalis venientes, quibuscum Britannis commerciuni interceditj
p r o parte minuti funt. Se rotundi , filicumque quandam fpeciem in centro gerunt. Alii vero tenuiores,
& oblongi, intus continent ftraminula , núcleos Daitylorum, femina Peponum, & ejusmodi, quibus
fimplex faltem, aut geminum veri Lapidis ftratum, Citis tenue, circumpofitum cft : unde in his ultra
dimidiam partem rejiculi datur. Et nobis quidem hi videntur veri effe Simiarum Lapides, utpote maturius
ab bisce Aniraantibus per anum escreti, quam ut majorera in molcm potuermt excrelcere. Dedimus
& horuin Lapidum icones, (uis notatas numeris, quibus figura Se color lingulorum adfcriptus eft. Optimates
Indorum plurimi arilimant fpeciem maximam Lapidum Bezoar, quos (ciper Lapidcm cum aqua
R o f a r um Isvigatos, à granis X X ad X X X exhibent contra venena qua-cunque, Pebres ardentes, Sc
prarcipuc ad Melancboliam, Convulfiones, Variólas, aliosque morbos graviores. Vide plura in Philippi
B a l d x i opere fuprà citato. Nos progredimur ad
Lapides Bez^oar Occidentales, qui è Regno Peruano, aliisque Americo locÌs,ad
nos transferuntur.
Horumce ditior eft proventus, & vel centenaria firaul pondera nobis advehuntur : unde, quot Florenos
a:quat pretium Orientaliuni, tot Stuferis (altem Occidentales licemur. Eft & eorum major dofis apud
Médicos ob pretium Vilms. Onentalium multò nobilior eft & tenerior fubftantia, quam Occidentalium ,
utpote groffà & rudi è materie conflatorum. Videtur equidem nonnullis, parum inter utrasque has fpecies
intercedere discriminis : at experienciam hi prorlus libi habent contradicentem.
C o n f t a t , Lapides hosce, Occidentales nimirum, in ftomachis Caprarum fylveftrium, per altos montes
divagantium, generan, partim propriis incluios involucns, partim liberes. Necktet, ipfos pariter
per ftrata & lamellas accrelcere, uri omnes hujus farina Animalis Lapides, & vel Renales etiam atque
Vefica: calculi in Honiinibus, Poffunt autem Animantia iftliarc fuos hosce, in ventriculo natos, cálcul
o s , ficubi, cui adha;ferant, loco dimoti libere fluduant, valido preffu tandem per anum excernere vel
c v o l u t o s , vel fuis adhuc folliculis infidentes; prout exaratis in Tabul a iconibus darum fit. Quis vero
n e f c i t , horumce quoque Lapidum varias haberi fpecies, majores, minores, forma & colore discrepant
e s , craffioribus, vel tenuioribus lamellis, corticofis, utplurimum albicantibus , obduflas ì Quin fícpius
o b f c r v a v i , eorum pariter in centro ftramina, folióla, aut mufcofi quid, hisrere, quibus lapidofe fefe
crufta circum adplicat : id quod Tabel k icones, mox explicando, làtis indicane.
Explicatio Figurarum hujus Tabul®.
Lapides Bezßardici Orientales.
N u m . I. Lapis pra:grandis, fpharricus, uncias duas cum duabus drachmis pendens, admodum
k - v i s , ex iaturatè fpadiceo eleganter variegatus. Achata; smulus circa locum,
afterisco * notatum.
i . Hujus non ubique a:quabihter fpha:rica eft fupetficies, at polita tamen, & faturatè
fufca. Pondus iescuncia;. Nu m . 3.
van deze twee foortenj maar de ondervinding leert onsgeheel
anders.
Het is bekend, dat deze foort van ftenen, te weten de OccideiiT
taalfche Bezoar, in de maag der wilde Geicebokken, die de hoge
bergen beklimmen, eroeit, ten dele in zakken, ten dele los
indemaag: cok is *t bekend, dal zy mede fchillig aangroejen,
gelyk alle ftenen van die namur in de dieren, als mede in de nieren
en blazen van eenige merifchen. De dieren kunnen de fter
nen, die in hunne maag groejen, na dat ze los zyn geraakt, met
pariTen otdrukken door den afgang kwyd raken, als mede gehele
zakken, gelyk wy hier in plaac vertonen, nevens de natuurr
lyke ftenen, die daar nog in zicten. Dat deze Occidentaalfche
Bezoarftenen voorts mede in roorten groejen, te weten grote eq
kleine, gelyk cok mee verandering van vei-wen en gedaante,met
dikker cf dünner korftige fchillen, die wie van verve zyn, is
genoeg bekend. Ook hebben wy dikwils cndervonden, flat 'er
in 't binnenfte van deze ftenen een ilrootje , blaadfie, of eenig
mos z i t , daar de korftige ftof om Iieen groeic, gelyk wy hier in
plaat verbeelden, en met letters aanwyzen.
A a n w y z i n g der Figuren in dir Tafereel.
Oriintaalfche Bezoarßenm.
Num, 1. Een grote ronde fteen van l i once, zynde glad
en fraai,donker bruin,getekcnt,alsgemarmert,
en gelyk een Agaat ter plaatìc, die
met een fterretje is aangewezen,
i. Deze is overal niet even rond, maar hoog donker
bruin van verwe , cn glad , wegendc
drie loot.
Num. j;
De Bezoarftenen, welke van de Ooft-Tndifehe plaatfen, daar de
Engelfchcn hunnen koophandel dryven, worden medegebragt,
zyn ten dele klein en rond, hebbende eene foort van keifteentjes
in 't middcn. Andere zyn dun en langwerpig, hebbende van
binnen ftrootjes , pitten van dadelen , van watermeloenen , of
diergclyke dingen , en zynde met een of twee dunne fehiUeQ
oveidekt, daar meer dan de helft Tara in is, Deze foort komt
ons als de rechte Aapen-ftenen voor; want alzo die dicren de
zelve door den afgang kwyd raken, hebben ze den tydt niet gehad
om grocer te worden. Wy hebben deze Bezoarftenen mede
in plaat l.iten .verbeelden, zynde by zekere Nummers, ieder naar
zyne ged.iante en verwe, aangewezen. De voorname Indianen
maken veci werk van de grootfte foort van Bezoar, die zy op
een fteen metRozenwater vrywen,van zo tot jo aazen,en tcgen
alle fenyn, hcte koortfen, in 't byzonder tegen de Mclancholie,
of zwaarmoedigheit, trekking der zenuwen, of ftuipen, de kinderpokkcn
, en in meer andere zware zicktens gebrniken. Zie
verdcr Pbilippui Baldisus in zyn bovengemelde Werk. Wy gaan
nu over tot de
Occidmtaalfche Bezoar , die uit Peru en andere
plaatien in de Spaanfche Weß-lndi'm tot ons
wordt gebragt.
Deze Bezoar valt in groter menigte, en wordt met honderdcn
van ponden te gelyk overgebragt ; waarom deze Occidentaalfche
Bezoar maar zo veci ftuivers, als de Orièntaalfche guldcns waardig
is. Hy wordt ook in groter quantiteit in de iVledicynen gebruikt,
om dat hy zo goedkoop is ; maar de Oricntaalfche is veel
fyner en edelder van fubftantie dan de Occidentaalfche, die, daar
tegen vergeleken zynde, njw en grof van aardt is. Eenigen zyn
wei van gedachten, dat 'er weinig ondcrfcheidt is in de kiachtco
Num.
S .
10.
• 5 '
1 4 .
>JI
f f , 17, 18.
Lit. A.
B .
C .
D .
E .
F.
T H E S A U R U S . 15°
A l i u s , cui figura elliptici, color, uti prioris, eft.
Ejusdem itidem colons eft, & lamella externa: partem quandam efFraftam monfttat,
fub qua la:vis alia lamella cernitur, afterifco notata. '
Olivinus huic color eft, &c forma Renum.
Saturatioris hic eft colons , & detrito alicubi cortice externo interruptam oftendit fup
e r f i c i e m, qua: tamen à Natura iterum kvigata, & nova quafi materie a:quari
cospta eft, uti afterifci adpofiti indicant.
Par eximiorum Lapidum, poUtiflìmorum, purpureo-rubentium, per mediam lon<»itudinem
finuatorum. °
Renem hicce refert, coloris ex flavo olivini.
Trigona hujus eft fipra, color dilute ipadiceus, fupetficies Ia:vis.
Eft oblongo-teres, lajvis, fpadiceus, pro Lapide Simia: habitus.
L,ipis longus, bvis, fufcus, utroque extremo acuminatus , in medio craffior, &.
peculiari veluti cortice auilior. '
Et hicce oblongus, altero extremo obrufiis & rotundus, altero acuminatus, cft, polita
citerum fuperficie, faturatè ipadiceà, inlignis. '
Longiufculus ifte, teres, kvi s , obfcurè viridefcit. Quicunque horumce Lapidum
oblongi funt, iis pro nucleo centrali ftramen eft.
Particula ligni cariofi , qua; cortice Bezoardico tota fuerat obdutìa, prout reliólum
adhuc veftigium, afterifco indicatum, docet.
Tres hi videntur veri effe Simiarum Lapides, qui illis è locis India; Orientalis adfcrunt
u r , ad quos naves mercenaria Anglorum commeant. Varia eft illorum forma
& magnitudo non eadem femper , qualis hìc repra-fentatur , fed quandoque
m a j o r , vel minor. In medio gerunt ftramina , filiculos angulatos , variasve
nucleorum &; lèminum Ipecies, &c.
Lapides Bezjiardici Occidentales.
Lapis intus vil loß materie fuffértus, uti ad afterilcum eft videre.
H i c glaber e f t , & xquabiliter in omni fuperficie coalitus, ex albo cinereus.
E t hic la:vis eft, trigonus, in medio patente utrinque foramine pervius.
O b l o n g u s , fiffilis, la:vis, alterutrum latus, craflìus, ex tuffo & fulco variegatum,
monftrat.
L a p i s , pro parte decorticatus, piicium quafi ovuli petrefada intus gerens.
L.ipis elegans, cornpadus, ellipticus, ex fpadiceo Se flavo cinereo, marmoris in mod
u m , pulclirè variegatus.
Pilofam hic materiem cortice calculofo, cujus fub afterifco particula adhuc qua;dam
h a r e t , reconditam geffit.
Lit. H.
Een dito, ovaal rond, van verwe als de laatft«
voorgaande.
4. Een dito, van de zelve koleur, daar ecn ftukje
uit gebrokcn is, en een nieuwe gladde fchil
zieh aan vertöont, met een fterretje aangewezen.
f . Deze Ileen is olyfkbleurig, en van gedaante als
een nier.
6. Deze is wat donkerder van verwe, en ecn ftuk
daar uit gefchilfcrt, welke openine door de
Natuur glad, als afgcilepen, is Begroeit,
zynde hier mec kruisjes getekent of aangewezen.
7 en 8. Dit zyn twee fnaie , gladde , ftenen , purperrood
van verwe, met een deukje in 't midden.
9. Deze rteen verbeeldt een niertje, zynde gcelolyfkleurig.
10. Deze is driehoeLg rond, licht-bruin, en glad.
11. Deze is lang en rond, glad, cn bruin, wordende
voor een Aapen-fteen gchouden.
I t . Lange, gladde, en bruine rteen, puntig aan beide
einden toclopende, in 't middcn dikker,
en als met een fchil overgroeit.
IJ. Deze fteen is ook lang, aan het eene eindt rond
en dik, en aan hec andere puntig toelopendc,
glad, en donkerverwig.
14. Deze is langachcig, rond, englad, donkerverwig
uit den groenen. Alle de langwcrpigc
ncbben maar een ftrootje in 't midden.
i f . Een Ilukjc vermolmt hout, dat met een dun
korsje van Bezoar geheel overgroeit is gc-
Tofti. II.
weeft, daar nog iet van te zien is, zynde
met een fterreqc aangewezen.
l ö j 17, iS. Deze drie houden wy voor de rechte foort van
Aapen-ftenen. Zy worden van die plaatfen
in Ooft-Indic gebragt, daar de Engelfchcn
hunnen koophandel dryven , en zyn van
verfcheide gediunten,groter en kleiner dan
ze hier verbeeld worden , dcels met dunne
ftrootjes, decls met hockigc keitjcs, verfcheide
foorten van pitjes eo zaadtjes, enz.
Occidentaalfche Bezoarßenen.
Let. A. Occidentaalfche Bezoarflenen, van binnen met
ruig opgevuld , gelyk by het Ilerretie te
zien is.
B. Deze fteen is glad en gefloten, wit afchverwig.
C . Deze is mede glad, driehoekig, hebbende in 't
midden eene ronde, doorgaande , opening.
D . Deze fteen is langwerpig, fchilferig, en glad,
aan de eene zyde, daar hy het áikft is, mec
ros en bruin als gemarmert.
Een half afgefchilde Iteen , die van binnen als
fteenachcige kuitkovreltjcs heeft.
Een fraaie digce fteen, ovaal van gedaante, en
fíerlyk met bruin en geel afch-koleur als
gemarmert.
Deze ftccn is van binnen met haairigheit begroeit
gewecft, van buiten met ecn fchil
daar over heen, waar van cen gedeelte mec
een fterretje wordt aangew^ezen.
E.
G .
L I Le t . H.