1 3 0 R E R U M NATURALIUM
mis autem has inter occurrunt Calculi, qui in Animantium, precipue Terreftrium, Ventriciilis, Hepat
e CyiH Fcllea, Piilmonibus, haud raro generantur. Ncque tarnen vel ipfa etiam Manna Ammalia ab
hisce niaiis prorfùs immu n i a f u n t ; quin, xquè ac Homines, iis è medio tolluntur, mii medelam adfer
a t omnipotens Naturx univerfx Confervator, utpote quo folo gaudent Medico, qux aquas &: maria
' ^ " ^ ^ ä m p c r t u m eft, Pifcium plurimos in capite, circa Cerebrum, lapides geftarej quorum quidem varias
admodum fpecies poiTidemus, in prxicnti pro parte recenfcndas. In capite Balxnx bini reperiuntur
lapides, oflex quafi naturx, fragiles, aurium Balxnx nomine vulgo infigniti ; quum harum quodammodo
formam référant: xquant autem finguli librx unius, aut duarum quandoque pondus, & Latinis
Lapides Manati, Qetì, Cetaceiy Baiava, adpellantur.
Suo itidem Hippopotamus, Animal mar inum, gravidas eft lapide, cjui ab eodem, vel Manato, nom
e n habet. Ita & Lapis Afelli datur; & Afelli mmoris, feu Caììari<e Lapis; & Ciprìw kn Carpoms- Sc
Percarum i & in Cancris fluviatilibus Oculi Cancrorum didi inveniuntur. Imo in America Pifcis deprehend
i t u r , macrnitudine Callarix noftratis, à S. Petro nomen gerens, qui calculum fovet effigie capitis Hum
a m infienem, d i f t um, Lapis Pifcis S. Petri Americanus. Sed piget enumerandis immorari pluribus In
bene muías horum Lapidum virtus hxret medicata, temperando humorum Bilio o rum acrimonia, tebribusque
tam continuis, quam intermittentibus, reprimendis, apta, modo doii debita exhibeantur. Int
e r im iftiusmodi Pifcium Lapides minime pro morboíis habendi funt, ied neceflarium quendam ulum
C e r e b r o , locisve, quibus inha-rent, prxftant. Quanquam tarnen & Ammalia manna quandoque Calculos
in ventriculo gérant, inftar Bezoardicorum, lamcllatos. Cujusmodi haud paucos poflidemus, poítea
t am verbis, quam figuris, exponendos
De Lapidihus Bezßar Orlentalihus,
N o n d u m certo innotuit, quibusnam in AnimaUbus hi calcuU reperiantur. Sunt, qui ftatuunt, eos
i n ventnculo certx Caprarum fpeciei generari. Rajo, in Synopft Animalium quadrupedum, pag. 80, id animal
vocatur Capra Bezoardica, Gazeila, Capra fyheßris, òc Rupicapra. Gefnerus idem adpellat Capram
Memhrinam, & Mofchelaphum. Bellonio audit Jragelaphus. Kempherus verb m Amoen. Exot. Faíc. II,
pac^. 39S, Capri Montani, Capricer-o£, & Paßs, nomen ipfi dat, binas ejus exhibons fpecies aen inciías,
p a | . 406 y utriusque fexûs, quarum prima cornuta eft, altera cornubus caret: addic idem, quod Foemellis
nunquam cornua crefcant. „ . _
D M B Ydcntmusy in HißoridSimpIicium reformata, m AmmúBezoo.rá^
t im Cervo fimile, hinc Capricervam vocari. Philippus Baldxus in Hißoria Indis Orientah, pag. l ío,
de Lapidibus Bezoardicis talia refcrt : crefcere nimirum Ülos in certa Caprorum Perficorum ipecie. Perils
d i c l a , coloris iubrubeUii ncque íolum in Perfiâ & Cananor hosce Capros reperin, fed & m Infria
Vaccarum difta, propè Jafnapatan. P. Pomet in üißor. Geìier. des Vrog. Tom. II, pag. 55)- ^n incifum
Animai exhiber, Gallicè vcl Chamois, dicium, Cervo fimile, binis armatum comicuhs, mcurvis,
i n Helvetia non infrequens, Latinis Rupicapra vocatum. At ambobus hisce pofterioribus Authonbus vix
cerca fìdes eft habenda, quia folis nituntur conjeduris. ^ , , .
^ Ce l e b n s
daar van zullen fpreken, en de zelve in plaat verbeeldcn.
Van de Orientaaìfche Bezoarßenen.
Men weet nog niet zcker in wat voor dieren deze Bezoarftenen
gevonden worden. Eenigen zeggen, dat zy in de maag van
zeker Gcixbokje groejcn. J. Rajus noemt dit dier in zyn Synopfis
jinimalium quadrupedumy fol. 80, Capra Bezoardka^ Gazella,
Capra fylveftrisycn Rupicapra. Gefnerus get-fc het zelve den naam
van Capra Membrina, als mede dien van Mofchelaphus. Bellonius
noemt het Tragelaphus en Engelbert Kemp her geefc het , in zyne
Jmoenitates Exotica, fol jv«, Fafcic. 11, den naam van Caper
Montams, dat is, Berggeit, als mede dien van Capriccrva, dat
is Gcit-Hinde, cn v inPaßs , vertonende fol. 406 in plaat twce
foorten van de zelve, mannetjes en wyfjes. De cerile zyn met,
en de andere zonder horens. "Zyn Ed, vcrzekert daar by, dat de
wyfjes nooit horens bckomcn. D. M. B. Valentyn, in zyn Mufeum
Mufeorum, II Deel, in 't III Beek, fol 44?., vertoont ecn
dier als een Hartebeeft, met horens, en het hoot^t als ecn Geiaangroejen
van ftencn in hunne magc, gal, lever en longe,
waar mede de landdieren het meell behebt zyn: ook zyn de zeedieren
niet vry van die ongemakken, waar van zy, zo wel als de
menfch, körnen te llerven, indien de almogendc Onderhouder
der Nature de zelve niet van hen wegneemt : want zy hebben in
de grate zeen en waceren geen anderen genecsmeeller dan hunnen
Schcpper. .
Men heeft bevonden, dat de meefte viiTchen Itenen in hunne
hoofden, omtrent de herflenen, hcbbcn, waar van wy velerhandc
foorten bezitten, en eenige van zullen opnoemen. Namentlyk,
men vindt in de hoofden der WalvilTchen twee broíTe beenachtige
(ienen, die men gemeenlyk IVaivifcb-ooren noemt, om
dat zy daar naar gclyken , icder van ecn tot twee ponden zwaar,
en in 't Latyn genaamt: Lapis Minati Ceti of Cetacei, en Baiana.
Dus vindt men'er ook in de Zeepaarden, ofZeckocjen, genaamt;
Lapis Manatí Hippopotami-, in de Kabeljauw ofBolk,genaamt
: Lapis A fein-, in de Schelvifch, genaamt : Lapis Callaria-,
in Karpers, genaamt; Lapis Cyprim ot' Car pionis -t in Baarzen, genaamt
: Lapillus Per Carum-, in rivier-Kreef:cn , genaamt; Oculi
Cancrorum, Kreeftoogenj in zekcren vifch in Well-lndie, zo
froot als een Schelvilch, en gcheren Sint Pictersvifch, op welen
fteen een menfchenhoofdt vcrbccld ilaat, wordende de zelve
in 'l Latyn genaamt: Lapis pifcis S. Petri Americana-, en voorts
in meer andere vilTchcn cn zeeüiercn. In de meeite van deze iienen
fteckt eene zekere kracht, waarom zy tot gcneesmiddelen
worden gebruikt, te weten, om de fclicrpe vocnten, die hunncn
ooripronk uit de gal hebben, te temperen, als mede in hete
en koude koortfen, in eene matelyke quantiteit. Maar deze cn
dicrgelyke foorten van vifch-ftcnen worden niet voor accidenten
of tocvallen gehouden, maar zyn als noodzakelyke delen aan de
heríTencn verleenc. Wy vinden evenwel accidéntele of toevallige
ftenen in de zecdieren, die in de maag grocjen, en fchiifferachtig
zyn, gelyk de Bczoarftenen. Wy kunnen velerhande
foorten daar vaa aantoncn , gelyk wy ook in het vcrvolg
Philippus Baldius, in zyne Bcfcbryving
tebok, met twee baarden.
Ving Oojl-Indifche . ^ ,
den Bezoarfteen. Namcntlyk, hy zegt, dat de zelve groeit in
zeker flag van bokken in Perfic, welke in die rale Päz«» genoemt
van de Ooß-Jndifche kufien, fol. 160, gecft een bericht van
worden. Zy zyn roodachtig van verwe. Men vindt zc
niet alleen in Perííe en Cananor, maar ook op het Koqcn-eilandt,
of Jcha de Vacas, niet vcrrc van [afnapatan. P, Pomct,
Hißoire (rientrale des Drogues, II Deel, fol. jp, vertoont mede
een dier in plaac, het welk in de Franfche tale Tfard, oí Chamois
wordt genaamt, zynde als een Hartebeeft, met twee krommc,
kkine,horens, in Zwitferlandc bekend onder den Latynfchen name
van Rupicapra, dat is te zeggen Rotsgcit. Maar op deze
twee laatfte berichten, als alleen m giífingen bcftaandc, is geen
ftaat tc makcn, noch acht te ílaan. De vcrmaarde Tavemier
geiuigt
T H E S A U R U S . 1 5 Í
Celebris Tamrmer in Itinerar. Part. I I , p. te f t a t u t , fe Tcï ejusmodi Animalia in Perfiam detuliffe,
in quibus XVI I Lapides Bezoardici inventi fint. Rumphius in Alafeo Amhoin. refcrt. Indos in rif
u m efFundi audiences, quod Europei fibi imaginentur. Lapides Bezoardicos in Ventriculis Caprarum (ylv
e f t r i um generari; at contra ipios aiErmare, quod in Simiis crelcant, nefcios inter im, quânam in fpedc
S i m i a r u m , an in Bavianis di£tis, an vero in CercopitKecis : attamen id cercum eiTe, quod ex Succada"
im. Se Tardas, iitis in Infuiâ Bomeo, adferantur, ibique à Monticolis conquifui vendantur iis, qui littus
accolunc:hos vero pollericres aiTerere, quod in certa Simiarum, vel Cercopithecorum , fpecie hi Lapides
nafcantur ¡ addere interim Indos, quod vel ipfi illi monticoLc originem & loca natalia iiorumce Lap
i d um nondum probe explorata habeant.
Sciicitatus fum ià^^iilimè ab illis, qui Lapides iftos ex Indiis Orientalibus hue transferunt, quonam de
a n i m a l i , & quibus e locis hi proveniant : fed nihil inde certi potui expilcari , neque iis ipfis conftabat
q u i d p i a m , nifi quod faltem ab aliis accepcrant. Qiiin nec openï pretium judicant, accurate hanc rem
inveftigare; quum Lapides hi plerumque plurium per manus migrent, antequam ad nos perveniunt , nec
nifi maximum lucrum cordi fit poiTefforibus.
Michael Mercatus, in Metalioîhec. f^/ic. pag. 171 de Caiculis Animalium agens, ait. Lapides Bezoardicos
Orientales in Ventriculis Caprarum (ylveftrium nafci, & à Perfis nomine Pazar & Pazan, Caprx
ipfi quoque proprio, infigniti. Subjungit deinde pag. 171 undecim ejusmodi Lapides, nativa forma
a-ri incifos, •
Nos pariter hisce Ledori exhibemus varias icones Lapidum Bezoar Orientalium, genuinorum, qui
q u i d em iinguli torma & colore diverfi, at viribus iidem fune, prout per experimenta didicimus. Novi
effe, qui longiuículos Ínter & fphxricos, feu oblongo-rotundos, atque Reniformes, dari quid discriminis
llatuunt. At imaginarium hoc elf : neque enim ullà ratione intriníecús difterunt, quando confring
u n t u r , a u t in pulverem teruntur^ modo fuerint genuini, nec adulterati, five dcmùm ex Simiis, aut Capris
fylveftribus, aliisve proveniant Animalibus. Non negavero interim, occurtere aliquando fpurios
q u o s d a m , aut, à Sincníibus arte fa<5tos, íicubi plures íimul coimuntur. Et vel peritus etiam decipi fie
p o t e f t , iiiíi cautior íingulos oculis, manibusc^ue, veríaverit, quorum de Imceritate dubitat, cret£
a d f r i c u e r i t : huic enim íi colorem fuum Lapis afFridu conciliât, bonus eft^ fin minus, fpiirius.
Gaudent hi Lapides nominibus, pro varietate hnguarum, variis. Luíitanis Pedra feu Cu/iga de Buzio-,
S i n e n f i b u s Gautsjoj Maleitis Culiga Kaka-, Perii Pazar, Pazan, íeu Belzahar^ Arabibus Aibazar 6c Be'
ízuaharth-, Luíitanis Indi s incolis Pedra Bugia, feu Lapides Simiarum, juxta Kempferi teftimonium, vocan-
t u r . Nonnulli, qui Bandam, aliasque Indis OrientaJis "sntaJis
oras, inviíerunt, nobis perfuadere conantur, quosd
am horumce Lapidum in capitibus Simiarum generari: quod tamen demonftrari vix poteft. Credibile
potius eft, naíci eosdem in ftomacho} quum pTerorumque in centro ftraminum.
' gnorumve particulx,
n u c l e i , aut lapilli, &aliafimilia, inveniantur, tanquam prima rudimenta, circum qus acris, vifcofa,
materies, fefe lamellatim applicat, & deinceps cruft s inftar, magis magisque a u d a , in lapidem durefcit.
P r o varietate v idus , quo utuntur Animaba, ipfs quoque lamella: variant, fucceillve fibi mutuo adpof
i t s , feníimque grand efe en tes. Fradu hae &cile íeparantur, Òc per integrum fepe ftratum ita à fe mutuò
Îêcedunt, ut decorticatum relinquant lapidem, Isviiterum, òc quaiì expollta, fuperficie conipicuu
Lapides
getuigt in zyne Reizehefchryyìng, II Deel, bladz. dat hy
V . 1 1 . J-... . •. I-.. ,-v 1. . . r 1 waar in zeventien
diergelyke dieren in Perlle heeft sebragt,
iritenen zyn gevonden. Rumphius,in 3 _
1 zyne AmboinfcbeRazes
Bezoarít
hören, dat de Europeanen van gevoelen zyn, dat de ßezoarftenen
riteitkamer, fchryft, dat de Indianen daar over lagchen, als zy
in de magen van wilde Geiten groejen. Zy in 't tegendeel
zeggen, dat zy in Aapen groejen j maar weten niet in welke
foort, het zy Bavianen, of Mcerkatten: doch zy verzekeren,
dat zy van Succadana cn Tambas,plaatfen gelegen op het eilandc
Borneo, gebragt, en door de genen, die aan 't llrandt wonen,
van de berglieden gekocht worden,/ordci
naar het zeggen van welke
laatilen deze ftenen ,en groejen
in zeker llag van Aapen, ofMeerzelf
kattcn: doch de Indianen voegen daar iTy, dat deze berglieden
geen recht bericht daar van wcccn te geven, en van welke
dieren deze ftenen komen.
Ik heb de genen, welke de Bezoarftenen mede uit Ooft-Indie
brengen, dikwils gevraagt van welk een dier en van wat plaats
de zdve komcn; maar zy hebben my weinig of ganfch ceen zeker
befcheidt daar van weten te geven, en al wac zy d^aar van
wiften, was van hören zeggen. Zy oordclen het ook niet de
moeite waardig het naaukeurig te onderzoeken, om dat die itenen
meerendeels door verfcheide banden gaan,eer ze in deze landen
gebragt worden, en ieder legt alleen daar op toe om 'er den
meeften winft mede te doen.
Michiel Mercatus , in zyn Metallotheca Vatic. fol. 171
van de ftenen in de dieren fprekende, zegt, dm de Orientaalfche
Bezoarftenen in de magen van wilde Geitebokjes groejen, en dat
zy door de Perfianen Pazar en Pazan genaamt worden, welken
naam de zelve ook aan de bokken geven, Die Schryver vertoont
fol. 17z elf van die ftenen in plaat, in hunne natuurlyke gedaante.
Wy delen onzen Lezer hier verfcheide afbeeldingen van
de wäre cn echte foorten van üricntaaUche Bczoarltenen mede.
die alle in gedaante en verwe van elkander verfchillen, maar in
deugdt de zelve kracht en werking hebben, gelyk de ondcrvind
i t ^ ons heeft geleert. Daar zyn'er , die ondcrfcheidt makcn
tudchen de gene, die lang, en de gene, die rond of ovaal zyn,
en die naar nieren gelyken. Maar dit is alleen eene zinnelykheit,
en als zy gebroken, of tot poejer geftampc worden, is de cene
in werkinge zo goed als de iinderej als zy maar echt en niec vervalfchc
zyn, het zy ze van Aapen, wilde Geitebokken, of andere
diergelyke dieren komen. Men vindt wcl, als men een party
te gelyk koopt, dat 'er eenige valfche, of door de Sinezen nageniaakte
ftenen onder zyn. Een kenner kau daar mede bcdrogen
worden, als hy ze niet wel bcziec, bevoelt, cn op kryt vryit,
als men daar aan twyffclt, waar op de kolcur van den fteen moec
blyven zitten. Als ¿at zo niet bevonden wordt , is de fteen niec
oprccht, maar zekerlyk valfch.
De Bezoarftenen hebben verfcheide namen: ieder noemt ze in
zyne landtale. De Porcugezen noemcn de zelve Pedra of Caliga
de Buzio-, de Sinezen de Maleiers Cuiiga Kaka-, de Perfianen
Pazar, Pazan, of Belzahar-, de Arabicren Albazar en Be~
zuabarth-, de Indiaanfche Portugezen Pedra Bugia, dat is: Aapen
ftcen {Lapis Simia) gelyk de Hr . Kempfer zegt. Ecnig^n,
die op Banda en andere kuftcn van Ooft-Indie gewccft zyn, willen
ons doen gelovcn, dat zommige van de Bezoarftenen in de
hoofden der Aapen groejen. Dit kan niet bewezen worden,
maar wcl> dat ze in de maag groejen, om dat in de meefte ftrootjes,
houtjes, pitjes, fteencjes, en diergelyke dingen, midden
in den fteen, gevonden worden, daar de fcherpe ilymige ftof
zieh als een fchil om heen zet, de welke door den tydt als een
korft aangroeic , en fteenachtig wordt. Naar de fpyze of hec
voedfel der dieren veranderen de fchillen, die de eene om de andere
heen groejen, en allengskens grorcr worden. Zy brckcn
l i g t j cn daar Valien zomtyds ganfche Ichilven af, w.tar onder zieh
Wedcrom gladde ftenen, als of ze gepolyft wiu-eu, laten zien.
K k i De