92 Spaanse bezittingen in Amerika, Philips III (1598-1621), 8 realen o f Spaanse mat, geslagen te
Mexico (26,7 g; 37 mm)
door de handel werden gevraagd. In deze zin hebben de Nederlandse
muntbedrijven een zeer belangrijke rol gespeeld bij de opbouwvan de
internationale stapelmarkt die in ons land, in het bijzonder te
Amsterdam ontstond. Een van de belangrijkste exportartikelen van
Spaans-Amerika was juist zilver, dat nergens terwereld in zo enorme
hoeveelheden beschikbaar kwam. Uit Amerika via Spanje vloeide deze
zilverstroom naar West-Europa en vandaar naar oostelijker gelegen
gebieden als Noordoost-Europa, de Middellandse-Zeelanden, en na de
oprichting van de grote compagnieen, naar Zuid- en Oost-Azie.
Dankzij de Nederlandse vrachtvaart en merkwaardigerwijze de aan-
wezigheid van de Spaanse legers vloeide een zeer belangrijk deel van
dit zilver naar de Nederlandse havens en vandaar weer verder naar het
Oosten. Het werd ingevoerd in de vorm van baren of van zeer primitief
geslagen munten (Spaanse matten) (zie afb. 92), maar werd uitgevoerd
in de vorm van Nederlandse munten. Zo werd hier te lande het
Amerikaanse zilver verwerkt tot Nederlandse rijksdaalders voor de
Oostzeelanden en tot Nederlandse leeuwendaalders voor de Levant;
pas in de i8e eeuw kwam daarbij als derde exportgebied Oost-Azie, dat
voorlopig nog onverwerkt het Spaanse zilvergeld gebruikte; het
‘Spaanse’ goud uit de Afrikaanse bezittingen van het door Spanje
bezette Portugal afkomstig, ging in de vorm van Nederlandse dukaten
naar Oost-Europa.
Terecht is dan ook de Nederlandse muntfabricage wel een veredelende
exportindustrie, genoemd. In sommige perioden is deze export zo
sterk overheersend geweest dat, ondanks de druklce activiteit van een
tiental goed geoutilleerde muntateliers, in het land zelfvrijwel uit-
sluitend in het buitenland vervaardigde geldstukken in gebruik
waren. De muntmeesters behaalden dan ook in de i7e en i8e eeuw
hun aanzienlijke winsten voor een zeer groot deel met deze ver-
vaardiging van voor uitvoer naar het buitenland bestemde geldsoor-
ten. Dit maakte hen tevens bijzonder afhankelijk van de te Amsterdam
geconcentreerde edelmetaalhandel. Zij hadden daar dan ook ieder
hun speciale vertegenwoordigers, wier taak het was de noodzakelijke
contacten met de handel en met de mächtige Wisselbank te leggen en
de eigenaars van goud en zilver te bewegen hun waar naar een dik-
wijls vrij ver afgelegen munthuis te zenden. Een gevolg hiervan was,
dat het voor de toestanden van de i6e eeuw bruikbare net van vrij
regelmatig over het land verspreide munthuizen niet meer voldeed.
In de loop van de 17c eeuw hebben de ateliers in het noorden de con-
currentie te Amsterdam wegens de hoge transportkosten niet kunnen
volhouden, zodat zij nog slechts in bijzondere omstandigheden van
de verwerking van bestaande munten konden bestaan; de muntateliers
van Friesland en Groningen zijn dan ook in de i8e eeuw praktisch
gesloten geweest. Het uit Amsterdam afkomstige materiaal werd in de
alle om de Zuiderzee gelegen munten van West-Friesland, Utrecht,
Gelderland en Overijssel (de laatste te Harderwijk en Kämpen) verwerkt,
terwijl Dordrecht vooral op het Maasgebied en Middelburg op
de Zeeuwse havens steunde.
De positie van de muntmeesters tegenover de provinciale of stede-
lijke regering was niet overal dezelfde. Vooral in de westelijke provin-
cién was de controle, uitgeoefend door de Rekenkamers of andere Colleges
bijgestaan voor de technische zaken door vakkundige waardijns,
tamelijk strikt. Eiders, vooral in de noordoostelijke provincies en in de
steden met muntrecht waren de muntmeesters veel onafhankelijker.
Het waardij nschap werd daar veelal uitgeoefend door weinig deskundige
leden van de stadsregering; de uit de munt te verwachten baten
speelden bij de kleine budgetten relatief een belangrijker rol, zodat de
regeringen al gauw bereid waren met de wensen van de muntmeesters
rekening te houden; bovendien werden door de laatsten dikwijls
aanzienlijke voorschotten op de sleischat verstrekt, wat hun positie
nog sterker maakte. Met deze grote onafhankelijkheid hangt zeker