cjue epiftolam exeunte anno 3-87. .cùm verifinülius occur- ,
rat ninil, fcriptam putamus. '
Annus-jS ». x L . tota eft in perfuadendo Theodofio, utedièbum de
aut ;s 9. Ìynawoga quadam Judxorutn ab epifcopo caftri Callinici
rexdÙicanda, deque monachis qui fenum Valentiniano-
rum hxreticorum ab iis contumelia provocati incende-
rant, fupplicio aificiendis revocatetuc. Contendit Go-
'thofredus non aliam legem indicari hac epiftola, nifi
L . 1 v. de Judiùs Gonftantinopolì x 1 1 , Kal. Oéfcobr. anni
393. latam ; atque adeo eamdem epiftolam huic ipfi anno
adtribuendam. Confirmandx ìlice opinioni addere in-
fuper ispotuiflètab Ambrofio Se incenfx dudum Conftan-
. -tinopoli domus epifcopalis,& injuriz Antiochenis a Thco-
dofio condonata: mentionem fieri. Nihilominus tamen
iftis omnibus potior nobis eft Päulini audtoritas, in prx-
ceptoris fui rebus teftis oculati. Aperte auteni hie prora
Ambrofii fitetur , extinilo Maximo ¡Theodofio conftituto Mediolam3
Vit». Ambrofio vero epifcopo conftituto Aquileia feriptam fui lie
hanc epiftolam. Et re vera in Maximo commemorando
Ambrofius ibi multus eft , fatifque innuit ipfa catione
qua de ilio agir, eum non a longo tempore Tfieodofii
armis devi&um elfe. Conftat igitur legem, qux caufam
prxbuit huic epiftolx, non Conftantinopoli, fed Me-
diolani editam fuille ; ac proinde ab ea quam propofuit
idem Godofredus, longe diverfam. ;Quod-ad veniam da- 1
tarn Antiochenis * earn Sozomenus Üb. 7. cap. 23. refert
adillud témpiis,quo Thcodofius ad bellum Eugenio tyran-
no inferendumfe fe parabat : fed ipfum in hoc errare om-
-nes agnofcunt/Quod vero ad epifcopi Conftantinopolita-
ni incenfas xdes,quos annq 388. flagralfe narrar Socrates,
eas profeitp riihil offieere, quominus in epiftola ejufdem
anni advcrbiùm dudum adhibei||ure pocuerit, loco fuo
demonftrabimus.Statuendum itaque hanc epiftolam tune
•temporis fuille feriptam ,cüm profligato Maximo, Mediolanum
rediit imperator. Atqui ex Codice Theod. in-
telligitur eumdem x 1 1 . Kal. Oifcobres anni 388. nondum
•receflìflè Aquileia, v 1. vero -idus ejufdem menfis jam.
venilfe Mediolanum, qua in urbe ufque ad maiuni fe-
quentis anni commoiatus eft. Ex quibus liquet hoc ipib
■ intervallo fin6tum Prxfulem, qui negotiorum fuorum
•caufa Aquileiam fe contulerat, fuper memorati edi&i
nevocatiooe fcripfilfe ad Theodofium.
XLI. earn ob rem exarata eft ab Ambrofio, ut ibrorem
-faceret certiorem ,.quo pa£to Epifcopi ac Monachorum
eoufa, qua de agitur in epiftola fuperiori, felicem exitum
' eilet confequuta. Eidern adjunxit & eum Sermonem, quem
reverfus Mediolanum , eadem de re coram Theodcfio
•pronuntiavit. Hinc nemo'neget hanc epiftolam parvo
intervallo poftquam fuperior feripta fuilfet, fequutam
eile Nullus enim locus eft dubicandi, Ambrofium ubi
primüm ei lieuit ,ad federn iuam reverfum elle , ut iis à
quibus decipi potuiilèt religio imperatoris , aditus prx-
•cluderet, & ipfeeorum qux peroptabat, fieret compos.
X L I I . refpondet Syricio. Namcjue hic papa , cum
Romx Joviniani hxrefis palam erupilTet , habito Romani
cleri concilio, ejus au&orem ac le&atores anathe-
matis peenx fübjecit. Tum vero fynodicam epiftolam ad
Mediolanenfes ideo feripfit ; ut idem hxreticus, quem
è monafterio non procul à muris Mediolanenfibus polito,
Sc Ambrofii vigilantia gubernato profugiftè noverar,
in illa urbe tamquam anguis quidam in fpecu fuo fuffbea- J
retur. Acceptis Syricii litteiis, eamdem nxrefim infyno-
do Mediolani coabbadamnari curavit Ambrofius, & epif-
coporum prxfentium nomine id ita fignificavit pontifici,
utfimulhxrefim validis rationibus confiitaret. In cogni-
tionem xtads hujus epiftolx deducimur his ejus verbis :
Jtnpietas Manich&orum , quam clemcntiffimus imperator
exfecratus eft, Qux quidem verba ad legem x x. de Hare
ticis anno 391. promulgatane referuntur à Gödofredo j
atramen cüm ibi nulla Manichxorum mentio fiat, illis
ad legem x v i n .de Hareticis allufum eile cum Baronio
exiftimamus. Cum ergo hxc ultima lex anno 389. v. Kal.
Julias lata prodatur, non incongruum putamus fore, fi
Concilium ac epiftolam cidemanno Yel pocius 390. ad-
iudicemus.
X L I I I. Sc X L I V. Horontiano inferibuntur. Hic AnnujjSj.
poft le&um Hexaemeron earn ob caulam feripferat Ambrofio
, ‘uc quia ibidem non fatis explicatum viderac, cur
poftremus rerum omnium homo creatus à Deo eilet, il-
lud fibi planius aperire non gravaretur. Primis ejus dubiis
cüm fatisfecilTet lan£tus Antiftes, aliam difficultatem ex
ejufdem Operis legione fibi exortam iterum idem illi
propofuit. Hanc fimiliter Ambrofius dilfolvit : ex quibus
refponfis conftant hx dux epiftolx. Conftat igitur utram-
que Hexaemero pofteriorem eile , id eft, anno 389. circa
quem illud Operis in vulgus exiilfe declara-vimus : eafdem
tarnen haud interjeibo longo tempore illud fequutàs hinc '
• evincitur , quod cùm Horontianus Ambrofio, cujus ma-
nibus in diaconum ant prelbyterum fuerat confècratus ,
artilfima neceflitudine conjungeretur , nullum dubium
eft, qiìin idem ille Hexaemeron, mojo ubi editum fuit,
ab eo acceperit evolveritque. *
X L V. earumqux ad Sabinum fcriptx habentur, or-
dinem ducit. Fuit àutem Sabinus ìlle Placentinus epifeo- ,
pus,qui Aquileienficoncilio fubfcripfit, cujus miracù-
fum quoddam refertur lib.5. Dial, fanéti Gregorii cap.xo.
& nomen in Martyrologio Romano ad 1 1 1 . idus De-
cembris commemoratur. Hexaemeri quoque leébio ipfi
moverat quamdam pròpter hoc difficultatem, quod nihil
' ibidem deparadifo dilputaretur. Cognito ex ejus litteris
illodubio,Ambrofius cur illud caput prxrermifillèt, hanc
caufam reddit, quod videlicet idem argumentum ante
plures annos jam tra ¿lavi (Tèt. Hinc intelligas epiftolam
hanc librum de Par adì f i non paucis annis, librum vero
Hexaemeron brevi fpatio fèquntam effe.
X L V I. & X L V I I.- Sabino quoque fe miflàs fe-
runt. Harum priori occafionem tied it nefeio quis Apol-
linarifta, qui ad fuam hxrefim proièminandam terras
ac maria peragraverat. Idem ctìm venillèc Mediolanum ,
quxdam in Ambrofii libris carpere ccepit : quem publice
à fe confutatum hac epiftola nuntiat fanófcus Doftor.
5 In fèquenti autem ubi de libro quem diftin&ius quam an»
tea fcriptum, ad Sabinum deferti curaverat, pauca prx-
mifit, de mutui coramercii epiftolarum, in quibus po- •
tilfimum aliquid è Scripturis difeutiatur, utilità te fuiìus
agit. Porro cùm jprorfus verifimile fit commentationes
Ambrofianas, quas.arrodere aufus narratur ille Apollina-
rifta, quafque peritiori manu deferiptas le tranftnifills
Ambrofius memorar,eafdem elle ac libros de F id e , ac
de Ir cam. Dom.facram. cùm prxtcrea is de fe qua fi jam
fene mentionem faciat ; eis de caufis non arbitramuc
utramque epiftolam ad alium annum melius , ,quam ad
hunc 389. vel circiter referri pofle.
X L V I I I . ut argumento fic & xtate conjuodaeft
fuperioribus. Libellos enim quos hìc teftatur Ambrofius
fibi redditos , non alios ab his elle credimus , qui millì ,
Sabino fupra dicuntur. Idque hinc etiam adftrui poteft,
quod xtatis fux prove&ioris nec in hac epiftola men-
tionem omittat beatus Prxful. v
X L I X. è fuperiore etiam pendet. Etenim cùm epif—
tolis, maxime vero quibus aliquid è fàcris libris exami-
netur,operam fe daturum frequentiorem illic teftetur
Ambrofius nofter-:, in hac'epiftola, qux in fententiis
divinis pene tota eft , fidem profeóto liberat fuamj
proindeque ab aliis earn abftrahi non oportere negabit
nemo. ■ . •
L. Chromatii precibus conceda eft Aquileienfis epifcopi,
qui Ambrofium,ut fibi aliquid è facris codicibus
epiftolari familiaritate difputatum mitteret, obfecravera
t. Ejus optatis ut fanftus nofterfatisfaceret,è prophe-
tia Balaam elegit argumentum. Prqpterea vero nane
epiftolam fuperiorum ordini accenfuimus , quod in ea
quoque fux fèneétutis mentionem injiciat.
L I . Theodofio imperatori Mediolanum poftquam Annui39<>•
Thedalonicx ftrages edita ellèt, venienti ob id mi Ila eft,
■ ut Ambrofius cur non exfpetftafièt ejtis advencum, caufis
proponeret. Cxdem autem illam anno 390. patratam
fuidè in confedò eft.
L I I . eo tempore datam fe prodit, quo Rufinus ex Annus3ji.
Magiftro Officiorum conlul & prxfedus prxtorio crea-
Annus 393.
cus fuit. Cùm autem eum anno 391. ad has dignitates
gradimi fecillè non ambigatur, hanc epiftolam ineunte
eodem anno ad Titianum perlai;am conftat.
L U I , immaturam ac triftém Valentiniani minoris
mortem amanter lugec , de cujus etiam fepultura accele-
randa interpellat Theodofium. Certum autem eft anno
392. eumdem illum Valentinianum idibus maii extin&um
edèj unde hanc epiftolam non ita multo poft midàm
fuidè intelligimus.
L IV . & L V. Eufèbio, qui caput erat nobilis fami-
lix Bononienfis, deftinacx funt. Agitur in earum altera
de quodam apparitore, deque tuffi Fauftini pueri : at in
altera eumdem puerum cum Fauftino ipfius patre ad eum
Bononiam profeétum , Mediolani autem fecum reman-
fidè Ambrofium atque Ambr.ofiam feite nuntiat nofter
Ambrofius. Porro cùm eamdem hanc Ambrofiam non
ob aliud Jpiritalcm columbam vocet, nifi quia ipfam virginali
velo', ficut ad iib. de Inftit. Ftrg. annotatimi eft,
confècraveràt ; hinc colligitur eidem libro, cui nos an-
num 392. adcribuimiis, pofteriores eilè has epiftolas.
L V I. Theophili Alexandrini refpohdet epiftolx. Materia
fcribendi fuerat Antiochenum fchifina, de quo plura
ad Ambrofii epiftolam dicenda erunt. Obfèrvandum interim
in eadem cu!pari Flavianum, quod fe adverlus
Capuaqx fynodi au¿boritarem refaiptis à Theodofio,
qui tunc in orienteni reverfus erat, impetratis commu-
niilfet-. Exadbo in Italia prope triennio , imperator non
nifi; v r, Kal. decembris anni 391. redierat Coriftantino-
polim ; proindeque Synodum illam intra eum diem atque
idus maia.s anni feque-ntis, quo die necatum diximus Va-
lentinianum, habita’m fuidè' necedè eft. Nani poft id
temporis conventus epifcopàles in Italia haberi per excitata
ab Eugenio tyranno bella neutiquam licuit. Finita
Synodo , quod in ea fuper memorato diffidio ftatutum
fuerat, Theophilo fignificarunt Capuani Patres. At ipfè
cùm poftea litteràs'eamdem ob caufam deftinallet ad
Ambrofium, à Viro fanibo epiftolam, de qua hic agitur,
elicuit. Quis igitur eat inficias vix illam ante anni 392.
exitum fcribi potuidè?
Superiori epiftolx aliam fubjecimus in Bonofi hxrefèos
poftulati cauia verfantem. Jam tota res in Capuano con-
fedù , de qiio proxime ante dicebamus ,tra6fcata fuerat;
cjufque cognitio vicinis iftius hxretici epifeopis ad ma*
turius & accuratiiìs examen demandata, Cùm vero ii-
demrantiftices confuluidènt auóborem hujus epiftolx, ac
ei judicium hoc viderentur pèrmiteere ; hic non fibi ,fèd
ipfis ut potè quibus commilfum erat à Concilio, id competere
refponfum dedit : ac fimul etiam errorem bono-
fianum circa perpetuam Deiparx virginitatem valide
cohfutavit. Ula quidem planum faciunt hanc epiftolam
fuperiori fynchronam e(fe, & ab eadem non folum hoc
nomine , fèd etiam quod Capuanx fynodi tamquam
pafrs altera fit, in editìonc Romana male abftradbam.
Illud vero difficilius , cuinam audbori hxc debeatur, pa-
tefacere. Sunt rationes in utramque partem haudqua-
quam leves , quas loco proprio excutiemus.
L V 11. Eugenio tyranno, cur eo Mediolanum accedente,
Ambrofius hinc receffiffet, caufis aperit. Eft autem
perquam verifimile tyrannum illuni non ftatim atque,
Valentiniano idibus maii è vivis fublato , in folium ab
‘ Arbogafte collocatus e ft, in Italiani iinpetum fecide,
at prius alias quafdam abfolutas abeo efleexpeditiones.
Id quidem tum è Paulino in Ambrofii Vita, & Severo
Alexandro apud Gregorium Turonenfèm////?.lib.2. c. 9.
intelligimus , tum ex hac ipfa epiftola , ubi Ambrofius
eumdem Eugenium in primordiis imperii ad fé feripfiflè ,
ac fé poftea, fi quando emerfifièt aliqua neceffitas, ad
eum quoque litteras dediffe teftificatur. His ergo dubbi
eam tyranni irruptionem non nifi exeunte anno 392. vel
potius ineunte 393. faébam putamus; atque adeo hanc
epiftolam eidem tempori adtribuendam.
L V 111. in argumento verfatur piane celebri. Nihil
enim ea tempeftate Paulini avitis. atque propriis honori-
bus nobiliffimi abdicatione ac fecedìi illuftrius. Non ta-
men fcriptaeft hxc epiftola, poftquam ille Nolani jam
A recederai, id eft, anno 394. Ut opinàtus videtur Baroniiis»
Nani prxterquam quod ex epiftolis ejufdem Paulini ad
Alypium atque Auguftinùm , nec non utriiifque ad eum-
dem Paülinum haud male colligitur ipfum ab anno 393,
Nolam venidè; hxc ipfa epiftola fatis indicat Ambros,
fium , cùm eam fcripfit, illius confpebbu numquam po-
titum. Vidit autem poftea eumdem Flòrentix, quo tempore
Romani iter habebat, ftatim hinc Nolam fé recep-
turus. Hue etiam accedit, quod primis annis, quos egit
Barcinone idem Paulinus, non omnès fimul fuas facilitates
publicaverit, vendideritque, fèd illas in plures par-
ß tes fenfim diftraxerir. Itaque cùm venditis illis omnibus,
Paulinum ipfìim jam fabbiim pauperem teftetur Ambro-
fius, illum in procinébu ad iter fìium, cùm (an£bus nofter
ifta fcriberet, jam turn fuillc exiftimamus. Et hinc darum
fit hanc ipfam epiftolam adjudicari non polle meliu
s, quam aut anni 392. poftremis menfibus, aut primis
393;
LIX. illud obfervationedignum prx fe fert,quod nempe
quoto xtatis Ambrofii anno data fuerit, planum faciat.
Aperte eiiim teftatur fanbbus Antiftes annum tertium &
quinquagefimum fe peregilfe, cùm hxc fcriberet. Verum
(2 qux prxmittuntur paulo fuperius , multo plus negotii
verba facefcunt. Sic autem nabent : Objeftì, ait ille fibar-
baricis motibus, & bellorum procellis, in medio verfamttr
bellorumfreto. Hunc locum ad Maximi tyranni bella referendum
autumant Baronius in Ambrofii vita & in
Annalibus, Ughellus in Italia (aera, Sc Bollandiftx ili
AElis hujus fan eli Severi : liinCqiie- colligunt Se hanc
epiftolam anno 387. eilè tribuendam, Se cum eodem
concurriflè annum Ambrofianx xtatis 33. Addunt infuper
fan ¿bum Prxfulem-, cùm vitam ad ufque menfèrn apri-
lem anni 597. produxerit, annos implevidè quatuor fii-
rjpra fexaginta. Illud autem opinioni fux impendiò favere
putant, quod in Maximiano bello fufum fuerit multo
plus fiinguinis , quam in Eugeniano. Sed tamen hxc eo-
rum ratio nihil efììcit; namque in epiftola,de.qualoqui-
mur, barbarici motus a,c bellorum procellx commemoran-
tur, an vero eadem bella exftiterint aliis quibufdam cru*
deliora,nemo hinc prober. Mavult Hermannus locum
Ambrofii à nobis propofitum de bello Eugenii fcriptum
fuidè : idque contendit cùm Ambrofianx vitx hiftoria
magis congruere, quam quidem ultra 57. annum produc-
tam negar. Sed hoc non ufque adeo perfpicuum eft. Fa-
tendum ergo memorata verba five Eugenii five Maximi
E bello accommodencur, perinde eilè. Illud autem Baronii
opinioni magis fìivere forte videatur, quod Ambrofius in;
.non paucis epiftolarum fuperiorum locis fencèbutis fux
mentionem fubinde iteret, quod fané illi viro minus con-
venit, qui vitx curriculum anno 57. quàm qui 64. ter-
minaverit.Verum tamen non ignoramus illud Bafilio aliif-
que fu-.cbis quibufdam ufu venillè , ut quamvis in xtate
minus prove¿badiem obierint,de fé tamen qùafi jam fè-
nibus loqui amarene. Inde eft quod leèboribus integrum
relinquere velimus rei judicium. Monemus tamen illud
dilcriminis in epifeopatus Ambrofii annis nihil mutare',
p fed folùm in a ¿bis ante epifeopatum : hos tamen ipfbs
plus xquo producere videtur Baronius.
L X . Paternum deterrei ,ne filium cum nepteex filia,
id eft,avunculum cum filiafororis, matrimonio jungat.
Nititur autem in diiluadendo potidìmum his argumentis
Ambrofius nofter,quod hujufmodi conjugium & divinis
legibus contrarium fit,& prohibitum conftitùtione Theo*
dofii, à quo ampliftimum, inquit, accepifli honorem. HxC
porro verba cùm apiari non pofilnt commodius, quam
dignitati comitis [aerar. Largii, qua Paternum orna tum
fuiflè ex multis Symmachi epiftolis cognofcere eft ,
quamque ab eodem adminiftratam anno 393. indicat lex
xiv. de Metallis, hanc quoque epiftolam eidem anno 393,
. adtribuamus , „nob is perfuadent. Quod autem ad pro-
hibitionem Theodofii fupra -memoracàm, ea quidem ad
xtatem noftram tranfiniilà non eft, fèd ejus in aliis quibufdam
exftat .mentio, quemadmodum à nobis declarabitui
propri > loco.'
L X I . ad Theodofium, à quo fan¿bus vir de gratia. AnnUS3?4
A A a iij