Saft&i Ambrofii
totuiü fere.órbem * à plnribus retro principi-j
bus inhibirá interdiclaque fine , Roma: aittem à
fiacre clemencia: tua: auguft« memoria: Graciano
fidei ver« racionéTubla#a íiñe , & dacis
antiquata refcripcis jn e , qu«ío ,vel fidelicer fta-
tuca convelías, vel fraterna pr«cepta refeindas.
D e negociis civilibus , fi quid ftatüit , nemo
jpucac è ¡Te ceinerandum -, 8c pr«ceptum de religione
caícácur.
6. Nullus óbrepat juniori « t a t i tua: : five
ille gencilis eft, qui ifta depoícit , non debet
mentem cuam vinculis f u « fuperíticionis innec-
tere : fed proprio iludió docere & admonere
te debet, quemadmodum vera: fidei íludere de-
beas 5 quando ille tanto motu veri vana de-
fendit. Deferendiim mericis clarorum viroriim
8c ego fuacíeo : fed Deum certura eft omnibus
pr«ferendum.
7. Si de re militari eft confulendum, debet
exercitati in pr«liis viri exfpeítari fententia,
confilium comprobari : quando de religione1
traclatus eft , Deum cogita. N o l l i ü s
i n j u r i a eft , cui Deus^ omiiipotens ance-
fercur. Habet ille fententiam fuam. Invicum
•non cogicis colere , quod nolit j hoc idem vo--
bis liceat, Imperator, 8c unufquifque pacienter
ferae , fi non extorqueat imperatori, quod mo-
lefte ferret, fi ei extorquere cuperet imperatori
Ipfis gentilibus difplicere confuevit pr « v a r i -
cantis affectus $ libere enim debet defendere
unufquifque fidele mentis fu« 8c fervare pro-
pofitum. ■
8. Quod fi aliqui nomine chriftiani tale ali-
quid decernendum putant, mentem tuam vo-
cabula nuda non capiant , nomina calía non
•fallant. Quifquis hoc iuadet, facrificac, 8c quif.
quis hoc ftatuit : t o l e r a b i l i u s t a m e n
eft unius facrificium , quam lapfiis omnium.
Totus hic chriftianorum periclitatur iènatus.
9. Si hodie gentilis aliquis, Imperator, quod
abfit, aram ftatueret fimulacris , 8c eo conve-;
nire cogeret chriftianos ut iàcrificanribus in-
tereflent, ut oppleret anhelitus 8c ora fideliüm
cinis ex ara, favilla de facrilegio , fumus ex
bulloi 8c in ea curia ièntentiam diceret, ubi ju-
rati ad aram fimulacri in fententiam cogeren-
tur( propterea enim iiiterpretantur aram loca-
tam , ut ejus facramento, ut ipil putant, unufi
quifque conventus confuleret in medium , crini
majore jam curia chriftianorum numero fit re-
ferta ) periecutionem effe crederet chriftianus,
qui cogeretur tali optione ad fenatum venire :
* . Difignantur h ie procul dubio Conftantinus M a gn u s, cjulque
-filii. Sane quidem fupereft adhuc lex iv . Conflantii de P aganis,
qua templa idolorum claudi, abolcri facrificia, & facultares huic
facrilego cultuideftinatas filco vindicarí decernit. Sed cùm Julianus
ilia om nia, ficuti lib.4 - H ill,c a p .5. prodidic Sozomenus, in ufum
revocafTet-j Valentinianus , Valens , & Gratianus denuo profanas
Commenritioruin numinum religiones profcripferunt, bonis eàrum
fifeo addictis , quemadmodum e x le ge x x . de Paganie, Sc Ic g e v n i.
de ju r e fifci cognofcas licet. Porro Godefridus in Leg. n i .d e
corum, qui aram V i& o ri® an. 3 8 1 . evcrfam volunt, crro-
'rem eflc communcm d ic it; idquc multo ante factum au tumat,
an . fcilicct 5 7 6 . cùm fub Graccho p rafefto (Jrbis hoc contigifTe
doccant Hieronymus epift.7. & Prudentius lib.i. com. Symmachnm.
'Sed licet apudhos millafpeciatim cjufdem ara: Victoria: fiat men-
t io , earn camcn aliquot annisantc 3 8 : . fublatam confiar, quando
quidem & hoc ipfo anno ut eadem rcpararetur, tentare aggredì
fu n t; & jam a b 311.379. Ita lix a c Romteprxclfe Gratianusdefiificr.
* . Hinc conjicimus relationem Symmachi clanculum imperatori
oblatam effe , idqueforcaffis 11c vel ep ifco pi, priufquam ejus
poftulatis Valentinianus annucrct, iutercedercnt ; vel chriftiani féi.
quod fit pleruriique j nam 8c injuriis. convenire
coguntur. Te ergo imperatore, chriftiani
in aram jurare cogentur ? Quid eft jurare,nifi
ejus quem teftaris fidei tu« pr«fulem, divinata1
potentiam confiteri ? Te imperatore , hoc pe-
titur 8c poftuiatur j ut arani jubeas elevari,
fumtum iacrificiis profanis dari?
10. Sed hoc non poteft fine facrilegio de-
cerni - unde rogo te ne id decernas , ftatuas^
vel in ejufmodi decreta iubferibas. Convenio
3 fidem tuam Chrifti facerdos : omnes conveni-
remus epifcopi, * nifi incredibile hoc 8c repen-
tinum ad aures perveniflet hominum , quod
tale aliquid effet vel in confiftorio fuggeftiim
tuo , vel à iènatu petitum. Sed abfit ut hoc iènatus
petifle dicatur -.pauci gentiles communi
utuntur nomine. Nam 8c ante biennium ferme4
cùm hoc petere tentarent, mifit ad me ianctus
Damafus Romans Ecclefiie facerdos 4 judicio
Dei eiedus -, libellum quem chriftiani lenatores
^ dederunt, 8c quidem innumeri, poftulantes nihil
iè tale mandaffl-, non congruere gentiliurn
iftiufmodia petitionibus, non prabere confen-
ilim : quelli etiam publice privatimque ie non
conventuros ad curiam, fi tale aliquid decer-
neretur. Dignum eft tempòribus veitris 4 hoc
eft, chriftianis temporibus, ut dignitas chriftia-
nis fena'toribus àbrogetur • quo gentilibus pro-
fana: deferatur voluntatis efFeilus ? Hunc libellum
ego fratri clementife veftra: direxi 5 un-
D de conftitit non fenatum aliquid de fuperftu
tionis impenfis mandafle legatisi
11. Sed fortaffe dicatur*Cur dudum non in-»
terfuerint fenatui, cùm ifta peterentur ? Satis
loquuntur quid velint, qui non interfueruntr
fatis ioquuti funt, qui apud imperatorem lo-
quuti funt. Et miramur tarnen fi privatis refii-
tendi Roma: eripiunt libertatem , qui nolunt
effe liberum tibinon juberej, quod non probasj
b fervare, quod fentis.
I iz. Et ideo memor * Iegationis proxime mandata:
mihi, convenio iterum fidem tuam, convenio
mentem tuam ; ne vel refpondendum fè-
cundum hujufmodi petitionem gentiliurn cen-
feas, vel in ejufmodi refponfa facrilegium fub-
fcriptionis adjungas. Certe refer ad parentem
pietatis tu^ principem Theodofium,quem fu_
per omnibus fere majoribus caufis confulere
coniuefti. N i h i l m a j u s eft religione, nihil
fublimius fide.
iz. Si civilis eaufa effet, diverfe parti reipori-
fio fervaretur j cauia religionis eft, c epifcopus
inatores Contrario libello dato reelamarent , quod jam in limili
cauia contigifTe teflatur Ambrofius.
I a. M fl’. a liquot, petitionibus nos pubere confenfum.
I b. I t a mil’ melioris notx : aliorum aliquot, & cum his edit, non
f fervare quod non fentis : reliqui in locandis negationibus inter ic
I diffentiunt, fed pravo fenfii.
I * . Lcgationcm de/ìgnat à Damato papa libi commiiFam , ut
I nempe apud Gratiantfm ag eret, ne concederet poftulata infidelium.
| Non enim ita dicit, convenio iterum fidem tuam , quali Valentinia- Inum jam conveniflct, iéd quod ipfc iam icincl limili provincia t licet
apud alium defunftus eiTet. Sic etiam eamdem lcgätioneni
Ì proxime (i bi crcditam a i t , quod ab illa obita hanc folam fufeepiifcr, quemadmodum legem proximam ea re ab ipfo Ambrofio fortaiTe
diétam vidimus, quod eilet ultima Juliani imperatoris.
c. MfT aliquot , epifeopos convento. Quod autem diciturnon
j multo poft : dementia tua parens, diftio parens non hic naturx
J I lignificatiènem h a b e t, fed honoris ac benevolenti®. Siquidem ea quali monetur Valentinianus adolefcentulus, & adhuc fub materna
tutela conftitutus 4 ut Theodofium filii amore ac vencratione prd-
icquàtur. •
S z 7 Epiflolarum Claffis I, 8 z 8
convenio. Detur mihi èxemplum miffie relatio-
nis, ut ego plenius refpondeam j 8c fic de om-
»nibus confultus clementise tu« parens refpon-
dere dignetur. Certe fi aliud ftatuitur , epifcopi
-hoc «quo animo pati 8c diffìmulare non poffu-
mus i Iicebit tibi ad Ecciefiam convenire : fèd
-illic non invenies fàcerdotem •, aut invenies
refiftentem.
14. Qmd refpondebis iaeerdoti dicenti tibi-:
* Munera tua non qu«ric Ecclefia ; quia tempia
gentiliurn muneribus adornaili ? AraChrif
ti dona tua refpuic, wquoniam aram fimulacris
fecrftiy vox enim tua, rnanus tua : Sc fubfcrip-
tio tua, opus eft tuum. Obfequium tuum do-
minus Jefìas recufàt 8c refpuit, quoniam idolis
obièquutus es j dixit enim ti bi : Nonpoteflis duo-
bus dominis Jepvire. Privilegia tua facrata: Deo
virgines noH habent, 8c vindicant virgines
Veft« iCur facerdotes Dei requiris, quibus pe-
titiones profanas gentiliurn pr«etulifti ? Alieni
•erroris focietatem fufeipere non poflumus. (
15. Quid re^jondebis his verbis? Puerum effe
te lapfum ? O m n r s a t a s perfeda4 Chrifl
•to ell : omnis Deo piena. Pueritia fidei non
.probatur : parvuli etiam Chriftum intrepido
adverfus periècutores ore confefiì iùnt-.
1^. Quid refpohdebis germano tuo ? Nonne
tibi dicec : Vi&urri me effe non credidi, quia te
imperatorem reliqui : mori non dolui, quia te
heredem habebam : imperio me decedere non
ingemni 5 quia imperia mea, prasfèrtim de re-1
ligione divina , omnibus fieculis manfùra crede
barn ? Hos ego tkulos pi« virtutis erexeram,
has de fieculo manubias, h«c fpolia de diabolo
, has ego de adverfario omnium exuvias offe-
rebam, in quibus «terna vidoria eft. Quid mihi
plus potuit meus hoftis auferre ? Abrogafti
decreta mea : quod adhuc ille qui contra me
levavit arma, non fecit. Nunc gravius telum
corpore recipio , quod à fratre mea ftatuta
'damnantur. Meliore parte mei apud te perieli- I
tor 5 illa enim mors corporis, ifta virtutis eft.
Nunc mihi abrogatur imperium ,& quod eft
gravius, abrogatur à tuis, abrogatur à meis:
& id abrogatur, quod in me etiam mei adver-
•farii pr«dicarunt. Si volens adquievifti, dam-
nafti fidem meam ; fi invitus ceffifli, prodidifti
tuam. Ergo , quod gravius eft, & in te peri-
clitor.
j (Q u id refpondebis edam patri , qui te
tnajore dolore con venie t , dicens : De m e, fili,
* • Cùm Valentinianus adhuc tantum eflèt catechu menus, ncc ei <
m iflx fidelium ad clic licerct, h x c munera non poilunt intclligi de
iis- muneribus ac donis , qua: iidem fidcles ut e x illis à làcerdote con-
fecratis communicarcnt, offèrebant : fed accipienda funt de variis
illis do naiiis, qua: ad templorum o rnamenta, vid um miniftrorum,
•aliofquc fiiniles ufus chriftiani jam inde àprilcis temporibus confc-
rebant. Unde Marcellinus calumniandi Romanos pontifices anlàm
ai ripiens, mirum effe negar, fi pontificatus ab ipfis ambiatur : Cìtm
i d adepti, inqu it, fu tu ri fin t ita fe cu r i, ut dìtentur oblationibtts m a- -
Vronarum, & c Ccterum quis non tnirecur non modo quam Am broli
us p rx fc f e r ì , verum cciam quam in antiftitibus aliis prxfuliìffe
teiiatur epilcopalein forcitudinem ì Felicia tempora > q u x tales fa-
ccrdotes ediderc !
a. Omnes edit, a c phites mlT. Chrifio eft Omnis Deo piena pueritia
fide i comprobatur : at locum nobis reftituere cod. Bel v. T huan. Reg. j
& Carol, u tin te x tu . Ib i autem obfcrva non obfcuram allufioncm |
ad Apoftolica ilìa i . Cor. 1 4 . x o . N olite pueri effici fenfio us See.
O port unum porro hoc tempus pagani ad iàcrprum obtinetrdam redi- |
tutionem arbitrati fu n t , non (blum propter imperatoris pueritiam I
per quam regimen effe confuevit debilius ; fed & propter Maxi- !
mum tyrannum, à quo Italia: cruentum bclium imminebat.
A peffime judicafti, qui putafti quòd egò gentili
bus conniventiam pr«ftitifTem: nemo ad ine
* detulit aram effe in illa Romana curia ; num.
quam tantum nefas credidi -, quod in communi
ilio chriftianorum gentiliumque concilio fà-
crificarenc gentiles, hoc eft, infultaren-t gentiles
pr«fèntibus chriflianis, 8c inviti chriftiani
intereffe facrificiis, cogerentur. Multa & diver-
facrimina, me imperante, commiffà funt, ul-
tus fuia qu«cùmque fimt deprehenfà : fi quis
Rtunc; laituit, deber ergo dicere me probaffè ,
quod ad me nemo deculerat? De me peffime
judicafti, fi mihi fuperftitio aliena , non fides
mea iervavit imperium.,
17 . Unde cùm id adveftas, Imperator, Dea
primum, deinde patri 8c fratri injurias irroga-
ri, fi quid tale decernas-j peto utid facias, quod.
-faluti tu« apud Deum intelligis profuturum.
1IELATIO SYMMACm VRBIS PRMFECTl *.
y Imperatoribus fupplicat fefiatus nomine, ut veteres. re-
ligiones inftaurentur, ac teparetur ara Vi£borix.,ut ad
earn jusjurandum exigatur mor.e antiquo^ non enim
fuperiores principes in eo imitandos, quod earn fuilu-
•Iere, fed in èofquod1 alios ritus nonfuftulerunt. Hoc ab
«is Romam pofeere, & profeto fine damn© ararii
concedi poilè : iniquum autem ifiud habendum, quod
hona libi legata Veftales facrificique adire prohibean-
tur -: quam rem dii ulti dicuntur immiilà fame.Negac.
denique dicendum , quod perir-, fumtum publicum i
& orationem còhortando imperatores ad poftulata
y fibi prxftanda claudir.
i- T T Ri fr'tmum fenatus amplijjimus,Jèmper-
V_y que ’uefler ^ fubjecta. le gibus vitia. c.ogno~
'uity&ù principibus piis vidit purgari famam pro-
ximorum temporum, boni f&culi auttoritatem fè~
quutus, evamuit diu prtjfum dolor cm, at que * ite-
rum me querelarum fuarum jujfit ejfe legatum-: b cui
ideo divi principis denegata ejl ab improbis au»
dientia, quia non erat. juftitia de futura, domini
imperatores Valentiniane , Theodofi, & Arcadi
’ incliti, vìBores ac triumphatores ,Jemper augufti.
2. Gemino igitur funBus officia, & ut prafechts
vejlergejla publica profequor, & ut legatus civittm
mandata commendo. Nulla efi hic dijfenfìo vohm-
tatum} quia jam credere homines dejieruntc aulì-
corum fe Jhidio prafiarey f i difeupcnt. A m a r i ,
c o l i , diligi, majus imperio efi, Jfhris ferat ob~
fnijfe reipublica privata ceri amina ? M e r i t o
i l l o s fenatus infequitur, qui potentiam fuam
fama principis pratulerunt.
3. N offer autem labor pro dementia veftra ducit
* . Baroniusad an.5 7 1 . hac verba magia rhetorieo impera ad de-
liniendum Valcnriniani pueri animum , quam e x vcritatc d ifta c x if-
timat, Seniorem enim illa ignorare non potuiflc : ncc fane mitum, It
diffimularic, cùm lcges etiam piomulgavcrit pto libertate Echnic®
religionis. Sed pace tanti v ir i , neqùaquam vidctur prudenti®, qua
erat Ambrofius -, ilia dixific > quorum falficacem non nefciret fore
ab adverlàrio qaam faciliime revinccndam.Ecfanèut eidem principi
ignorare non licuerit hanc illam aram in curia poficam fuilTc ,
-maxime camcn credibile eft de Iacrificiis, quibus ibidem intcreffc
adigebantur chriftiani, deque juramentis q u ® ab his e x ig e rcfolc-
bant in fidcles, ad eum nihil delatam clic.
* . Difcimus e x his verhis eumdem Symmachum ab «thnicis (c-
natoribus ance biennium e ledum fu iflc .u t facromm (uorum obti-
nerc inftautationem conarctur : de qua Ambrofius fupcriori epift.
num. t t .
b. C u i ideo d iv i principis. » . fember augufti', h ® c torà pericope in
Rom.edit jugulata eft : q u ® non folùm in aliis edit. cun£tìfquc mlT.
invenitur, verum etiam libellorum lupplicum formula «rat.
c. Ita mil. & Rom.edit- Amcrb. v e ro , E raf. ac G ill, credere defie
r tint. Aliquorum miniftri regum coguntur Jludio fe preft are. At
infra ubi vet. edit. cutnmlT, longe plurimis, j » r « ^ facta.