fr Scripta
inn. j j a .
S A N C T I
A M B R O S I I
m e d i o l a n e n s i s e p i s c o p i -
DE OBITU VALENTINIANI
C O N S O L A T I O *
È
m
1
T s i incrementum dolorisfit, A tur, praientia. Utinam adhuc nobis abeflet,
id quod doleas , a fcribere -y ut fibi viveret! Sed iUe non pailus, cum audi-
rec Alpes Italia: hofte infeftari barbaro , ma-
luit periclitari ie, ii Gallias derelinqueret,quam
noftro deeile periculo. Magnum crimen ag-
nofcimus imperatoris , quod- Romano voluit
fubvenire imperio : Hcec caufa mortis, qute plena
laudis. Solvamus bono principi ftipendia-
rias lacrymas ;quia ille nobis folvit etiam mortis
fua: ltipendium.
3. Nec tamen flendi admonitio neceilaria.
quoniam tamen plerumque in
ejus, quern amiiTum dolemus,
commemoratione requiefci-
mus j eo quod in feri bendo
dum ineum men tern dirigimus, intentionem-
que defigimus, videtur nòbis in fermope revi-
vifcere : fignare aliquid de Valentiniani junio-
ris ultimis cordi fuir} ne aut obliteraiTe filen-
tio bene meriti de nobis * pi'gnoris memoriam g
videremur, atque inhonoratam reliquifle ,aut
refugifle incentivum dolendi , cùm doluifl©
plerumque folatium fit. dolentis : fimul cùm de
ipfo aut ad ipfum loquor, tamquam de pnefen-
te vel ad pradèntem mihi férmo fit.
1. Quid igitur primum defleam ? Quid pri-
mum amara conqueftione deplorem? Converii
funt dies nobis votorum noftrorum in lacrymas
j fiquidem Valentinianus nobis , fed non
Fient omnes, flent Sc ignoti, flent Sc timentes,
flent Sc inviti, flent Sc barbari, fle.nt Sc qui vi-
debantur inimici. * Quantos ifte de Galliis ufi
que hue totius traSbu itineris populoriim egiç
gemitus > Omnes enim non tamquam impera-
torem fibi, led tamquam parentem publicum
obifle domeftico fletu doloris illacrymant,
fuaque omnes funera dolent. Amifimus enim
. . . I imperatorem, in quo duo pariter acerbant dotalis
qualis iperabatur, advenit. Et ifte tamen ç lorem, * annorum immaturitas, Sc confiliorum
vel morte fua voluit implere promiflum : fed iene£tus. In his ego fleo, ficut dixit propheta:
nobis acerbiifima eft fa<fta ejus, qua: exoptaba- Oculi mei caligaverunt à fletti ÿ quia elongavit à
a. Rom. edit, referre. . . . eo quod dum in eum. Sed verbum fcribere
videtur Ambrofius iplè repofuiffe, cùm orationem fu *n in
librum transiormavit.
* . De Valcntiniano.in hac opclla pailim Ambrofius tamquam de
carifiimo filio loquitur. Sed eum pariter abeodem principe parentis
nomine Sc loco habitum cum e x fubje£la pctoratione intclli<ri-
m u s , turn e x epifiola . a d Theod. quemadmodum ibidem ob-
fervatum eft.
b. Omnes edit. & p au c i mff. Magnum diferimen: fed veri limile
eft fcriptorcs librarios voccm diferimen precedenti voce periculo
duiftos pofuifle j cùm tamen fenfus maxima: partis mff. qui crimen
Iegunr, concinnior fit.Quinam porro cflent barbari,à quibus imperio
pcriculum impenderet, non facile dicctur; nam & alios exfti-
tiffe qui amico erga imperatorem & imperium ejus animo c flent,
infra memoratur.
* • H ìc Virgiliana eft imitatio ¿ lib .tf. Æneid. ubi fic habes :
6/uantos ille virum magnam M avori is a d urbem
Campus egit gemitus l
E x iis autem qua: narrar Ambrofiu s, intelligitur Valentinianum
è Galliis nondum exceffifle, cùm extiiuftus eft j immo in ipia ci vitate
Vienna, ubi eum moratum in hacoratiorieteftatur fanétus nofter,
hanc mortem contigiffe communiter adfirmant hiftorici. Quod vero
ad mortis^genus iidem inter fe diflentiunt. Rufinus lib .i.H ifior.
t a p . oc JU tu n
alios elfe, qui hui
alios qui ipfum pt
& Auguftinusctia
■ozomenus J ib .7 . cap. « . edit. Valefi littcris piodunt
u hunc principcm dolo Arbogaftis necatum fcribant,
im propria manu fibi laqueum ncxuiffe adferant. Sed
:tiam libro j . de C iv it. D ei cap. x 6 . utramque opi-
refert '• quarum ultimam folam proponit Profper
in Chronico, St alii. Vcrumtamcn ab iis , qui fic lenciunt, hanc
Orationem numquam fuifle Icitam manifcftunj eft. N am p r e ter
a lia , ubi"diifidium inter Valentinianum atque Arbogaftemcxortum
narra r, ita rem exp onit, ut aperte intelligamus imperatoris mortem
comitis feeleri adtribuendam effe. U t cetera vero dccflcnr a r -
gumenta, quod ubique Ambrofius nofter de falutc Valentiniani
tamquam de re omnino certa loqui non dubitar, fetis oftendit eum
principcm non à fe iplo vim peil'um effe. Inde eft quod non folum
Hieronymus, Aurei. V ifto r in Epitoma > & multi catholici hujus
principis exitum Arbogafti perfidie accepcum ferunt , fed etiam
Arrian i, u tPhiloftorgiu s, lib. i r . c ap .i. Se id o lo la tré , ut Zozimus
lifi- 4 • Cùm vero iidem fignificent nefarium illum comitem,quo invidiam
hujufee facinoris absfc amoliretur,operam dcdiJle, ut cadaver
nèxo ad guttur lintco rcpcrirctur, atque ita in Valentiniano
defperationis prarbcret fufpicionem ; credibile eft eumdem etiam
haud alio confilio , ut cxtinfti corpus referretur in Ita liam , veniam
dedìffe. Q uod autem ad inimicitie caufes pcrrinet, in animum faci lo
nobis inducimus Arbogaftcm,cùm duram admodumin principcm
l'uum cxerceret tyranmdem , futurum pre vidifle, uc fi in Italiam
imperator crajiceret, eum amicorura ope , Se maxime Thcodo-
lii acceptarum injuriarum pcenas repctiturum, quod antcvcrrcn-.
dum ipfeputavic.
* . In ipfo fiore adolcfccntix necatum fuifle Valentinianum
paflim teftatur Am b ro fiu s, & idem quoque de Gradano lignificar
effe audorcs conveniunt^ hujus autem cefi Fulg. V ifto r interitum
referat ad annum a t a t is jS .ib i tamen Jcgei’duni x8 . eontcndit Ba-
ronius -, immo etiam- non de lfini, qui cumdem cùm occubuir, anno
1 4 . majorpm fuifle negcnc. Vide Socratcm lib ./ . cap, u . So-
zomenum Jib .7 , cap. 13 . Se alios.
ili
b
Thren. 1.
16 .
i&N
me ¡qui confoUbatur me. Oculi mei non folum A tura morte piorum principum omnis Ecclefia:
corponsb ied etiam mentis-Jiebecati funt , Si mceftior pulcritudo eft.
quadam excitate omnis féniùs obductus eftj 7 . Plorar Ecclefia ,in fapicntibns 'ibis qui
quoniam ereptus eft mihi, qui convercic ani- velut caput Ecclefia: funt : oculi cnim Capienti!
mani meam, Se ad ipem maximam de fumma in capite ejus. Plorar in oculis, hoc eft fin firn firerum
defperatione revocavit. delibiis}quia fcriptum eft : Oculi tu, ficut columbi
4. Audite omnes populi, & v i de te doloretn meum. extra taciturnttatem tuam j eo quod- videarit fpi-
Vtrgtnesme&drjuvenes mei abierunt in captività- ri tali ter, Se noverine ea , qu^ viderint tacere
tem ’.. - cognito quod de Valentiniani effent myi|eria. Plorat in facerdotibùs fuis, qui funt
partibus , liben reverterunr. Militavit hoftis ficut gen^ Ecclefia,in quibus eft barba Aaron
barbarus imperatori adolefcenri, & iùa: obli- g hoc eft, barba facerdotalis.in qtiam de capitò
tus vnftoria:, memor fuit imperialis reverenda:, defeendit unguentum. Ifti funt in quibus eft
Pfal- r j x . x .
Laxavit fponte quos ceperat, excufans quod
ignorailet Italos. Nos adhuc murum Alpibus
addere parabamus: Valentiniani gratia non ex-
fpectavit Alpium vallum, fluenta amnium ,ag-
geres nivium, fed Alpes Sc fluvios fupergrefla,
niuro nos iui imperii protexit. Unde propheti-
ciThreni mihi utendum videtur exordio: Quq-
modomoeret Italia , qu^ abundab.u gaudns ?
pulcritudo Ecclefia:,in quibus flos ejus gratior,
in quibus a:tas perfetftior : qui velut cortices
malorum punicorum decorem foris prefer ant
abftinentia corporali, intus autem commiflam
fibi plebem diverfie xtatis Sc fexus foveant fa-
pientia fpiritali j objeili quidem feculo ad in-
jurias,bfed interna myfteria diyidentes. Plorat
in virginibus fuis, qua: funt ficut lilia, Sc lilia
Tlorans ploravi tin notte, aery ma illius in ma- C myrrhâ plena, candorem inteoritatis Sc mor.
** ’x illis ejus. Non eft qui eam confmol etur ab■ omnibmu s m SIR____1 '
quidiligunt eam. Omnes qui amant illam , dtfpe-
xerunt eam. Omnis populus ejus ingemtfcentes.
y. Et quia de Hierulalem dictum eit : Plorans
ploravit in notfe ; Sc iioftra Hierufalem ,id eft ,
Jsccleiïa, ploravit in noebe -y quoniam qui eam
iplendidiorem fide fua Sc devotione façiebat,
qccubuic. Merito ergo plorans ploravit , Sc
ad.huc lacrymæ ejus in maxillis ejus. Ubertatificatte
corporalis illecebra: gloriam pr^fe-
rentes^
8. In his ergo flet, ficut fcriptum eft : Via Sion .
lugent, facerdotes ejus ingemifeunt, virgtnes ejus
abdutta, & ipja indignatur intra fic. Ec intra iè
quidem indignatur , ad Valentinianum autem
dicit : Adjumam t e , & inducam in domum matris
meaì ó é in fecretum ejus qua concepii me. Potum
tib i dabo a vino operofl unguenti , hoc eft , multi
. , . -■ -J n v n t v Y K I /H wrtvntcftsc , IIWI. v .it , 1 1 1U 1 1 1
P/lO}. i/.
rem quidem flecuum folec vultus humefcentisD operisti multi odofis unguento à fiuxumalo.
declarare tnfufio, cùm lacryWis gen* roran|||, rum. granatorum mcoruni ¡ ut iuliac vhm:n
led quia icripcum eft; : Gena ijtts ficut fhiala quodìattificat cor homibis, Se defluat in eum
mattsgtgnentes unguentaria ,labia ejtts liliaAifitl- malornm grana torum fluxiis, in quibus mitltus
iantt» myrrham fienam^myftica Ecdefi* gra- Se divertìs eft ftuftis. Sermo enim muitorum
ria dettenns accipitur-.qux m obitu Valenti- fenfuum , & de diverifis Scripturis àbiindans ,
mani bonumdo qns fui effudit uiiguctnuin, Se fermo Angelorum, fermo apoftolorum aepro-
VtCaìr elus predicando concelebrar. Cui mors pberarum ,quos uno velut corio Ecclefia iancta
obeilenon potuit, eo'quod odor praidicatìonis compledicur, malorum fluxus efteranàtorum.
umver orum ore cclebrabilis fcctorem omnem p. Videns baie Valencinianus integra: piena
mortis a o evit. _ E gratile, reiponder :Mlfiricordia Domini quod non
* iguur EgcleGa pigntis fuuin , & la- defeeimus i quia non funt confummata miicrationes
mntaejus in maxtllts ejus. Q u a ; f i t maxilla au. ejus. Rencvabit Mas ficut lux mmulina. Multi
d i : Gfui te percujferit in m axillam, prabe ei & a lteram
j eo quod in dolore fit patiens, ut pceni-
teac verberantem. Percufla eras , Eccleiia, in
maxilla tua j cum amitteres Gratianum : pra:-
buifti Sc alteram , quando tibi Valentinianus
ereptus eft. Merito tibi non in una maxilla, led
in utraque iunt lacrymx j quia pie germanum
funt gemirus mei, Sc cor meum defecit. Sors
me a Dominus, dixi s ideo fìiflinebo eum. Bonus efl
Dominus juftincnttbus eum, anima qua c ium eum.
Bonum efl fperare in Jaiutare Domini. Bonum efl
viro curn portaveri t jttgum g ra v e in j uve?, tu te (ita :
f e debit fìngulariter, drfilebit 5 quia tu lit jugnm grav
e . Ec ille quidem ièfuarum vircutum remiineib
ìd . 1 4 .
&!ei ‘
utrumque deploras. Ploras igitur, Eccleiia,Sc p ratione folacur jeo quod in juventute /iia la-
flecu genx tuje velut fluentibus quibufdam itil- bores abforbuit, pericula multa toleravit; ju-
^ , ^ P ,etei1S exuin<^anlj;i Qilx *^a: gens gum maluit grave emendations propofiti,quam
Ecclefije ? De quibus alibi 'aie Scriptura : Ut
corium malorumgranatorum gena tua. Ifta: iùnt
genie in quibus lòlet nitere verecundia, pulcritudo
fulgere, :in quibus aur flos juventie, *aut
perfeStie xcacis infigne ^ft. In obitu igitur fi-
delium imperatorum quidam fidei pudor , qua*-
molle illuci ac plenum d deliciarum, vi vida mentis
cervice portare.
10. Beatus piane qui vel in fene<ftute, corre-
xit errorem, beatus qui vel fub iclu mortis animum
avertit à vitiis. Beati etiim quorum tecla
fu n t peccata j quia fcriptum eft : Define à melo, &
dam Ecclefia verecundia eft : Sc in* tara imna. "facbonum, & Ìn h a b ìtainfititlum ficuli. Qui;
Pfai.\\. I .
PfiU.ii.isa
Ita mff. plures ac potiorcs: edit, autem vet. & mff. noanulli j
Ic. S ic omnes miT.à quibus ver. edit. eo tantum recedunt, quod
n ligne ; unde poflca baila-' A;
• Rom. edit, fola , fed intus a myJUce Ecclefia gratia -, R om . edit, myrrha myjlica & c.
it, ait Nannius, qua:eft pcrfcihc a:ta-
Aaronis mentionein fecit.
dividenies. Obfervat au-
ficri ad corticem feu cicum malorum
is dividuntur.
P*o unguento, IcoiiBt ttng/tenii : at Rom.edit. utramque voccm cén-
fuic cxcludendam.
| Ver. edit ac mff. nonntilli, dsliciamminvidia mentis; Rom.
edir. de tcìarnm invitamentis : mff. autem magno numero , ut in
L contcvtu, paucis cxceptis, ubi Ic situ r, divitiamm mundi mentis
I cervice Sc c. -
i