S A N C T I
A M B RO SI I
M E D I O L A N E N S 1S E P I S C O P I
DE OBITU THEODOSII
O R A T I O *
O c nobis * motus terrarum A
graves, hoc juges pluvia: mi-
nabantur,Se ultra folitum ca-
igo tcnebrofior denuntiabat,
quod clementiifimus impera-
tor Theodofius exceifurus efl
fet è terris. Ipfa igitur exceflum ejus elemcnta
mcerebant. Cxlum tenebris obdu&um , aer
.perpeti horrens caligine, terra quatiebatur mo.
dbus,replebatur aquarum alluvionibus. Quid-
ni mundus ipfe defleret eum principem conti- g
nuo eiTe rapiendum , per quem dura mundi *
iftius temperari iolerent j cùm criminum pce-
nas indulgentià prxveniret.
z. Et ille quidem ? abiit accipere fibi reg-
num }quod non depofuit, fed mutavit, in ta-
bernacula Chriftijure pietatis adfcitus ,inillam
Hierufalem iùpernam, ubi nunc poiìcus dicit :
, Si cut audivìmm, ita & vidimus in civitate Dentini
virtutum , in civitate Dei noflri, quarti Deus
fundavit in Aternum. Sed plurimos tamquam pa- C
terno deftitutos prxfidio dereliquit, ac potiflì-
mum filios. Sed non iìmt deftituti, quos pietatis
fux reliquit heredes:non funt deftituti,
quibus Chrifti adquifivit gratiam, * Se exer-
citus fidem : cui documento fuit Deum favere
pietati, ultoremque effe perfidia:.
3. Ejus ergo principis Se proxime conclamavi-
Marcellinus in Chronico auftor cft, prodigato Eugenio, ter-
ram continuis inotibus à menfc feptembri ad novembrem uique
in quibufdarn Europa: regionibns quaflàtam fuifl’e Àrcadio 5. &
Honorio 1 . coIT. hoc eft , anno 3 9 4 . qui-Theodòfiimórcem ante-
ceflit.
a . V e t. edic. abiit f ib i in regnum, quod : Rorn. edir. ac m T
aliquo t, abiit f i b i , rtgnumqut : alii cod- ut n.ós in textu , li Bclvac.
excipias ,ubi habes; E t ilio quidem regnum non depofuit,
* . Theodofius cùm iis ignoviffet , qui Eugcnii paries amplezi
e ran t, illos in perpetuum & fibi & filiis luis dcvinxic. Hoc fateri
coaftus fuit Zozimus lib. 4 . Hift. 8c Claudianus, quem ethnieum
etiam Orofius fe c it, eamdem rem in Panegyr. de xv. confini, Honor.
tcftificatur in ea ve rb a , quibus nihil poteft elle congruéntius .cum
„Arhbrofio ; fic enim ille :
Hinc amor, hinc validum , devoto m ilite, robuK:
Hinc natis manfura fides S ic.
b. ilom . edit. fo la , a lii tertium diem, a lii trigefimum, aliifiep-
timum, & alii quadragefimum. Sed nihil eft mutandum in communi
lcftionc, fi modo in priori membro, tertium d iem , & trigefimum
> & in pofteriori, fieptimum & quadragefimum, disjun^im
accipias- T e r tii d ie i , & quadragefimi mentionem facit Auftor
Qoìiftit.A^fi. lib. S • c a p .4 1. fe J ab co quod babcc de die n ono,
mus obicum, Se nunc quadragefimam celebra-
mus, adfiftente iàcris altaribus Honorio, principe
j quia ficut fan&us Jofeph patri fuo Jacob
quadraginta diebus humationis officia detulit,
ita Se hic Theodofio patri jufta perfolvit. Et
quiab alii tertium diem & trigefimum , àlii fep-
timum Se quadragefimum obfèrvare confueve-
runt, quid doceat lectio , confideremus. Defuncto
itaque Jacob , prteepit, inquit, Jofeph
pueris fipultoribus , ut fepelirent eum. Et Jepeiie-
runt fepultores Ifiati, & repleti funt ei quadraginta
dies; fic enim dinumerantur dies fipultura.
Et luxit eum c Mgyptus fèptuaginta diebus. Heec
ergo ièquenda iòlemnitas , quam prxfcribit
ledio.Sed etiam in Deuteronomio fcriptum eft:
Jffuia planxeruntfilii ifrael Moyfin diebus trigin-
ta, & confummati funt dies luZus. Utraque ergo
obfervatio habet auctoritatem ; quia neceC
larium pietatis inipletur officium.
4. Bonus itaque Jofeph , qui formam pio
muneri dedit ,quem amabat pater, cuique dixit
: Adjuvet te Deus me tu, & bene die at te benedizione
terra habentìs omnia, propter benediZio-
nem mamillarum & vulva , benediZiones matris
tua, & propter benediZiones patris /«¿.-pii patris
foboles bona. Celebrat ergo Se ifte quadrage-
fimam patris Jacob , fupplantatoris illius j Se
nos celebramus Theodofii quadragefimam, qui
diferepare videtur Auguftinus Qù&fl. 1 7 1 . in Gen. ubinegat mor-
tuorum ludtum à Chrillianis per dies novem propter paganorunt
novendial elle cclebrandum : diem vero feptimum è fetipturis di-
vinis conftituit. At Menardus in Concor. Regni, novem dicrum, non
autem noni diei oblcrvationem ab Auguftino improbatam elle
obfervat. Palladius in Laufiaca cap. 1 6 . dici quadraseli r fii, & fc-
cundum codiccs aiiquos etiam tertii commeminit. De tettio quoque
, fimul & de fepeimo, acque trigefimo Gregorius Magnus agin
in Sacram. ubi de milfa pro defun&is : nec non de trigefimo in
lib- 4 . Dialog, cap. j j . Ccterum dehifee ritibus diligente* pcrtrac-
tant citatus Menardus in Cone. Reg. Cottclerius in Conftit. Apoft.
loco citato, & plurcs alii.
c . Giatianus jegit ¡ ¡firael feptem diebus- Quam quidem ledtio-
nem licet non modo eunébis cod. Ambrofianis , verum Se i x x .
Interpr. atqne V u lg . contrariamele decreti corrcdlorcs agnolcant,
defendi tamen polle contcndunt, turn quod in omnibus Gratiani
cod. etiam reperiatur min quod eodem cap. Gen. Jofeph & cereri
filii Ifracl implcvilic lèptcm dies commcmorantur. Verum prima
ratio id unum probat, Gratianum A rii broli ano cxemplari minus
integro ufum fuifle : quod porro ad fecundam, e x tra dubiutn eft
locum, ubi cOnfianterin Bibliislegitur fieptuaginta diebus h ic a llc-
g a r ia b Ambrofio, non autem cum , qui à correftoribus indicatur.
imitatus
Çen.g 0.
Deut.} 4
Gen. 4?
imitatus Jacob, fupplantavit# perfidiarli tyran-A eft à:tas • eft enim perfecta æ'tas , ubi perfe<ftà
norum , qui abfeondit fimulacra gentium j om-
nes enim cultus idolorum fides ejus abfeondit,
omnes eorum ceremonias obliteravit : qui etiam
iis qui in ie peccaverant, doluit quam dede.
rat periifle indulgentiam,* Se veniamdenega-
tam. Sed non negabunt filii , quod donavit
pater: non negabunt, etiamfi quidam intertur-
bare conatus fit jneque enim poterunt negare,
quod in commune donavit, qui folvuni:, quod
ffngulis dedit.
y. Nihil gloriofius exitus tanti principis ha-
buit,* qui omnia jam filiis tradidiflet, .regnum 4
poteftatem, nomen augufti •. nihil, inquam, fpe-
ciofius ei in morte fervatum eft , a quam quod
in aliqüancispromiflä annonarum exigendarum
relaxatio, dum moratur,fada eft fucceifio ejus
indulgentiarüm hereditas j ut ille qui voluit im-
pedire , fibi odium fecerit, Theodofio tamen
tantx cumulus gratix non fit ademtus. Nec
eft virtus. Reciproca hxc.; quia Se fides impe-
ratoris militum virtus eft.
7. Recognofeitis nempe quos vobis * Theó-
dolii fides trinmphos adquifiverit. Cùm loco-
rum anguftiis Òcimpedimentis calonum agmeil
exercitus paulo ferius in aciem defeenderet, Se
inequitare hoftis mora belli videretur, defilivi^
equoprinceps,&ante àciem folus progrediens,
ait : Ubi eft Theodofii Deus ? Jam hoc Chìrifto
B proximus loquebàtur. Quis enim poflet hoc
dicere,nifi qui Chrifto fe adhxrere cognofce-
ret ? Quo di£to excitavit omnes, Se exemplo
omnes armavir, Et jam certe fènior xtate, fèd
validus fide.
8 .c Theodòfii efgo fides fuit veftra vidoria i
veftra fides filiorum ejus fortitudo fir. Eides
èrgo auget xtatem. Denique nec Abraham-
ut in fenedute generaret filium , confideyavit
xtatem : nec Sara, ut pareret. Nec mirum fi
immerito , ;fi enim privatorum ultimxb volun- q auget xtatem fides , cùm reprxfencet futura.
tates, Se deficientium teftamenta habent per
petem firmitatemj quomodo poteft tanti principis
effe irritum teftamentum ? Gloriofius quòque
in eo Theodofius, qui non communi jure
teftatuseftj de filiis enim nihil habebat novum
quod conderet, quibus totum dederat,nifi ut
eos * prxfenti cominendaret parenti : Se de fub-
ditis fibi Se commiffìs teftari debuit, ut legata
dimitteret, fidei commifla fignaret. Prxcepit
Quid enim èft fides 5 nifî rerum earum , qux Hcbj
fperantur , fubftantia > Sic nos Scripturx do-
cenr. Ergo fi ilibftantia eorum , qux fperanjtur,
fides eft 5 quanto magis eorum, qux videntur?
Bona fides , de qua lcriptum Q^ -.Jufius autem ibid.
ex fd e vivit. Quod fi fubftraxerit fe, non pla-
cebit animx mex.
<). Nos autem.non fubtrahamus nos ad dif-
pendium ànimx ^ fed inhxreamus fidei ad anidari
legem indulgentix, quam feriptam rcli- D mx noftrx adquifitionem ; quoniam in hac
quit. Quid dignius,quam ut teftamentum im-
peratoris lex fit ?
6. Ergo tantus iinperator receffit à nobis,
fed non tòtus receffic ; reliquit enim nobis libe-
ros ilioSjin quibus éum debemus agnofeere ,
& in quibus eum Se cernimus 6c tenemus. Nec
moveatxtds : fides militum imperatoris per feda
* . Extra controverfiam eft Maximum atque Eugenium tyrannos
hoc loco deiignari : quod vero dicitur Theodofius abfeondifle
f i mu ly era gentium, id referendum eflc ad leg. x i i . de Pagani: ,.qua
om nii facrificia deoiumquc cultus prohibentur, Godofredus au -
tum.it Verum cùm ea le x v i . idus novembres ann-j$ x . datafuc-
r i t , noe e ft , Eugenio p oli necatum idibus maiis Valcntinianum
folium occupante , Ambrofii verba non ad illam tantum, fed
etiam ad omnia qu x mortem cjufdem ty ranni inlcquura funt,referri
oportere non dubitamus. Etenira fimulacra omnia , & univerfa
vitìimarum genera poli vicloriam à Theodofio filblata effe non
folum teftancur Auguftinus l ib . j . d eC ìv it. Dei , cap.z6. Theodo-
retus n if i. lib . j . c ap -z i . acque alii chriftiani au ftorcs, verum
etiam Zczimus lib .4 . Hiftor. liane eamdem rem fufe deferibit.
* . Vidimus jam fupra e x ipfius Zozimi teftimonio iis pepcr-
c iile Theodo fium, qu i ftetcrant ab Eugenio- Hoc ipfum Claudianus
quoque in Pxnegyr.iy. confini. Honor, celebrai ilt is yerfibus:
Poft acies , odiis idem qui terminus armis.
Profuit hoc vincente ca pi, Scc.
Sed Orofius diltindtius exponic lib . 7 . cap. j } . prxter Eugènium,
qu i captus fuit acque intcrfcitus , & A rb o g a ftcm , qui-proprium
gladi um in fc convertii > neminem è Vidtis occifum effe. Auguftinus
quoque lib . 5 . de C iv it. Dei,cap 1 6 . laudata Thcodofii erga
corum qui in acie ceciderant , filios clementià , fubjungir eum
non perniilifl'c , ut poli v ifforiam p riv atx cujufquam valerent
inim ie irix . Verum tamen e x hoc Ambrofii loco ihtclligimus da-
tam ab imperatore indùlgeiitiam, ne ad aliquós perveniret, qùo-
’ ........... .pcllacionc proiiibiiaiii. E t certe non''òmnibus ftatim
veniam ■ conce (lai
la d i . & 6 t . quibus clemcntiant imperatoris in nonnullorum g ratiam
fuifle te ftiseft iplcmet lanftus Ahtiftes cpiftoiumdanv
orat atque òbfcciat : teftis etiam Paulinus in ejus' v it a , ubi
plurimos Ambrofii precibùs ab imperatore venia donatos tradit.
S ed hoc p ii prxfiilis medeftia filentio voluit prxtermiffum.
* . Theodofius Arcadium x i v . Kal Fcbr. anni 395. augi;(tum
c re a v ic , ut au£tores funt Sociatcs , Sòzomenus , & Marcellinus :
Honorium vero poft prefligatum Eug:niuni ìv . idus januar. ejuf-
dem anni dcclaiaverat impcratorcm, ut e x Idàtio , Profpero &
a liis in tei lig i mus.-» *- 'S
■ a- Omnes edit, ac plures mff. quam quod immane quanti1 1 Gill,
in variis le f t ; quam quod immani quantitate ; R e g . cod. unus,
quam quad in ari n i s , qui cum uno aùt alio cod- pro dum mora.ur ,
S. Ambr. Tom. 1 1.
fidei militia teftimonium confèquuti fune ie-
niorcs nóftri Abraham ,.Ifaac Se Jacob. Et
ideo hereditatem nobis fidei reliquerunt. Fide-
lis Abrah am, qui non ex operibus, fed ex fide Gtn
juftificatus eft ^ quoniam Deo credidit : Ifàac , T*#.
qui per fidem nec gladium ferituri paròntis
expavit:Jacob,qui paternx fidei veftigiis intenlcg
it dum moritur, non malo fèniu. In priorc autem parte e x uno
cod. Vac. reft'ituimus, quam quod in aliquantis, nimirum in f ru mento
, v in o , oleo v tl fimiiibus ; annona enim in fpccicbus e x ig e -
batu r, ut conftat è plurimis legibus cod. tic. de Annona & Tribuí.
Eùfius quoque de Annona dilputat Bulcngerus lib 6 . de Imper.'
Rom. cap. 1. & fc q . Ceteriim quod q u x hòc loco' dicuntur ,a d
v e ftig a l Tatiani referenda nonnulli putant , id quidem videtur
làtis obfcurum : illud vero credibilius, Honorium paternx yòlun-
■ rati làtisfeciffe, nec de alia re intelligendos hofee Claudiani v cr-
fus in 1 V. Confini. Htnortì.
Impia continui cc.ant augmenta tributi:
Non infelices tabula , non hafila rtfixas
Vendit opes a v id i} , tmtor non voce citatur,
Nec tua privatis crefcunt ararla damnir.
b . R e g . cod. unus, voluntates ad faciendum tcflameHtum.
* Non defuit qui voces , prafhnti commendarei parenti de Am brofio
ipfo diftas crederei » propter illa feilieet Pauiini verba s
Nec d in ehm. mcm. Theodofiscs imp. fiuficeptis filiis in Ècclefia,
traditis Sacerdoti , in hac luce fu it . Acqui venfimilius eft S tilico -
nem illic deiignari, quippc quem Theodofius Honorii non modo
tutorem m ftituerit,ut teftificatur Zozimus lib .4 . N ifi \e rum edam
ejufdem pr ncipis focerum de ftinaverit, M ariaStiliccnis filia huic '
ipfi Honoriodelponlàta, quemadmodum in ucriufque epithalamio
canir Claudianus. .Qnamvis. autem Rufìnum Arcadii tutorem à
Th eod o fio dcclaratum affirmcnt hiftorici ; nih il tamen verat,quia
Theodofius utrumque filium Stiliconis fidei comnicndaret,ut Am-
brofius hoc loco d i c i t , in quo etiam illi fuffrsgatur poeta citatus
l i b . 1 . in Rufihum hifee yerfibus:
fiamque tuis , S tilico, Romana potentia curis , ’
E t rerum commfifus apcx : libi eredita fratrum
T J traque majeftas , & c .
+• Qua piccate fe ad hoc bellum Theodofius p araverit, qua
fide in ipfo cercamine ad opera divinam confu g erit, quanta de*
njque à Deoimpctraverit p rodigia, Rufinusluculcntilfimc,& m axime
ad Ambrofii firn finn e xp lic it lib a. H ifi. c a p .3 1. Eumdem
eventum diligenter queque deferibunt Socrates lib ./ . cap.x j .S o -
zoméniis l ib .7 . cap.a^. P. Orofttis lib .7 . c ap .jj Quibus adjungc
q u x nos ad Enurr. Plal ¡6 . num.a 5. annotavimus.
c . Thcodofii ergo f id s s . . . . fortitudo f i t , in mff. noftris defide-
ratui : vcrùm c contrario in omnibus c iita t edit.
G G g g