gekend. Het bezit van kerken en pastorieën, onzeker1). Wel bepaalde
Art. 40 der Constitutie dat „niemand van het geringste gedeelte van zijn
eigendom, buiten zijn toestemming,' kon beroofd worden dan alleen
wanneer de openbare noodzakelijkheid, door de Vertegenwoordigende
Macht erkend, zulks vorderde en alleen op voorwaarde eener billijke
schavergoeding, en was daarmede een beginsel uitgesproken, hetwelk
evengoed gold voor personen als voor instellingen en Gemeenten', maar
toch wist niemand, ook niet de Groningsche Gemeente of zij zou behouden
wat zij had. Het begrip „openbare noodzakelijkheid” was even èlastiek
als dat van „billijke schavergoeding.” En dan : Hoevele Gemeenten
zouden na verloop van den fatalen termijn van drie jaren in Staat zijn
zelve hunne Predikanten te bezoldigen in een tijd, waarin de Godsdienstzin
kwijnde en de tnaatschappij zoo verarmd en in hare voegen geschokt
was als bij het einde van de achttiende eeuw2). Bovendien waren de
Artikelen lang niet duidelijk en volledig, soms practisch onuitvoerbaar.
Dientengevolge moest het Uitvoerend Bewind ze herhaaldelijk verklären
en aanvullen. B.v. Art. 1 en 2 bepaalden, dat de Predikanten en Hoog-
leeraren hunne traktementen enz. zouden genieten uit ’s Lands kas, bij
wijze van pensioen, maar hoe kon dit, zoolang de genationaliseerde geestelijke
goederen daarin nog niet gestört waren (Art. 4)? Dientengevolge gelastte
en machtigde het Uitvoerend Bewind bij Publicatie van den 1 i den October
1 798 3) de rentmeesters en beheerders van geestelijke goederen en fondsen
om provisioned met de betaling voort te gaan, totdat de overdracht zou
geschied zijn, met dien verstände, dat de betaling voortaan zou geschieden
om de drie maanden, op den verschijndag, en, wat de pensioenen betreft,
conform Art. 3. Was het niet een inbreuk op de rechten van den mensch
en den burger, dat men, om aanspraak te maken op pensioen, volgens
Art. 3 moest overleggen een certificaat van zijn verknochtheid aan de
(toenmaals) tegenwoordige orde van zaken?4). Inzonderheid Art. 6, over
de naasting van kerken en pastorieën, behoetde nadere toelichting. Hoe
moest men het „door aanbouw uit de afzonderlijke kas der Gemeente”
opvatten? Was aanbouw de eenige titel? Maar „aanbouw” alleen maakt
iemand nog geen eigenaar, vooral niet wanneer hij op eens anders grond
bouwt. Wie had men onder „leden der onderscheiden Kerkgenootschappen”
te verstaan ? Ook vrouwen ? En moest daarbij ook gerekend worden met
1) Op het onbillijke dezer bepalingen wijst o. a. ook Dr. H. G. K l e y n , Algemeene kerk en
Plaatselijke gemeente, 1888, blz. 264.
2) Vgl. P. J. B l o k , Geschiedenis van het Nederlandsche volk, V I I , blz. 88 v.
3) Reg., Afd. I I I , n°. 25, d , blz. 12.
4) De Public, van het Uitv, Bewind van den 2 lßten Mei 1799 geeft de modellen {Reg.,
Afd. I I I , n°. 25, d , blz. 21).
den leeftijd? Hoe te handelen met hen, die niet een Kerkgenootschap
vormden, die elders ter kerk gingen en zieh hadden aangesloten bij een
Kerkgenootschap van een- andere plaats ? Ook was de toepassing van het
Art. niet overal dezelfde. In streken als Braband, waar de Roomsch-
Katholieken de meerderheid uitmaakten, wachtte men de schikking niet a f ,
maar werden de kerken eenvoudig door hen in bezit genomen ; in andere
gewesten beijverden de Hervormden zieh zoo spoedig mogelijk met de
anderen een contract aan te gaan om ten minstê niet alles te verliezen x).
Ten einde nu een egale toepassing van het Artikel te bevorderen en de
betrekkelijke meerderheid van het aantal zielen van elke Gemeente te
kunnen bepalen, verordende het Intermediair uitvoerend Bewind bij Public.
van den 12den Juli x 798 2) , dat de Municipaliteiten in de onderscheidene steden
en dorpen aan elk Kerkgenootschap .zouden vragen een opgaaf van het
aantal zijner ledén3) , de kerken en pastorieën der voormaals heerschende
kerkïgfï voor zoover zij volgens Art. 5 geen bijzonder en wettig eigendom
waren door neutrale deskundigen, leden van onderscheidene Kerkgenootschappen
, doen schatten, en zieh een Staat verschaffen van de
jaarlijksche uitgaven voor hun onderhoud, gemiddeld over de laatste tien
jaren, alsmede van de baten, lasten en schulden der gebouwen en huizen.
Voorts moest elke Municipaliteit een plan van schikking ontwerpen tusschen
de onderscheidene Kerkgenootschappen. Konden deze het niet eens worden,
dan moest de toestand blijven in statu quo, tot de bijeenkomst van het
Vertegenwoordigend, Wetgevend Lichaam, aan hetwelk de beslissing was,
„verbiedende het Uitvoerend Bewind om van de voorzegde gebouwen en
pastorieën eenig ander gebruik te maaken, als tot hier toe heeft plaats gehad...
en beveelende om zieh in het byzonder te wagten van ten opzichte der
Graven in de voorz. gebouwen zijnde, en de daarin liggende lijken en been
deren ietwes te onderneemen, of het gebruik, hetwelk tot hiertoe van
dezelve Graven is gemaakt, op eenigerley wyze te verhinderen op poene .. .” 4)
-1) De Savornin Lohm an , a. w., blz. 205. Y peij en De rm o u t , a. w., IV , blz. 197 v.
2) Reg., Afd. I I I , n°. 25, d , blz. 11.
3) Volgens de Public, van den n den October 1798 (Rég., Afd. I I I , n°. 25, d , bk. 13) werden
hiermede bedoeld „alle persoonen, zonder onderscheid van jäaren, eene Godsdienstige Gezindte
toegedaaii, of by eenig Kerkgenootschap erkend wordende als tot hetzelve te behooren.” Vgl. ook
het Extract uit het Register der Besluiten van de eerste Kamer van het Vertegenwoordigend
Lichaam des Bataafschen Volks van 23 November 1798 (Reg., Afd. I I I , n°. 25, d , blz. 15).
4) Van de hier misschien bedoelde schennis van graven en mishandeling van lijken in
Noord Braband geeft een tijdgenoot treffende gevallen o p , in de Reize door de Majorij van
's Hertogenbosch, in 1798 en 1799, Amsterdam, 1799, 2 dl. De .Publicatie is nader verklaard bij
Decreten van 19 October 1798 en 12 Februari 1799 en hunne Bijll. (Aldus Mr. B o e le ö , a. w.,
blz. 1394). Zie over de kerkhoven de Notificatie van den 29steQ Januari 1799 (Reg., Afd. I I I ,
n°. 25, d , blz. 20). Nadere toelichting van de Addition. Artt. geeft de Rubi, van het Uitv. Bewind
van den 2 isten Mei 1799 alsmede het bovenvermeld Extract,