Even als de St. Maarten was de A kerk oudtijds veel kleiner dan
later. Oorspronkelijk had zij den vorm van een kleine kruiskerk, bestaande
uit een midden- en dwarsschip met een recht gesloten koor. Gebouwd
van Groninger baksteen, was zij niet veel grooter dan een toenmalige
provinciale dorpskerk. In 1425 , toen de Gemeente in aanzien en ledental
was toegenomen, werd een nieuw koor gebouwd, waarna, in 14654^1466,
beide schepen op de hoogte van het nieuwe koor werden gebracht. Het
rechthoekige 13de eeuwsche koor werd bij dien bouw vervangen door
een binnenkoor, ter lengte van vier gewelf-vakken, vijfzijdig gesloten en
omsloten door een overwelfden omgang. Het grondvlak der kerk, vroeger
± 740 M2. , werd nu gebracht tot ± 1900 M2., en het binnenkoor met
dwars- en middenschip opgetrokken tot een muurhoogte van 25 M. en
een nokhoogte van 33.80 M., alles met bovenramen en gemetselde kruis-
gewelven voorzien, hoog 24.65 M. in de schepen, en 26.50 M. in het
koor. Evenmin als het hooge koor der St. Maartens kerk heeft ook dit
koor contreforten, pilasters of schoorbogen ').
Daar de kerk met name aan de h. Maria en den h. Nicolaas was
gewijd, werd zij ook naar beiden genoemd. In de Kronyk van den Abt
Menko van Wittewierum op het jaar 1253 2) en in een brief van den
Deken van Drente van 13323) heet zij Ecclesie Nycolai. Daarna heet
zij bestendig naar de h. Moeder, maar op verschillende wijzen. Eerst, in
X) Vgl. Pe t e r s , Oud-Groningen, blz. 82 v. Op den hierbij afgebeelden platten grond, ont-
worpen door Peters , duidt het zwart de oude kerk aan , het wit de kerk na haar vergrooting.
2) Vgl- de Kronijken van E mo en Menko in de Werken van het Hist. Genootschaji te Utrecht,
N. serie, n°. 4 , 1866, p. 205.
3) Oorkondenb., onder n°. 329.
brieven van de jaren 1342 en 1360, eenvoudig Ecclesie(a) beate Marie ),
vervolgens in brieven van 1365, 1368 en 1374, breeder, Ecclesie beate
Marie apud Ampnem2), eindelijk, in 1372-j *374 > 1389 en volgende
jaren Unser Vrowen tor A , Ons er Vromoenkerke ter A , Lieve Vrouwen-
kerk ter A '*). De bijvoeging „apud Ampnem" is overeenkomstig de ligging
der kerk, niet ver van het Hoornsche Diep of de A 4) , die oorspronkelijk
niet slechts om, ijiaar ook door de stad zal geloopen hebben ). Na de
Hervorming kwamen de oude namen in onbruik en werden die van Ter
A kerk, Der A kerk of Drakerk constant, gelijk het bedehuis nog
tegenwoordig A kerk heet.
Aangaande de altaren (vikarieen) zijn wij gebrekkig ingelieht. Blijkens
een brief o. a. van 15096) had de A kerk een altaar, gewijd aan de
moeder van de h. Maria, de h. Anna, wier openbare vereering dagteekent
van Paus Urbanus VI (1378) ')• Een brief van den i6den December 1552 )
spreekt van een altaar ter eere van den h. Antonius, den Patriarch der
coenobieten, die zieh onder den indruk van M a t t h . 1 .9 , 2 1 aan het be-
schouwende leven zal gewijd hebben ). Een brief van den i6den December
1563 1 ) vermeldt een altaar voor den h. Erasmus, een der 14 auxiliatores,
die reeds in brieven van Paus Gregorius I als martelaar voorkomt en aan wien
vele kerken en kloosters gewijd waren ). Van de vikarie van den Rozen-
krans12) werd in 1543 Johan Peters van Eelde13) de gelukkige bezitter,
mits „dienst doende in het zingen, prediken, kinder kersten, kranken
visiteren, de weke houden en alle andere godsdienst te verrigten” ). Van
*) Oorkondenb., onder n°. 370, 491, 499.
2) Oorkondenb., onder n°. 539, 552 , 615.
3) Oorkondenb., onder n°. 602, 614, 795, 816, 851, 867, 868, 908, 962, 1132. Reg., Afd. II,
n°. 36, 195, 196, 208, 224, 226, 230, 238, 254, 292, 293, 296, 300, 302, 308, 3 1 1 , 313 enz.
4) Tegenio. Staat van Stad en Lande, I I , blz. 74.
5) Volgens Dr. A cker St r a t in g h , Gron. Volksalm., 1842, blz. 66; 1846, blz. n o .
6) Reg., Afd. I I , n°. 224. F eith , Reg., I I , op het jaar 1554, n°. 79; I I I , op het jaar
1584, n°. 9.
7) Haar feestdag is 26 Juli. De legenden over de h. Anna hebben in het Westen ingang
gevonden door de Legenda aurea van Jac. d e V ora gin e . Vgl. W e tz e r u . W e l t e ’s Kirchen-
lexicon, 2te A ufl., I , i-v.
s) F e it h , Reg,, i e verv., op het jaar 1552, n°. 23.
9) Zie W e tz e r u . W e l t e ’s Kirchenlexicon, I, i.v. De feestdag van den h. Antonius is
17 Januari.
10) F e ith , Reg., I I , op het jaar 1563, n°. 31.
u) Vgl. Wetzer u. Wel te ’s Kirchenlexicon, IV , i.v. Herzog, Real-Encycl., 3tte Aufl.,
X IV , i.v. Nothelfer.
12) Zie over de broederschappen en de altaren van den Rozenkrans elders, Moll , Kerkgesch.
v. Nederland, I I , 4, blz. 76 v.
13) A cker Stratingh heeft onjuist Van Volden {Groti. Volksalm., 1846, blz. 114).
14) Reg., Afd. I I , n°. 301; Afd. I l l , no. 1 1, blz. 9.