Gereformeerden eigen was, is verdwenen; het natuurlijke doet zijne rechten
gelden. Men behoeft het interieur van de Nieuwe kerk slechts met dat
van de Martini en A kerk te vergelijken om de waarheid hiervan te
verstaan. De beide laatsten zijn feitelijk R. Katholieke kerken, voor den
Protestantschen eeredienst langzamerhand en zoo goed mogelijk geschikt
gemaakt; de Nieuwe kerk is een vrucht van de Renaissance, een
karakteristiek Protestantsche kerk, zooals ons vaderland er destijds
weinige had.
Op last van de stedelijke Regeering ging Conraed Roeleffs, „fabrijck-
meester deser provincie” , naar Holland om daar eenige pas gebouwde
Protestantsche kerken op te nemen1). Hij bezocht de Mare kerk te
Leiden, in de jaren 1639— 1649 gebouwd, de Nieuwe kerk op ’t Spui
te ’s-Gravenhage, nog in aanbouw, de Noorder kerk te Amsterdam en
de achtkante kerk te Willemstad, en terwijl voor den bouw van de kerk
te Sappemeer2) de koepelkerk van Willemstad werd gevolgd, diende
voor onze Nieuwe kerk als model de Noorder te Amsterdam3). Intusschen
duurde het nog geruimen tijd, voordat men tot den bouw kon overgaan,
waarschijnlijk uit gebrek aan de noodige middelen. Bij Raadsbesluit van
13 Februari 1660 werd een som van zestig duizend gulden voor den
bouw afgezonderd, en den 7den Juni van hetzelfde jaar werden door de
vier regeerende Burgemeesters de vier hoeksteenen gelegd. Als gecom-
mitteerde der Regeering, aan wien de leiding van den bouw was op-
gedragen, fungeerde de stadssecretaris Scato Gockinga, die voor zijne
bemoeiingen een geschenk in zilver ontving ter waarde van vijf honderd
gulden4). In 1664 was de kerk in zoover voltooid6), dat zij voor den
dienst in gebruik kon genomen worden. Zulks geschiedde, zooals het
cartel boven den Z. Westelijken ingang zegt, op den datum, waarop
de hoeksteenen gelegd werden, den 7den Juni, onder de leiding van den
toenmaligen oudsten predikant, Ds. Johannes Martinus, die daarbij een
inwijdings-predikatie hield naar aanleiding van den tekst, die nog altijd
-1) Vgl. Reg. , Afd. I l l , n°. io , op het jaar 1654; n°. 25, _d, biz. 50. Aan Conraed Roeleffs
werd „betaalt voor reisegelt na HollandJ§|2|/.— alsmede /'30.— voor teickeningen en y n . 1 3 voor
een teickening van de kerk te Willemstad.” Ook ontwierp Roeleffs de plannen voor het in 1660
gestichte waaggebouw (Gron. Volks aim., 1903, biz. 12 v.).
2) Door de stad Groningen in 1654 gesticht.
3) Peters , Oud- Groningen, biz. 103. '
4) Reg., Afd. I l l , n°. 10, op het jaar 1665; n°. 25, d , biz. 50.
5) Zie over de voltooiing van het gebouw, het maken en vergrooten van den doopstoel en
andere bijzonderheden, biz. 120.
De Nieuwe kerk.
cSerutu^ Popiiluyqiie Gronin(h.n utf
crtxil , conJtcrwyil , dcdiccurUu
ien->-
Deijratia AnnoMVLLYV.
Verkleinde afdruk van de origineele teekening van Conraed Roeleffs van A° 1665, groot
85s bij 56 cm., voorstellende de halve platte grond, een der gevel-opstanden
en enkele details.
UL
o j^ lo d e l mn cL^}\(wd
tr li 2Si alerio,
Cijäl p,
Juc r7cmplum o, ,
mu fimdamenlapcfient die y'cJutu/
m L r*p a ~ i*fiä lu MDCLX.
M I L Lifsivu Jmplifsimu/u* CcnJuUl"
Adolpk Loujreni,
A L U r iA U nW a ,
Iohan Condery,
derha.rJi&vastie
poniesX tndZm G ronhife 1
Deiaratio. Anno AiVCL^C
(Lcnluti/lujufrm
(ßitama JVibillJr'lt Jnipl
■ SSc/trpiimJ. max
Johanne ffia/tcru,
Jltoruro <fUuerJa.,
Joann*
?]f Joann* ¿.Jul/iigjiv*