èenvoudicheyt, die daer is in Christo, tot een misleydinge der oogeri, riiaer toi
geen heyliginge der herten. Endè daerom t zy verre van ons als Christi dienaers
dat wij yets anders souden bij de hant nemen om dit huys den Heere te heyli°en
als d’eenvoudige, suyvere ende clare predicatie van des Heeren Woort, ende een
ootmoedich ende geloovich Gebedt.”
Evenals onder het Oude heeft de Heer onder het Nieuwe Verbond
Zijne huizen ;
„In ’t begin, ’t is waer, waren sodane publijcke huysen niet. De huysen van
elck geloovige waren de huysen der byeencomste; somtijts ook wel de tempel
ende de sijnagogen der Joden als d’Handelingen der Apostelen veelvoudich getuygen.
Ende als de vervolgingen terstont ontstaken, vergaderen sy in hutten en speloncken,
of hier ende daer by begraefplaetsen ende waren oock daer niet seker. In d'eerste
twee hondert jaren na Christi geboorte vindt men niet van groote kercken. Doch
na der handt als de Gemeynten een weynich asem schepten, begon de Heere haer
oock huysen te bouwen tot sijnen dienst. Ende insonderheyt.. was daertoe een
gesegent instrument, de eerste Cbristen-Keyser Constantinus de Groote, onder wiens
regeeringe vele heydensche tempelen den Christenen wierden ingeruymt ende van
hen vele nieuwe kercken, sommige oock uyt des Keysers inkomsten, gebouwt.
Dewelcke genade hoewel sij daema meermael door de Arriaensche ende- andere,
maer insonderheyt door de Pausücke verdruckingen verduystert is, ende de ware
Gemeynte veelmael van hare kercken berooft, nochtans heeft de Heere insonderheyt
na de openbaringe van dien mensche der sonde vele Gemeynten velen openbare
huysen Godts geschoncken. Bedenckt slechts wat nu hondert jaren herwaerts in
dese Nederlanden geschiet is.”
Ook onder ons heeft de Heer Zijn berg en huis :
„Elendich waren de tijden onser voor ouderen tot bijcans 600 jaren na Christi
geboorte, in welcken de Heere hier gantsch onbekent ende de huysen dengenen
toegeeygent waren, die van nature geen Goden en zijn, waervan sommige meynen
de afgebrokene ronde kercke voor t Lants-huys een overblijfssel geweest te zijn.
Ende o f al volgens de Heere- begonde hem hier een huys te bouwen, soo was
doch ’t selve zeer cleyn ende gering, overmits de Antichrist te gelijck mede
indrongh onder Christi name ende de eere ende leere des Heeren schandelick ver-
donckerde. Dies wierden selfs de kercken niet eens met des Heeren name vereert,
maar eenigen genaemden Santen toegeeygent ende die derselven Patronen gestelt.'
De ronde kercke, uyt ’t heydendom overgelaten, wiert na eene Walburgh geheten,
ende naest daeraen een seer groote nieuwe timmeringe na eenen Sint Martinus
genaemt; eene andere by der A a eerst aan eenen Sint Niclaes, doch daerna aen
onse lieve Vrouw to der A a opgedragen f) ende soo voort de reste van Cloosteren
ende cleynere kercken van Sint Jacob, Antonius, Sint Clara ende Geertruydt ende
diergelijcken. Ach waer was doe de Berch des Heeren, het huys des Godts Jacobs?
Wij vertrouwen oock hier, hoewel jammerlick verduystert. Dese sware tijden
x) Dat dit onjuist is, zagen wij boven, blz. 86 v.
begonden aílenskens door des Heeren genade te verdwijnen voor omirent tweé-
hondert jaren , soo wanneer sodane leeraers hier in aansien waren, die Godt danckten,
dat sy niet en wisten als Christum ende dien gecruycight. Waerop dagelicks meer
gevolght is de verbeteringe én suyveringe van ’t huys ende de huysen des Heeren,
tot dat eyndelick de Heere voor 70 jaren alhier sijne Gemeynte in volle vryheyt,
ende de huysen des Godtsdiensts, ongeacht hären ouden name, in volle suyverheyt
van de Leere ende de eere des Heeren gestelt heeft. Ende of al de oprechte
Gemeynte des Heeren in ’t begin van de herstellinge hier niet groot, maer selfs
voor de twee groote kercken te kleyn wa s, soo heeft nochtans de Heere dagelicks
meer ende meer levende steenen tot sijn huys toegebracht, ende ’t selve soo doen
aenwassen dat by de beyde groote kercken noch twee gasthuysen (behalven de
dienst der Provincialen kercken1)) tot de H. vergaderinge zijn bequaemt ende oock
’t getal der bouwlieden nu driemael vermeerdert2). Doch noch was dat den Heere
te weynich, maer gelijck de menichte der geloovigen door sijne barmhertigheyt
meer toevloeyde ende ’t geestelicke huys grooter wiert, alsoo heeft hy de herten
der Voetster-Heeren van sijne Gemeynte nu oock verweckt om op deze welgelegene
plaetse een nieuw huys te timmeren tot des Heeren dienst, ’t welck wy nu sien
voltrocken door sijnen segen.
Wat dan, zeer geliefde in Jesu Christo? Ach doet uwe oogen open ende siet
de genade Godts, die in ’t gemeyn van ’t Nieuwe Testament geleert is, oock aen
ons in deser Stadt vervult. Sekerlick de Heere heeft nu sijnen berch ende huys
oock in dese Stadt. Wat siet ghij hier anders als den berch ende het huys des
Heeren, als een ware Gemeynte? De Leeraers van deselve en leggen gheen ander
fundament dan ’t gene gelegt is, ’t welck is de Heere Jesus Christus, i Cor. 3 : 1 1 .
Ende de toehoorders worden gebouwt op het fundament der Apostelen ende
Propheten, waervan Jesus Christus is den uytersten hoeksteen, op welcken het
geheel gebouw bequaemlick t ’samen gevoeght zijnde opwast tot eenen heyligen
tempel in den Heere ; op welcken een yegelick van u , die ghy gelooft, mede-
gebouwt wort tot een woonstede Godts in den Geest. Eph. 2 : 20— 22. Ghy en
wort nu niet met Israel tot Sina geleyt, maar tot Sion, ende niet met den Joden
tot een aertsch, maer tot een geestelick Sion ; niet aan een tempel van Jerusalem
verbonden, maer aen onsen Heere Jesum Christum : Ende een yegelick van u
belijdt: Ick ben des Heeren ende noemt hem van den name Jacobs. Jes. 44 : 5.
Wat aanschouwt ghy hier anders als den berch ende ’t huys des Heeren, als uwe
kercken des Heeren eygen? Die kercken/ daerin eertijts de Santen ende Santinnen
soo niet sonder den Heere (laet ’t alsoo zijn) nochtans beneffens den Heere, tegen
*) Bedoeld wordt de Broederen, later de Akademie kerk.
2) Nog in ,het jaar van de Reductie, 1594, werden hier vier predikanten bevestigd. In 1595
werd een vijfde, in 1597 een zesde aangesteld. In 1631 werd besloten tot de beroeping van een
zevenden, in 1650 van een achtsten en in 1664 van een negenden predikant {Acta Consist. , I ,
blz. 35. Cort verhael, blz. 73). Echter duurde het geruimen tijd voordat het besluit inzake het
beroep van een negenden predikant uitgevoerd werd, want eerst den 3den Februari 1695 gaven
Burgemeesters en Raad het Consistorie vrijheid en handopening tot het maken van een nominatie
{Acta Consist. , IV); Sedert 1664 is het getal predikanten negen gebleven. Alleen ontving het
Consistorie in April 1716 vrijheid om over te gaan tot de electie van een tienden predikant
„doch sonder consequentie in futurum’', o. a. omdat onderscheidene predikanten toen oud en zwak
waren {Acta Consist., IV , 23 April 1716).