Aglala — Albizzia. 160 97 - 123.
bruikt, zijn gezocht om in het haar gedragen en
tusschen kleederen gelegd te worden. Een afkooksel der
bladen wordt inwendig bij venerische ziekten aangewend.
97. A. o d o ra tis s im a Bl. ( = A. D iep en -
h o rs tii Miq.*) Ki bewok peut j ang, Soend.;
P a n t j a l ki da ng (zie 89), Jav.; P i kopi jan,
Madoer. — Zeer lage boom. Gebr.: De bloemen als
welriekend gezocht.
98. A .p a l em b a n ÌC aM Ì q ,* K a jo e oedang-
oedang (?), AIaL PaL; Oedang-oedang §), Alai.
PaL — Boom.
§) Ook Psychotria robusta BL* (zie 2873).
99. A. p a lem b a n ic a Miq.* var. b o rn e -
ënsis Miq. Alalasot (zie 80 en 2960), Alf. Aliu.
T. L.; Wole poet i , Alf. Alin.T.L.; — Boom. Gebr.:
Hout geschikt voor planken en balken.
100. A. l'u fa Miq.* Kesek-kesek, Alf. Alin.
Bent. — Boom. Gebr.: Hout bij huisbouw.
101. A g la o n em a a n g u s tifo lium H .E .B r.*
Nat. fam. der A r a c e a e . Loempoej , Soend. —
Kruid. Gebr.: De bladen worden wel gcbezigd om
tabak in te wikkelen, en ook als geneesmiddel.
102. A. c om m u ta tum S c h o tt. Scin-
d a p su s C u s c u a ria Presi.*). Alata bisoel ,
Alai. — Kruid; verg. volgend nummer.
103. A. C u s c u a ria Miq. (— S c in d ap su s
C u s c u a ria Presi.*). Sambloeng (zie 3076),
Balin.; Tal i koesoe, Alai. Amb.; Wa l e t makel ,
Alf. Z. Cer. — Windend kruid. Gebr.: De Ambonsche
uamen zijn hieraan ontleend, dat de bloemen en
vruchten door de huidekatten gegeten worden.
104. A. m a ra n tifo lium Bl.* Ant al adan,
Bat.; Bi r a h ajer, AIaL; Kel adi ajer, Vulg. Alai.;
Tales aeng, Aladoer. — Kruid; verg. 106.
105. A. m in u s Hook.f.* Boewah mat a
oedang, AIaL; D j e d j o e w a n g h o e t a n, AIaL; Djoewang
djoewang hoetan, AIaL; Léndj oewang
hoetan, Alai.; Alata oedang, Alai.; Se l impa t
ajer. Alai.; Se n d j o e w a n g h o e t a n §), Alai. — Kruid.
§) Ook Apostasia nuda Br.* (zie 282).
106. A. o b lo n g ifo lium K u n th . ( = A.
m a ra n tifo lium Bl.*). Daoen l idah gadjah,
Alai.; Li dah gadjah. Alai. — Kruid.
107. A. s im p le x Bl.* Ki raj , Alf. Alin. Tonsaw.;
Loempoej , Soend. — Kruid.
108. A. T re u b ii Engl.* Bet e oetan, Alai.
Alen.; Doajoe, Alf. Alin. T. L.; K o e u t a s a, Alf. Alin.
Bant.; Kolai in taloen, Alf. Alin. T. L.; Tawa
im bolai , Alf. Alin; T. P.; Tojang, Alf. Alin.
Bent., Tonsaw. — Kruid.
109. A g rim o n ia ja v a n ic a Ju n g h . A.
B lum e i Don.*). Nat. fam. der R o sa c e a e .
Godong widadar i , Jav.; Poe l oe t a n idjoe §),
Jav. — Ki’uid, eene soort „agrimonie”.
§) Ook Urena.
HO. A g ro s tis ta c h y s lo n g ifo lia Benth.*
var. M a la y a n a H o o k .f. Nat. fam. der E u -
p h o rb ia c e a e . Djoe l oeng-djoeloeng, AIaL —
Heester. Gebr.: De hladen worden wel gebruikt als
dakhedekking en om iets in te wikkelen.
111. A g ro s to p h y llum g lum a c e um H o o k .
f.* Nat. fam. der O rc h id a c e a e . Boenga sakat ,
AIaL; Sahat - sahat , Bat.; Sakat , MaL; Sakek,
Alinangk.; Saoe me, Alf. Alin. T. P. — Ejjiphyt.
Gebr.: Volgens het hijgeloof zijn sakat-soorten de ver-
blijfplaats van geesten.
112. A g y n e ia b a c c ifo rm is Juss.* Nat. fam.
der E u p h o rb ia c e a e . Sasah l embo et, Soend. —
Heester.
113. A ila n th u s m a la b a r ic a D.C.* var.
m q llis K. e tV . Nat. fam. der S im a ru b a c e a e . §)
Kajoe raden, Jav. — Boom.
§) Wellicht identiek met 115.
114. A. m o lu c c a n a D.C.* Ai lan it, Alf.
Z. Cer.; A il lai i iol , Alf. N. Laoet; A il lani tol ,
Alf. Sap.; Hoeïs, Alf. Alin. Bent.; Kajoe roer is,
Alf. Alili. Ï . L.; Poen hoeïs, Alf. Alin. Beut.;
Pohon langi t , AIaL Amb.; Roer is, Alf. Alin.
T. L. — Boom. Gebr.: Het hout is hij huisbouw in
gebruik.
Ho. A. m o lu c c a n a D.C.* var. m o llis K,
e tV . Ba l an gi t a n §), Alf. Alin. T. L.; Rangka,
Alf. Alin. T. P.; Sapang, Alf. Alin. Tonsaw. —
Boom. Gebr.: Als voren.
§) Ook Tetrameles nudiflora R. Br.* (zie 3325).
116. A la n g ium c e le b ic um Koord.* Nat.
fam. der C o rn a c e a e . Alojongkopi , Alf. Alin.
Ponos. — Boom.
117. A lb iz z ia L e b b e k Benth.* Nat. fam.
der L eg um in o sa e . Ki toke§), Soend.; Tekik,
Jav.— Boom. Gebr.: Yan het fijne en harde hout
(„0. Ind. notenhout”, „hois noir”) worden krisscheeden
gemaakt, het sap der takken dient wel om de tanden
zwart te kleuren.
§) Ook A. tomentella Aliq.*
118. A. le b e k k o id e s B e n th . (—A. o d o ra
tis s im a Benth.*). Bho e n g ka n a ereng,
Aladoer.; Er eng, Aladoer.; Kédinding, Jav.; Ke-
dingding, Jav.; Reng, Aladoer.; Tar i si , Soend.
— Hooge boom.
119. A. litto r a lis T .e tB .* Kelo in tasi t j ,
Alf. Alin. T.P.; Kelor l aoet (zie 2345), Alai. Amh.;
Kelor pante. Alai. Alen. — Boom.
120. A. M in a h a s sa e Koord.* Bowoì , Alf.
Alili. Ponos.; Kajoe roj a (zie 698), Alf. Alin. T.L.;
Rajango, Alf. Alin. Bent.; Roja, Alf. Alin. T. L.
T er eng ko es e, Alf. Alin. T. P. — Boom. Gebr.:
Levert vrij goed houw- cn timmerhout, dat vooral
voor planken wordt gezocht, omdat het gemakkelìjk
te bewerken is.
121. A. m o lu c c a n a Miq.* Dj eu ng dj i n g
laoet , Soend.; P o h o n sikat , Banda; Seng on
landi , Jav. Kr.; Sengon laoet , Jav.; Seugon
londa, Jav. Ng.; Sengon sabrang, Jav. — Hooge
boom. Gebr.: Is uit de Alolukken op Java ingevoerd
en als snelgroeiende schaduwboom in koffietuinen geplant;
heeft bij wind weinig weerstandsvermogen.
122. A .m o n ta n aB e n th .* Bi l al ang, Alakas.;
Bi l a l a n g bajawo, Alakas.; Ha r o ema n §), Soend.;
Kemlandingan§§) , Jav.; Këml a n d i n g a n goenoeng,
Jav.; Ki ha roeman, Soend.; Kolont a ra ,
Jav.; Poeloengan, Jav.; Solont ara, Jav.; Wi la-
lang, Boeg.; Wi l a l a n g telo, Boeg. Varieteit in
Jav.: Osi t . — Kleine boom. Gebr.; De jonge peulen
worden wel als groente gegeten; het hout is veel als
hrandhout in gehruik.
§) Ook Pithecolohium montanum Benth.* (zie 2764).
^§) Ook Leucaena glauca Benth.* (zie 2027), die uit
Amerika is ingevoerd en in vele streken van Java
gekweekt wordt.
123. A. p ro c e raB e n th .* Bangkal , Aladoer.;
Beroe, Aladoer.; B i l a l a n g basi , Alakas.; Ki
hi jang, Soend.; Wangkal , Balin., Jav.; WeroeJ) ,
Alhizzla — Allacophania. 161
Balin., Jav.; Wi l al ampes i , Boeg.; Wi l a l a ng pesi,
Boeg. — Hooge boom. Gebr.: Levert een timmerhout,
dat voor meubels, landbouwgereedschap en bij huisbouw
gezocht is. De schors is in het ziiiden der Preanger,
met andere middelen gemengd, als vischvergift in
gehruik, en wordt in Midden-Java met wat zoiit wel
als geneesmiddel voor huft'els aangewend.
§) loch schijnen de Javanen onderscheid te maken
tusschen wangkal en weroe.
^ 124. A. ru faB e n th .* Ta r i s i areuj , Soend.—
Klimmende heester.
125. A. sa p o n a ria Bl.* E of aoe, Alf. N. 0.
Halm., Alai. Mol., Tern.; Hajoe pangi r . Bat.;
Isoe, Biman.; Kadjamas , Daj. Samp.; Kasei ,
Daj. Kai; Langer , Balin., Sas.; Langi , Boeg.;
Laugi r , Vulg. AIaL; Langi r i , Makas.; Pangi r ,
Bat.; Pipewi , Alf. N. 0. Halm. K. — Boom. Gebr.:
De hast wordt in water geweckt en vervolgens fijn
geklopt, waarna die een wit schuim geeft, dat bij
wijze van zeep gebruikt wordt, o.a. tot reiniging van
krisheften en tot zuivering van het hoofdhaar. Van
daar dat andere middelen, die tot ditzelfde doel
dienen, in de spreektaal wel met hetzelfde woord
langir (of verwanten) worden aangeduid.
126. A. sp le n d e n s Miq.* Benat an, Lamp.—
Boom. Gebr.: Hout duurzaam en voor huis- en scheeps-
houw gehezigd; vooral worden er planken van gezaagd.
127- A.^ s tip u la ta Boiv.* Dj eungdj ing,
Soend.; D j e u n g d j i n g soenda, Soend.; Sengg-
hoeng, Madoer.; Sengon, Jav.; Sengon djawa,
Jav.; Singon, Jav.; Singon djawa, Jav. — Hooge
boom. Gebr.: Het hout wordt dikwerf voor prauwen en
huisbouw gebruikt; de hast als vischhedwelmend middel
aangewend. Als schaduwboom in koffietuinen aanbevolen.
128. A. tom e n te lla Miq.* Kam hoei , Alf.
Ahn. Bent.; Ki - toke (zie 117), Soend.; Loehi (zie
2760), Alf. Alin. T. P.; Tekik, Jav. — Boom.
129. A. tom e n te lla Miq.* var. S a la je ria n a
Miq. Loehi in dekat , Alf. Alin. T. P. — Boom.
130. A. sp . Ai malaha, Alf. Z. Cer.; Kajoe
t ikoes. Mal. Amb. — Boom.
131. A lc h em illa v illo s a Ju n g h ,* Nat. fam.
der R o sa c e a e . Oet ik apoe, 0. Java. — Kruid,
eene soort „leeuwenklauw” .
132. A lc h o rn e a ru g o sa M u e ll. Arg.* Nat.
fam. der E u p h o rb ia c e a e . K ar anakang, Alf.
Min. Tonsaw.; Ki bewok, Soend. — Boom.
133. A. Z o llin g e ri H a ssk . (— A. v illo s a
Muell.*). Rami boeki t , Mal.; Rami hoetan.
Mal. — Heester. Gebr.: Men verkrijgt er vezelstof
van, als touw gehezigd.
134. A le c try o n f e rru g in e um R ad lk .* Nat.
fam. der S a p in d a c e a e . Woesel r int ek, Alf.
Alin. T. P. — Boom.
135. A le u rite s t r ilo b a F o rst.* Nat. fam.
der E u p h o rb ia c e a e . Ami roe, Alf. w. Cer., Z.
Cer.; Ampi r i , Boeg.; Bajaoe, Alf. Alin. Bant.;
Boewah kar eh, Minangk.; Boewah keras. Mal.;
Boewah tondeh, Minangk.; Boh kereh, Atjeh;
D e r e k a n, Baliu. Kr., Jav. Kr.; E t a -, e t a, Alf. N. Laoet,
Sap.; Gambi r i , Bat.; H ag et, Alf. Boer.; Hagi ,
Alf. Boer.; Hambi r i , Bat.; Hi ami roe, Alf. Z. Cer.;
Hi awakan, Alf. Z. Cer.; Kalel i , Biman.; Kam ere,
Aladoer.; Kam eri, Balin.; Kamie, Solor; Kami nt
ing, Vele Talen.; Kami r i , Alf. Asil., Hila, Alai.
AIoL; Kami roe, Alf. W. Cer., Z. Cer.; Kawi loe,
Soemba; Kemeleng, Midd. Sum.; Kern ili, Koeboe;
Kemi l ing, Koeboe, Lamp.; Kemi nt ing, Vele Talen.;
Kemi r i , Jav. Ng., MaL Batav.; Koembek, AIaL;
124 - 136.
Kom ere, Madoer.; L an a (zie 1941), Alf. Min. Tonsaw.;
Lek ong, Sas.; Lepat i , Alf. Tom.; M e r e, Aladoer. B.;
Alidoe, Alf. W. Cer., Z. Cer.; Mi r i , Jav. Ng.,
Soembawa; Al irie, Kisar; Aliroe, Alf. W. Cer., Z.
Cer.; Moent j ang, Soend.; Oemi r i , Gorom; Oiwa-
kaue, Alf. Har.; Peieng. Boeg.; Per idj a, Koetei;
Pidekan, Jav. Kr.; Pokok boewah keras, Mal.;
Saketa, Alf. Halm., Tern.; Sapi l i , Alf. Tom.;
Sapi r i , Alakas.; Tauaon, .Bat . Aland.; Teno, Tim.;
Ti ngkih, Balin.; Tondeh, Minangk.; Wajaoe,
Alf. Min. Bent.; Wij ape, Alf. Min. T. B., T. L.,
T. B., T. S. Variëteiten in Madoer.; K. l al akek;
K. pa r t a ; T. tol ang; In Mal. Men.: Kami r i
hesar ; K. k e t j i l ; In Alf. Min. T. L., T. P.:
Wi j aoe s e I a ;W. imhene. —■ Boom, de kemiri-boom.
Gebr.: Bij allerlei kinderspelen zijn de noten („candle
nut”,^ „bankul nut”) in gebruik; zij dienen ook bij
de i'ijsttafeL Van belang is de hieruit bereide olie.
In Zuid-Celebes en op de Ambonsche eilanden stampt
men de noten fijn en kueedt het deeg, vermengd met
wat kapas of kapok, rondom dünne reepen hamhoe,
die aldus bij wijze van kaarsjes worden gehrand.
De na verhranding fijngewreven noot dient aldaar
ook om de plekken, waar wenkhrauw- of voorhoofd-
haartjes uitgetrokken zijn, zwart te maken; de zwakke
sekse meent, dat dit tot verhooging van haar schoon-
heid strekt. Op Bali wrijft men hiermede de heschreven
lontar-hladen in om de letters beter te doen uitkomen.
In de Bataklanden worden de noten fijn gestampt en
met houtskool gehrand, om dan hij hardlijvigheid in
den vorm van een kruis rondom den navel te worden
gesmeerd; in de Minahasa worden ze bij buikpijn
gekookt in rijstepap, die men den zieke laat gebruiken,
en de asch van verbrande noten op spleten in het eelt
aan den voetzool gelegd. Het sap der schors met
kokosmelk gemengd is als middel tegen spruw in
gebruik. Het hout is grof; men snijdt er topeng- en
wajangmaskers van. Van iemand, die een nuttelooze
handeling verricht, zegt de Javaan: „Anggepoek kemiri
kopong”, d. i.: „Hij slaat een vooze kemiri-vrucht
stuk” ; en van iemand, die twist over een doelloos
iets: „Ngrehoet kemiri kopong”, d.i.: „Vechten om
een vooze kemiri-noot” . In het Soendaasch zegt men;
„Aloentjang lahoeh ka poehoe”, d.i.: „Een moentjang-
vrucht valt bij den voet (van den boom)”, in den zin van
ons : „De appel valt niet ver van den stam”, terwijl uit-
stekende enkels in die taal „moemoeutjangan” beeten.
Voor „luchtkasteelen houwen” of „naar iets onbereikbaars
verlangen” heet het in het Aladoereesch : „Tjatjeng
ngalodoek komere”, d. i.: „Een worm kruipt in
een kemiri-noot” . De Alakasaarsche uitdrukkiug ; „Tona-
sana sapirinja”, (Boeg.: „Tonena pelenge”), d. i.: „Het
hart van het sapiii-hout” wordt gehezigd voor iets,
dat onmogelijk is, daar dit hout van binnen hros is;
ook zegt men in die taal: „Kama ki toe tinro rijawang
sapiri” (en in het Boeg.: „Pada kito matinro ri letje
peleng”), d.i.: „Wij zijn als mensclien, die op sapiri-
schillen liggen” of, daar deze schillen sterke jeuking
veroorzaken, „Wij zijn zeer onrustig en hekommerd” .
Een grijswit gespikkelde haan wordt in ’t Balineesch
aangeduid als idjo kameri of boeloe tingkih en in
diezelfde taal zegt men van een langen man met een
kleine vrouw; „Boeka semai mongpong tingkih”, d.i.:
„Als een eekhorcn een gat maakt in een tiugkih-noot”,
daar hij steeds in bukkende houding zijn vrouw
moet helpen. De vrucht van Aleurites is de oplossing
van het Bataksche raadsel: „Parijoek ni ompoenta
indahan na hontar di bagasan”, d.i.: „Een pot van
den opperheer, met witte rijst er in” .
136. A lla c o p lia n ia ru g o s a B o e ri. (—He-
d y o tis ru g o s a Korth.*). Nat. fam. der R u b ia c
e a e . Widj enan, Jav. — Halfheester.
i' !
: !i
: il
■
i ' i