Carama — Carica. 194 655 - 665.
655. C a ra llia in te g e rrim a D.O.* Nat. fam.
(1er R h iz o p h o ra c e a e . Dj anggoe t kel i (zio
1727), Kedalen, Jav.; Ki koekoe r an (zie
3454), Soeiul.; Scpat (zio 3509), O.Jav.; Ta n d j an g
goenoeng, 0. Jav.; Ta n dj a n g gi rang, O.Jav.—
Vrij liooge boom.
()5fi. C. la n c e a e fo lia Roxb.* Bawa chi,
Alf. Miu.Tonsaw.; Kcnt l is rondai , Alf. Aliu.l'.L. —
Boom.
657. C a rap a m o lu c c e n s is Lam.* Nat. fam.
der M e lia c e a e . Boewah telor , Vulg. AlaL;
Di l ikc, Alf. N. O. llalm.; Mate boewa ki r a-
ki ra, Tern.; Ki ni r i , Soend.; K i r a - k i r a §), Alai.
Alol.; Kojawas i l awanan, xVlf. Alin. T. L.; Alani
r eh, O. Jav.; Aloj ongt i hoeloe, Alf. Alin. Ponos.;
Nereh, Aladoer.; Ni reh, Atjeh; Ni r i , Soend., Sum.
\V. K.; Nj i rch, AlaL; Nj i rei , AlaL; Nj i r i , Jav.;
Nj i r i goeudik, Jav.; Njocroc, Jav.; Pamoe l i
iu tasik, Alf. iMin. T.B., T.L.; Pamoe l i in tasi t j ,
Alf. Alin. T. P.; P o h o n k i r a - k i r a , AlaL AloL;
Tamboe, Boeg., Alakas. — Lage boom der vloed-
bosschen. Gebr.; Als iijn en sterk is het kernhout voor
handvatten van wapeus cn onderdeelen van kleine
vaartuigen gezocht; de schors dient voor het tancn
van vischnetten. In Celebes vvmrdeu de schors en de
zaden gehezigd om sagoeweer een bitteren smaak te
geven ; in Zuid-Celehes aUeen de eerste, tot dat doel
vooraf geweckt en dan uitgepcrst.
§) Deze naam is hieraan ontleend, dat in de
Alolukken het geregeld iueeuzetten van de uit hun
verband genomen zaden bij wijze van puzzle wordt
opgegeven, wat ook lang niet gemakkelijk is.
658. C. m o lu c c e n s is L am.* var. e llip tic a .
K e l i r i k , Jav.; K l i r i k , Jav. — Boom.
659. C. o b o v a ta Bl. ( = C. m o lu c c e n s is
Lam.*). K i r a - k i r a l a k i - l a k i , AlaL AIoL;
N e r e h ba t o, Aladoer.; N i r i h a t o e , Sum.W.K.;
N j i r e i b a t o e , AlaL; N j i r i a b a n g , Jav.; P o h
o n k i r a - k i r a l a k i - l a k i , AlaL AIoL — Boom,
0. a. bekend door de eigenaardige knievormig gebogen
adem-wortels. Gebr.; Als van C. moluccensis.
660. C a rd am in e tr ifo lia L.* Nat. fam. der
C ru c ife ra e . S e s awi o e t a n , Vulg. AlaL —
Kruid,„ eene soort „veldkers”.
661. C a rd io p te ris R um p h ii Baili.* Nat.
fam. der O la c a c e a e . Pa r e anom, Jav.; P a r i j a
anom, Aladoer. — Kruid.
662. C a rd io sp e rm um H a lic a c a b um L.*
Nat. fam. der S a p in d a c e a e . Bondot §) , Jav.;
Daoen kopo-kopo, AlaL Amh.; Loeng gendje,
Jav.; Loengloengan, Jav.; Long- elongan, Aladoer.;
0 e t a mahoe, Alf. Amh., Oel.; P a r i j a hoelan,
AlaL; AValet apapi , Alf.Z.Cer. — Kruid. Heartpea
(e.). Gebr.; AVordt als groente gegeten en het sap der bladeu
wel op huidzweren gedruppeld; zaden voor halskettingen.
§) Ook Dichrocephala latifolia D. C.* (zie 1089).
663. C a re x c u rv iro s tris Kunze ( = C.
b a c c a n s INees*). Nat. fam. der C y p e ra c e a e .
K r e n g s e n g , Jav. — llictachtig gras, eene soort
ij^cgge” .
664. C. v irg a ta Miq.* I l at§) , Soend.; Ko-
j o n d om in t a lo en, Alf. Alin. T. P.; Ri j a t§) ,
Alf. Alin. T. B.; W 0 t e i ii t a 1 o e n, Alf. Alin. T. P.
§) Ook andere Cyperaceae (zie 1572 cn 3088).
665. C a ric a P a p a y a L.* Nat. fam. der P a s -
sifLoraceae, Vi sawa, N. Guin. Noemf.; Asawa,
N. Guin. Noemf.; Bat iëk, Alinangk.; Bet ik, AlaL;
Bot ik, Bat.; Gadang, Daj. Samp.; Gedang, Balin.,
Lamp., Soeud.; Ghedhang, Kang.; 11 an go, Sawoe;
Kabacio, Enggauo; K al iki , Boeg., Bonth.; Kal iki
r i j aure, Boeg.; Kal ikih, Alinangk.; Kam p ad ja,
Biman.; Kaoot , Tim.; Kapaja, Alf. Alin., Bol.Along.,
Jav.; Kapala, Sangi; Kastcl , Kei; Ka t e l a (zie
1892), Jav.; Kates, Jav., Aladoer., Alai. Pal., Sas.;
Kates kapoer , O.Jav.; Kepaja, Alai.; Koestela,
Alai. Bandj.; AI an te l a, Daj. Z. 0. Born.; Aloekoe
djawa, Lio; Alocoe djawa, Sawoe, Sika; Alo eoe
malai , Kisar; Nasi loe, Alidd. Sum.; Oedi inclai ,
Leti; Ococdi melai , Sermata; Octa malai , Bahar;
l^adoe, Alanggarai, Sika; Paene, Alf. Z. Cer.;
Pandj a, Biman.; Pant j cne , Alinangk.; Papae,
Alf. AsiL, Hila, Z. Cer.; Papaeno, xVlf. N. Laoet,
Sap.; Papai , Alf. Boer,; l^apaï poen, Alf. Boer.;
Papaïno, Alf. Har.; L’apaja, Alf. N. O. Halm.,
Vulg. AlaL; Papaoe, Alf. Sap.; Pastela, Bat. Dair.;
Per tck, Gajo; l^ctik, Atjeh; Peutek, xVtjoh; P i sang
katoeka, Alinangk.; I’isai ig ki joe, Alidd.
Sum., l^isang malaka, Daj. Kat.; Pi s ang patoeka,
Alinangk.; Pi sang pelo, Alinangk.; l^oeiiti
kajoe, Lamp. B. Ag.; l^opaen, Alf. Amh.; Popaja,
Alai. Alen.; Sangsi le, Alai. Bengk.; Scmpain, N.
Guiu. 4 11.; Tang a n g - t a n g a n g nikanrc, Alakas.;
Tangka l gedang, Soeud.; Ti t igono, Alf. N. W.
Halm.; Ti t imoe §), Rotiu.; Ti t imoek, Rotin.; Topa
j a, Alf. N. O. Llalm., K. Alen onderscheidt: a. papaja,
waarvan de bloemen eu vruchten aau lange takjes
naar beneden hangen, de zoogenaamde mannelijke;
en Ò. waarvan de bloemen en vrnchten met korte
stecltjes aan den stam zitten; deze is de vruchtdragcnde.
In meerdere inlandsche talen heeten deze: In Jav.:
a. Ka t e s g a n t o e n g of k. l a n a n g of ka t
e l a g a n t o e n g of k. g a n d o e l of k. g r a n de
L Ò. Ka t e s g a m h 1 0 k of k. g e m b 1 o k
of k. wa d o n ; K a t e l a g emb l o k . In Lamp.:
a. K c m 0 e n t a i. In Soend.: a. G e d a n g g a lido
el of g. l a i a k i n a; Ò. G e d a n g awewe.
In Balin.: a. G e d a n g r e n t e n g of g. t j a n t c l ;
b. Gedang tj oblong. In Madoer.: «. K. ramba j ;
b. K. t a lpek P.; S. of k. t a l p e t B.;_ K. dhaging;
K. g h e n t 0 n g. In AlaL: a. B e t i k r am h a i ;
b. B e t i k h a t a n g . In Alinangk.: a. B a t i ë k
d j a n t a n of h. g a n t o e e n g of b. r amb a i ;
K a l i k i h d j a n t a n . b. B a t i ë k b a t i n o ; Kal
i k i h b a t i n o . In Alf. N. 0. Halm.: a. Pa p a j a
manaoe; b. P a p a j a m a h e d e k a. In Alai. Alen.:
a. P o p a j a b o e n g a ; b. P o p a j a b o ewa h .
In Alf. Alin. Bant.; a. K a p a j a h a h i n e i ; b.
K a p a j a ma h o e a n e i . In Alf. Alin. Bent.: a.
K a p a j a wawi n e i . b. K a p a j a m o h a n c i ;
In Alf. Alin. T. P.; a. K a p a j a ma l o i ; ¿ .Ka p
a j a m a w o e a , terwijl voor Jav. en Alai, nog
onderscheiden worden; 1. B e t i k h o e b o e r , Alai.
— K a t e s b o e h o e r, Jav., met week vruchtvlecscli;
2. B e t i k b e l o e l a n g , Alai. = Kat es salak,
Jav., met droog vruchtvleesch. — Boom, de papaja
(„Aleloncnbaum”, d.; „Papaw tree”, e.; „Papayer”, fr.).
Gebr.: De vruchten worden gegeten. In de Alinahasa
dienen die echter als varkensvoeder, maar gebruikt men
de bladen en bloemen als groente bij de rijst; vooral aan
herstellenden aanbevolen, daar de bittere hijsmaak den
eetlust zou opwekken. De holle stam dient in enkele streken
als een soort hijeakorf en de hjngemaakte wortels worden
als pap op wonden gelegd. In de Batak-landen noemt een
gastheer wel nit nederigheid het zijnen gasten aangeboden
maal: „Boeloeng botik”, d.i.: „Papaja-hladen” §§). Zij,
wier tanden zullen gcvijld worden, moeten voor en na die
operatic deze honden in dc onrijpe vrnchten, wclke
vooraf in de warme asch zijn gelegd ; het wee gevoel
cn de stroefheid zouden daardoor verminderen. Op
Java meent men hier en daar, dat als zwangere vrouwen
kates-vruchten eten, waaraan de vogels zieh hehhen te
Garissa — Cassia. 195
goed gedaan, dit ten gevolgo heeft dat zij een mooi
kind ter wcreld brengen. Als men iemand wil aan-
duiden, die op het oog sterk is, maar niets verdragen
kan (of veel praats heeft cn eigenlijk niets is), zegt
de Balinees: „Gede-gcde hantang gedang di tengahne
emoeh”, d. i.: „Ecn groote papaja-stam, maar die van
hinnen week is” . Van meerdere raadsels is dc vrucht
vau papaja de oplossing: Zoo in het Soendaasch van:
„Soemhoelalocs teu di raoet, di eiisi pedcs sakoclak”,
d.i.: „Een fijn mandje dat niet gesneden is, het is
gcviild met een koelak (soort maat) ])epcr”; in het
T. S. dialect van het Alfoersch der Minahasa van:
„Oem bale ni kolano oe mapocdipocding oem barisa
ne djawa”, d. i.: „Een vorstenhuis, gevuld met peper-
korrels” ; in het xVlfoersch van Noordoost-IIalmahera
van: „0 lasinari moi maraha o hagari marehe-rehe”,
d.i.: „Een doosje, waarin enkel hageltjes zitten”; in
het Alinaugkabaoesch van: „Baroemah lai, bapintoe
indak, tjiri mantji banjak dalamnjo”, d. i.: „Ecn huis
zonder deur, met veel muizendrek” ; in het Alaleisch
van Bengkoelen: „Najek boekit, tocrón boekit, besoewo
nasi se-ibe, sedang di dalamnjo tahi mentjit”, d.i.:
„Heuvel op, henvel af, treft mcn ecn portie rijst,
waarin zieh muizendrek bevindt” ; in het Lampongsch
van: „Wahni balag, batangni balag hoeloeugni repa
pajoeng”, d.i.: „Zijn vrucht is groot, zijn stam is
groot, zijn blad gelijkt een scherm”; in het Javaansch
van: „xVdja medoen-medoen jen ora anggawa mritja
sakantoeng”, d. i.: „Gij moogt niet beneden komen als
gij niet een zak met peper meebreUgt”, of iu dezelfde
taal: „Kendil tembaga isi mritja, d.i.; „Een koperen
pot met peperkorrels”; in het Balineesch van : „Tain
bikoel makapoet”, d. i.: „Yol muizendrek” .
§) Zie voor de Rotin. namen ook hij 934.
§§) In de inlandsche geueeskunde zijn deze hladen
op Java hekend als godong gampleng.
666. C a ris sa C a ra n d a s L.* Nat. fam. der
A p o c y n a c e a e . Ka r andau, Jav.; Kar andang,
Jav,; Ke randan, Jav.; Ke randang, Jav., AIaL —
Heester. Gebr.: De vruchten worden rauw en ingelegd
gegeten; in groote hoeveelheid genuttigd zouden ze
bedwelmend zijn.
667. C a rth am u s t in c to r iu s ’^L.* Nat. fam.
der C om p o sita e . H a s o e m h a , ‘Bat.; Inrale,
Bouth.; Kadandang, Daj. Kat.; Kasoemba, Alf.
Alin., Boeg., Alakas., Soend.; Kasoembo, Minangk.;
Kasombha kat abang, Aladoer.; Kembang poeloe,
Jav.; Kesoemba, Balin., Alal.; Koesoemba,
Baliu., Lamp.; Soepang, Daj. Z. 0. Born.; Somba,
Jav.; W it kasoemba, Jav. — Kruid, de saffloer.
Safflower (e.), safran bâtard (f.). Gebr.: Levert de bekende
gelijknamige kleurstof, die o. a. dient tot het roodverven
van zijde, katoen en garens. In den handel heet die boenga
tahi kambing, als in den vorm van geitenkeuteltjes verkocht
werdende.
668. C a rum C a rv i L.* Nat. fam. der U m b
e llife r a e . Djemoedjoe, Alal.; Djei ira, Atjeh;
Dj hi nt en, Aladoer.; Dj int a, Biman.; Dj int an,
Alal.; Dj int ang, Boeg., Alakas.; Dj inten, Jav.,
Soend.; Djoemoedjoe, Atjeh; Dj ra, Atjeh; Gintang,
Mal. Amb., Saleijcr. Varieteit in AIaL: Dj emoedjoe
djawa. §) — Kruid, de karwij. Caraway (e.),
echter Kümmel (d.). Gebr.: Hier en daar gekweekt. Als
medicinale drogerij heet het z.g. zaad (de sjjlitvriichtjes)
in het Javaansch „moengsi”, in het Aladoereesch „mose”,
in het Balineesch „moesi”. Kleine kinderpokken worden
hiernaar in hetMaleisch „ketoemhohan djintan” genoemd.
§) Anderen noemen deze als dc Alal. naam der
plant en hewercn, dat de namen djemoedjoe en djoemoedjoe
alleen betrekking hebben op de zaadjes van
Cuscuta chinensis Lam.* welke als ini. drogerij in gehruik
zijn. Zie ook bij 2791.
667 - 679.
669. C a ry o ta fu r fu r a c e a B l. (= C. m itis
Lour.*). Nat. fam. der P a lm a e . Andoedoer ,
Bat.; Ge n d 0e r 0e, Jav.; Ghandhoeroe, Aladoer.;
R anisi , Boeg.; Soewangkoeng leut ik, Soend. —
Boom.
670. C. m ax im aB l.* Soewangkoeng, Soend.;
Soewangkoeng gede, Soend. — Boom.
671. C. m itis L our.* Bcr idin, Atjch; Rot an
toekas, Alal.; Tockas, Alal. ~ Rotansoort. Gebr.:
Aan den wortel der bladen groeit een tondel, die men
gebruikt om vuur te slaau.
672. C. INTo Becc.* Kajoe iio; Sum.W.K. —
Boom.
673. C .p ro p in q u aB l,(i= C .m itisL o u r.* ),
Saraj , Soend. — Boom.
674. C. R um p h ia n a Mart.* Akel im bolai ,
Alf. Alin. T.L., T. P.; Andoedoe, Balin.; Andoeroe,
Balin. Kr.; Ani , Boeg.; B a r o ech, Alf. Alin. Tonsaw.;
Jangdoedoe, Balin.; Nakel e wale, Alf.Aliu.T.B.;
Nakel im bo 1 ai, Alf.Min. T.L.; Niboeng besar.
Mal. Mol.; Niboeng jaki , Alal. Alen.; Rami si ,
Alakas.; Seho jaki , Mal. Men. — Boom. Gebr.: Y'au
het kernhout maakt men werpspietsen, op de varkens-
jacht in gebruik, en ook spinnewielen.
675. C a se a ria g o n o c a rp a Miq.* Nat. fam.
der S am y d a c e a e . Bal am pal apah, Alinangk.—
Boom.
676. C. g rew ia e fo lia Vent.* Baio eng, Jav.;
Balong, Jav.; Bhalong, Madoer.; Kar iki s , Alf.
Alin. T. L.; K a r i k i 3 poet i , Alf. Alin. T. L.; Ka r i ski s
(zie 1809), Alf. Min.; Ka r i ski s poet i , Alf, Min.
1. L.; T o r osi, Alf. Alin. T. P. — Vrij hooge boom.
677. C. g rew ia e fo lia Vent.* var. d e g la -
b r a ta K . e t V. Aladen, Alf. Alin. T. P. - - Boom.
678. C. g rew ia e fo lia Vent.* var. su b c u -
n e a ta K . e tV , Ka r i ki s i l awanan, Alf. Alin.
T. L.; Ka r i ski s i l awanan, Alf. Alin. — Boom.
Gebr.: Hout bij huisbouw.
679. Cassia a la ta L.* Nat. fam. der L e g um in
o sa e . Apjoen- apj oenau, 0. Jav.; Daoen
koepang-koepang, Mal. AIoL; Daoen koerap,
MaL; Gal inggang, Bat., AIaL Bengk., Z. ü. Born.;
Ga l ingkang, Boeg.; Gelenggang, AIaL; Gel enggang
besar, Mal.; Gl inggang, Atjeh; Goel inggang,
Aliuangk.; K atep eng, Balin., Jav., Soend.;
Ka t epe ng badak, Soend.; Kembang djawa,
Balin.; Kembang koeni ng praoe, Balin.; Kepe-
loe, Balin.; Kctepeng, Jav.; Ket jcloe, Balin.;
AI a t e t e k e 1, Alf. Alin. T. S.; 0 r o k e p, Daj. W. Born.;
Paga gadoeëng, Alinangk.; Pi loe-pi loe, Balin.;
Re r enge (zie 910), Alf. Alin. T. P.; Sasat ing, Daj.
Z.O. Born.; Sosa, Nias; Ta l inggang, MaL Z. 0. Born.;
Tj on- a t j ona n, Aladoer.; Toemet ekel , Alf. Aliu.
T. L.; Toewi alas, Balin. — Variëteiten in Jav.:
Ka t epeng kebo of ke t epeng kebo, met breede
bladen; Ka t epeng sapi of ke t e pe ng sapi , met
smaller bladen. — Heester. Ringworm shrub (e.), Dartrier
(f.). Gebr.: Op Java dienen de bladen wel als paardeu-
voeder; in de Alaleische landen worden zij als purgeer-
iniddel aangewend. Uitwendig zijn ze een gezocht middel
tegen ringworm en schürft. In de Alinahasa worden bij
koorts in het tijdpei'k van koude de patiënten herookt
met den damp der in brand gestoken bladen, tot dat doel
onder de slaap])laats opgehoo])t. Voor Atjeh wordt aan-
getcckend, dat de zieke, die tot eigen gehruik glingglans;-
hladen afplukt, er voor moet zorgen dat zijn schaduw niet
met den heester in aanraking komt, daar het geneesmiddel
anders zijn kracht zou veiliezcn. Om geringe
i ,I'
ii
I l i ' .
!? i
-!
Ü
t 1
’M
Hl