Canarium — Gapparis. 192 620 - 645.
620. C. Sp. Dama-daiua, Boeg.; Dai i ia-da-
mara, Alakas.; So 1 o (zie 1037), Alf. Alin. T.P.; Solo
koelo, Alf. Alin. T. L.; Solo lewo, Alf. Alin. T. L.;
Solo rendai , Alf. Alin. T. L.; Solo rer i , Alf.AIin.
T. P.; Solo tana, Alf. Alin. T. L.
621. C. sp . Solo ing koko, Alf. Alin. T. L.
622. C . s p . Solo ne tal awaün, Alf. Alin. T.L.
623. C. sp . Ape, Alf. Alin. Ponos.; Li jaoe, Alf.
Alin. Bent.
624. C. sp . Hihi inanoc, Alf. Alin. Bant.; Kana
r i boeroeng, AIaL Alen.
625. C sp . Pa r cmpaug, Boeg.
626. C a n av a lia en sifo rm is D.O.* Nat. fam.
der L eg um in o s a e . H a r i t a ’mbcla, Nias;
Ka t j an g parang, Alai.; Keka r a ar i t , Balin.;
Keka r a parang, Alai. Batav.; Langi joeng, Alf.
Alin. T. L. — Klimplant, de „zwaardboon”, „sword
bean”, e., „pois sabre”, fr. (deze en vlg.). Gebr.: Ecn
soort kromme sabel is in het Alaleischals pedang katjang
parang bekend.
627. C .en sifo rm is D.C.* var. a lb id a H a ssk .
Koka r a parang, Alai. AIoL; Kokowasan, Soend.
628. C. e n sifo rm is D.C.* var. v iro s a B a k
e r. Areuj gongscug, Socnd.; Gongseng,Socnd. ;
Ka t j an g hantoe, AIaL; Ka tj ang-k at j ang §),
Snm.W.K.; K o w a s g e d e, Soend.; Simor dal i -dal i ,
Bat.; Tongaw i l awan an, Alf. Alin. T.L. ; Wout j i s
in t a loen (zie 2665), Alf. Alin. T.P. — Gebr.: De
jonge hladen en peulen worden als groente gegeten.
§) Ook Agelaea vestita Hook.f.*
629. C. g la d ia ta D.C. (— C. en sifo rm is
D.C.*). Be does, Aladoer.; Djoeleh, Baliu.; Keka
r a djoeleh, Balin.; Kowas bakol , Soend.;
Ko was leut ik, Soend. — Gebr.: De peulen worden,
na in water geweckt te zijn, gepoft als toespijs bij de
rijst gegeten.
630. Canna in d ic a L.* Nat. fam. der S c ita -
m in e a e . Boenga tasabe, Alakas.; Boenga
tasebe, Boeg.; Boewah tasbih, Alal.; Gcgocla,
Sas.; Iloshe, Bac.; Kela, Alf. Aiin. Bent.; Kembang
gedang, Jav.; Kontas, Alf. Alin. Ponos.; Al i loe-
mi loe, Balin.; Poespa nj idra, Jav.; Sebc, Soend.;
Sebeh, AIaL; Sigi -sigi , AIaL Batav.; Tasabe,
Alakas'.; T asb eh, Soend.; Tashhi , Aladoer.; Tasbih,
AIaL; Tasebe, Boeg.; Tasoebe, Alf. Halm., Tern.;
Toeï s im tasi t j , Alf. Alin. T. P.; To tombe, Alf.
Alin. T. P.; Woero (zie 2677), Alf. Aliu. T. L.
Variëteiten in Soend.: Tasheh beur eum of sehe
beur eum; T. kon eng of s. kon eng. In Jav.:
Kembang gedang ahang; K. gedang koening.
— Kruid, het Indische bloemriet. Gebr.: Wegens de
roode en gele hloemen als sierplant gekweekt. De harde
zaden worden gehezigd als kralen voor hidkrausen.
631. C an n ab is s a tiv a L.* var. In d ic a . Nat.
fam. der U r tic a c e a e . Gandja§) , AIaL; Gandjo,
Alinaugk.; G ë n d j é, Jav.; G ë n d j è, Soend.; G e n d j i h,
Aladoer.; Gindje, Jav. — Kruid, de Indische hennep,
Indian hemp (e.). Gebr.: Hier en daar in tuinen
gekweekt. De bladeu worden door aamborstigen, soms
met tahak, gerookt. Van de knop])en en hladen hereidt
men de hedwelmende stof als hang hekend.
§) Volgens R i d l e y wordt dezelfde naam gegeven
aan Clerodendron Siphonanthus Ait.* (deze heet
volgens K o o r d e r s in W. en AI. Java gendje) en volgens
B i s s c h o p G r e v e l i n k op Sumatra ook aan Polanisia
viscosa D.C. ( = Cleome graveolens Rafin.*) (zie 2796),
om reden de bladen tot hetzelfde doel gebezigd worden.
Ook in het Jav. geeft men hierom den naam gendje
wel aan Thevetia uereifolia Juss.*
632. C a n th ium (— P le c tro n ia* ) co n fe r-
tum K o rth . Nat. fam. der B u b ia c e a e . Kemoening
dj a nt a n hoetan, AIaL; Alata kel i
dj ant an, AIaL; Rcpoeloet , AIaL — Lage boom.
633. C. C o rn e lia C h .e t S c h l. Toemboeng
boeloe, Soend. — Heester. Gebr.: Hier en daar
gekweekt.
634. C. d id ym um G a e rtn .f. ( = P l e c tro
n ia d id ym aB ed d .* ). Temerás, Alai. P al.—
Heester.
635. C .g la b r um B l.(~ P le c tr o n ia g la b r a
B e n th . e t H ook.f.*). Ki kopi j an, Soend.; Ki
t j aroeloek, Soend.; Kopen, Jav.; Longi joöe,
Alf. Alin. Ponos. — Boom of heester.
636. C. h o r r id um B l. (== P le c tro n ia
h ó r r id a K. Schum.*). Boe l ang gadj ah (zie
1666), Alai.; Boe l ang hi t am. Alai.; Boel ang
t ikoes, Alai.; Kemeding, Lamp.; Toemboeng
ka n d j o e t l i t j iu, Soend.; Toemboeng l i t j in,
Soend. — Heester. Gebr.: De vruchten worden gekookt
gegeten.
637. C. o lig a n th um Miq. Aka r hoe l aug
pel andoek, Alal.; Boe l ang pel andoek, Alal.—
Klimmende heester.
638. C .p a rv ifo lium R o x b , ( = P le c tro n ia
h ó r r id a B e n th . e t Hook.*). Areuj wareng,
Soend. -— Klimmende heester. Gebr.: De vruchten
worden gegeten.
639. C. R h e e d ii D.C. Toemboeng kandjoet,
Soeud. — Heester.
640. C. sc an d o n s B l. (=: P le c tro n ia
sc an d o n s B e n th , e t Hook.*). Akar koekoe
baning, AIaL — Klimmende heester.
641. C a p e lle n ia m o lu c c a n a T .e tB . ( =
E n d o sp e rm um m o lu c c a n um B ecc.*). Nat.
fam. der E u p h o rb ia c e a© . Ai latoe, Alf. Amb.,
Har.; A il latoe, Alf. N. Laoet, Sap.; Ai ratoe,
Alf. Amh., Har.; Kajoe radja, Alal. Amh.; Kajoe
semoet , Alal. Amh. — Gebr.: Daar de bevolking
van Ambon cn de Oeliasers vcrmeont uit dezen boom
te zijn ontstaan, mag het hout niet als brandstof
gcbezigd worden.
642. C a p p a ris m ic r a c a n th a D.C.* var.
c a llo s a H a ll.f. Nat. fam. der C a p p a rid a c e a o .
Areuj ka l i j age (zie 8877), Soend.; Got j i , Boeg.;
Kent j oe r an, O.Jav.; Kledoeng, Jav.; Kled-
hocng, Aladoer.; Sanck, Aladoer.; Tj amp a g a
balawo, Alakas.; Tj a mp a k a gondok leuweung,
Soend.; AYeloe-wal i jala, Boeg. — Klimmende
heester, eene kapper-soort. Gebr.: De vruchten zouden
eethaar zijn en de hladen worden als inlandsch geneesmiddel
gebruikt.
648. C. m ic r a c a n th a D.C.* var. C an d o l-
le a n a H a ll.f. Sal iamo ente, Alf. Alin.; S a r a rne
ente, Alf. Alin., Alakas.; Saramoet e, Alf.AIin.
Tonsaw. — Hccster. Gebr.: De bladen dienen als
geneesmiddel.
644. C. m ic r a c a n th a D.C.* var. ñ e x u o s a
H a ll.f. Ka l i j age goenoeng, Socnd.; Ki ganggar
angan, Soend.; Tj amp ak a loetoeng,Soend.—
Heester.
645. C. m y r io n e u r a H a llie r . Kajoe ri ïs,
Alf. Alin. T. L., T. S.; Ri ïs, Alf. Alin. T. L., T, S. —
Heester. Gebr.; Is voornamelijk als koortswerend middel
in gebruik; de vruchten worden wel gegeten.
Gapparls — Gapslcum. 193
646. C. p u b iflo ra D.C.* var. m o lu c c a n a
Miq. Alahal imoe, Alf. Aiin. Bcnt.; Alahamoente,
Alf. Alin. T. B.; Alalemo, Alf. Alin. Tonsaw.; Al a-
mocntc, Alf.AIin. T. L., T. P., T. S.; Sahamoente,
Alf. Aliu. Pouos.; 'Poetoene j an woer ing, Alf.
Aliu. T. P. ~ Heester.
647. C. sp , Doer i pokak, Aladoer.; Kak-
pokakan, Aladoer. — Heester. Gebr.: Bij ziekten van
kinderen wordt op Aladoera een takje boven de dcur-
opeuing gehangen tot Mxring vau den invloed van
lioüzc geesten.
648. C a p sicum a n n u um L.* Nat. fam. der
S o la n a c e a e . Bakoe soöc, Soemha; Daro,. Alentawei;
I I ili, Sawoe; I I isa, Alf. Alin. Baut., Sangi;
Kal atoepa, Alf. Cer.; Kaloeja, Alf. Aliu. Bcnt.;
Raloja, Alf. Alin. Bcnt.; Kami l akc, Leti; Kam-
laka, Sermata; Kar atoepa, Alf. N. Laoet, Sap.;
Kar toepa, Alf. OcL, Z. Cer.; Kasat , Alf. Z. Cer.;
Kasato, Alf. Amh., Har.; Kas tei a, Alf. Boer.; Kidi -
kidi , Enggano; Koeloes, Rotin.; Koeroes, AIaL
'rim.; Koro, Endeh, Sika; Lada, Nias; Lada merah,
AIaL; Lada schoca, Nias; Lado oeiigge, Alinangk.,
Lasi jak, Bat.; Lasinao, Loeboe; Lasinok, Bat.;
Ii enden, Gajo; Li achajoe, Alf. Alin. Tonsaw.;
Lohok, O.Jav.; Lomhok, Balin.; Jav., Alal. Batav.,
Soend.; Alalesan, Watoeh.; AI al i ta, Gorout.; Alan
i sa, Alf. Cer.; Alar esem, N. Gnin. 4 R.; Alareta,
BoL Along.; Alarisa, Alf. Alin., Tom.; Alarisan,
N. Guin. Noemf.; Aleni sa, Alf. W. Cer.; Oenoes,
Tim.; Oeöes, Wetar; Pcdesan, Balin. Kr.; Ri t ja,
Alf. Halm., Alal. Alen., Tern.; Sabi ja, Biman.; Sabrang,
Soend.; Sahang (zie 2736), Daj. Z. O. Born.,
646 - 654.
Tjabè, Soend.; Tj abbi , Aladocr.; Tj ahi, Lamp.; AIaL
Bengk.; Tj ahi j a, Alakas.; Tjahja, Balin. Semb.;
Tj ampl i , Atjeh; Tj apl i , Atjeh; ' I jchi ja, Boeg.;
Tj engeh, O.Jav.; Tj i l i , AIaL Amh.; Tj ingi , Aladoer.;
Tj i t j ingi , Aladoer.; War i sa, Alf. Alin.
Variëteiten in Aial. Batav.: Tj. koeni ng; Tj. merah.
In Saugi: Hi sa boere; H. watoel i i ic. In Alf.
Alin. Bent.: Ka loe j a toempi of ka l oj a toempi .
In Jav.: Lomhok t ampar , met lange dunné vrucht ;
L. t atoeng, met ronde vrucht. In Alai. Alen.; Ri t j a
kapas; R. kenop; R. pandj ang. In Alf. N.O.
Halm.: Ri t j a o moemoe; R. o toko mabchele;
R. 0 pclesoeko. In Soend.: Tj abe at joeng. In
Alf. Alin. Bant.: Hi sa konopo; H. ma r oho; H.
soent ing. In Madoer. : T j a h h i r adj a ; T j . adang;
Tj. t j a r eme ; Tj. ghoengs eng; Tj. taäl ; Tj.
tongkol . In Alf. Alin. T. P.: Mar i s a kapes; AI.
poe r engke i ; M. reuet . — Kruid, de Spaansche
peper. Guinea pejiper (e.), Beissheere (d.). Gebr.: De
heetsmakende vruchten speien een voorname rol hij
de spijsbereiding. Om harensweeën op te wekken wordt
het sap der rauwe hladen aan zwangere vrouwen te
drinken gegeven. In de inlandsche geueeskunde beeten
die hladen daoen sabrang. Als een ochtpaar er goed
uitziet, zegt men in het Soendaasch : „Ngemhang tjahe”,
d. i.; „Als de bloem van Capsicum”, omdat deze zieh
altijd frisch voordoet. In het Minangkabaoesch heeft
men een spreekwijze: „Bak balimaoe lado ocngge”,
d.i.: „Als ingesmeerd met Capsicum”, doelende op iemand,
die in ecn onaangename positie verkeert of den wind
van voren krijgt. De Madoerees zegt ; „Tjabhi uantang
lalap” d.i.: „De Capsicum daagt de groente uit”, van
iemand, die naar meer werk verlangt. In het Alaleisch
dialect van Ambon heet het: „Tjili kata halija dija
pedes”, d. i.: „Capsicum zegt van gcmher, dat zij heet
op de tong is”, overeenkomende met ons : „De pot
verwijt den ketcl dat hij zwart is”; en in het Alaleisch :
„Sijapa makan tjabai ijalahborasa pedas”, d.i.: „Die tjabai
eet, voelt dat het heet op de tong is”, met de beteekenis,
dat ieder de gcvolgen van ziju eigen daden moet dragcn.
Capsicum is de oplossing van meerdere raadsels. Zoo iu
het Bataksch van : „Lam matoewa, lam mandjengkari”,
d. i.: „Hoc ouder, hoe meer het zieh opschikt” ; in het
Boegineesch van: „Tahoe ritahoe pataboe”, d.L: „Spijs
die gegeten wordt cn tcvcns zelve eet” ; in het Lani-
pongsch van: „Di tjoclik bangik, di kanik sakik”, d.i.:
„Wordt het even met de vingers aangeraakt (dan riekt
hot) lekkci’, wordt het gegeten dan is het pijnlijk”.
In het T. S. dialect van het Alfoersch der Alinahasa
is de hloem de oplossing van het volgende raadsel:
„Se dima matoeari sc madoeka-doekad wija si inanera
kcnitan ; tawimo mate minaleoso si inanera minatcmo
se riutena dima”, d. i.: „Vijf zusters verzorgen hare
zieke moeder ; reeds bijna gestorven is hare moeder
hersteld en zijn haar vijf kinderen overleden” .
649. C. b ic o lo r J a c q . ( = C. n ig rum
W illd .* ). Tj ahe salasih, Soend.; Tj ahe toendjoeng,
Alal.Batav.; 'L j a h e w o c ug o e, Soend.; Tj abhi
Icnjeng, Madoer.S.; Tj abhi tot jeng, Madoer.B.,P.;
Tj abhi tot jer , Aladoer. B., P. — Heester. Gebr.:
Van de vruchten wordt zuur gemaakt.
650. C. f ru te s c e n s L.* Tj abai seherang,
AIaL; Tj abe besar, Mal. Batav.; Tj abe gede,
Soend.; Tj i l i ajer, AIaL Amb. — Heester. Goat
pepper (e.).
651. C. lo n g um D.C. (— C. a n n u um L.*).
Lada tj an t jang. Mal.; Tj abe edjo, Soend.; Tj abe
idjoe, Mal. Batav.; Tj abe t j angak, Jav.; Tj abe
t j engek, Soend.; Tj angak, Jav. — Kruid.
652. C. lo n g um D.C. (::::= C. a n n u um L.*)
var. in c r a s s a tum H a s s k . Tj ab e amis, Soend. —
Krdid. Gebr.; De vruchten dienen hij dc spijsbereiding.
053. C. m in im um Blanco.* Hi sa sina, Alf.
Alin. Bant.; Ka r t oe pa ma r i sano, Alf. N. Laoet,
Sap.; Kasat batawe, Alf. Z. Cer.; Kasat hawai
maoe' i, Alf.Z.Cer.; Kasat pena, Alf. Har.; Lada
l imi , Nias; Lada ma r i t j a, Makas.; Lada moet i ja,
MaL; Lada t japa, Alakas.; Ladang boer i t ja,
Boeg.; Ladang ma r i t j a , Boeg.; Lado koetoe,
Alinangk.; Laso mejong, Boeg., Alakas.; Lombok
dj empr i t , Jav.; Lombok gambi r , 0. Jav.; Lombok
rawi t , Jav.; Lombok setan, Jav.; Lombok
t j empi l ing, Jav.; Alar isa kokoak, A1Í Min. T.L.,
T. P.; Rawi t , Sas.; Ri t j a kokcne, Alf. N.O. Halm.;
Ri t j a padi , Alal. Men.; Sahang roehi t , Daj.
Z.O. Born.; Sbi ja kedi , Sas.; Si toedoe langi t ,
Bat.; Tahj a api , Balin.; Tabj a kedi , Balin. Semh.;
Tabj a k r i n j i, Balin. ; Tabj a t jaäk, Balin.; Tabj a
. tj ina, Balin.; Tj abe boeroeng, Vulg. AIaL; Tj abe
k el i ng, Balin.; Tj abe rawi t , Soend.; Tj abe setan,
Alal.Batav.; Tj abhi ghambi r , Aladoer.B.; Tj abhi
letek, Aladoer.; Tj i l i padi , Alal. Amh. — Kruid,
de kleine Spaansche peper of duivelspeper („chillies”).
Piment enrage (f.). Gebr.: Dc vruchtjes zijn alom hij de
spijsbereiding in gehruik. Zij worden ook veel door vogels
gegeten. In de Minahasa wendt mcn ze aau tcgen beten
van diiizendpooten en giftige slangen. Bij de inlandsche
geneeskundigcn op Java zijn de bladen bekend als
godong sabrang. In het Aladoereesch heeft men een
spreekwijze: „Kenek-kenek na tjabhi letek”, d.i.: „Hij
is zoo klein als tjabhi letek”, om aan te duiden,
„dat iemand klein maar dapper is” .
054. C. sin en se M u rr. ( = C. c h ín e n se
Jacq .* ). Lada t j ina, AIaL; Lada t j empaka,
Jav.; ' f jahc sabrang, Soeud.; Tj abe t j empaka,
Batav. Mal. — Kruid. Hier en daar als siei'planc
gekweekt.
i ' i i |
I ! ,
Ul
. I Ui
;■ I
li-i ■i ' I