m
• w
s
a “ ? 1
r . .J
Solerla — Seshanla. 324
3088. S. s e ro b ic u la ta Hees,* Di jat , .\lf.
Alin.T.L.; Ri j a t (zie 664 en 3083), xVlf. Min. T. P.;
Roekoet di jat , Alf. Alin. T. L.; Roekoet r i jat ,
Alf.AIin.T.P.; Roempoe t piso, Alai.Alen.; Salaot ,
Air. Aliu. Tonsaw.; Sarai t , Alf. Alin. T. S.; Saraw es,
Alf.AIiii.Bent.; Sarawet , Alf. Aiin. T. L., Satar ip,
Alf. Afin. T. P.; Serawet , Alf. Alin. T. L. — Gehr.:
De bladen dienen als geneesmiddel, en worden ook
door paarden gegeten.
3089. S. sum a tre n s is Ketz.* Roempoe t
koembar , Alal.; Tj aka mangol i , 'l’ern.
3090. S c le ro d e rm a fla v o -c ro c a tum . Nat.
afd. der F u n g i, 'Tjëndawan tombong kelapa,
Alal. — Paddestoelsoort, verwant aan dc „aardannel-
bovist”.
3091. S c le ro p y rum M a in g ay i Hook.f.*
Nat.fam.der S a n ta la c e a e . Roekam noct ihf?),
AiaL — Boom.
3092. S co lo p ia m a ritim a Miq. Nat.fam.der
B ix a c e a e . Roekam laoet , Sum.AV.K. — Heester.
3093. S. r h in a n th e r a Clos.* Roekam hoetan,
Alal.; Roekem kembang, Jav., Soend. —
Heester.
3094. S. R o x b u rg h ii Clos.* Ri lam, Jav.;
Roekem karang, Jav.; Songga wadja, Jav. ■—
Boom.
3095. S c o ro d o c a rp u s b o rn e ë n s is Becc.*
Nat. fam. der O la c a c e a e . Hoel im, Bat.; Koel im,
Afal. Variëteiten iu AiaL: Koel im be t ina ; K. la-
nang. — Boom. Gebr.; Het donkerroode hout is van
zeer goede kwaliteit, en hij huisbouw veel in gebruik.
De vruchten vau k. betina dienen bij spijsbereiding.
3096. S c u te lla r ia h e te ro p o d a M iq. ( = S.
d is c o lo r Colebr.*). Nat. fam. der L a b ia ta e .
Daoen koekoer , Alal. Amb.; Daoen koekoeran,
Soend.; Hoet a aloso e, Alf. Z. Cer. — Kruid, eene
soort „glidkruid” .
3097. S. sum a tra n a M iq ,*Socl as i ëh r imbo,
Alinaugk.
3098. S c y p h ip h o ra h y d ro p h y lla c e a
Gaertn.* Nat. fam. der R u b ia c e a e . Doedoek
rajap, Jav.; Sebasa (zie 1648 cn 2109), AiaL —
Boomheester.
3099. S e c a le c e r e a le L.*Nat. fam. der G ra m
in e a e . Dar igoc, Aladoer.; Gaudoem, Jav., Aladoer.,
Alinangk., Soend.; Gendong, Boeg., Alakas.;
Tar igoe, Boeg., Alakas., AiaL, Soend.; T er igo e,
AiaL; 'Trigoe, Alal. — Kogge. Rye, e., seigle, fr.
Gehr.: Graan (tarwe en rogge) wordt zeer zelden ver-
houwd, getuige dc daarvoor aan het Perzisch en Por-
tugeesch ontleeade namen.
3100. S e c u rid a c a sc a n d e n s Ja ck ,* Nat.
fam. der P o ly g a la c e a e . Ki endog areuj , Soend.
— Klimmende heester.
3101. S e la g in e lla a tro v ir id is S p rin g . Nat.
fam. der S e la g in e lla c e a e . D j amb o e l merak,
AiaL; Tapak dara,O.Jav. — Wolfsklauwachtigeplant.
3102. S. in te rm e d ia S p rin g . Lo ngko hatoe,
Bonth.; Pakoe rane, Soend.
3103. S em e c a rp u s a lb e s c e n s Kurz.* Nat.
fam. der A n a c a rd ia c e a e . Reunga s goenoeng
Soend. — Boom.
3104. S. A n a c a rd ium L .* Beloean pela,
Alf. Alin. Tonsaw.; Kelemhoeng, Alf. Alin. 'T. L.,
T. P. Variëteiten in Alf. Alin. T. L.: Ke l emhoeng
3088 - 3110.
1 l awanan; K. r i n t ek ; K. sela. — Boom, de
Oost-Indische hartvrucht- of inktboom. Alarking mit
tree, e., anacardier d’orient, fr., Elephantciilaus-hanm, d.
Gehr.: Het harsachtigc sap veroorzaakt jeuking en ver-
zweriug der huid.
3105. S. h e te ro p h y lla Bl.* Ingas, Jav.;
I nga s kapoer , Jav.; I nga s kebo, Jav.; Ingas
tel ik, Jav.; I nga s t j e l i k® Jav.; Kajoe lasi§§),
AIaL AIoL; Kajoe sakoe, Alal. Amh.; Kam ajoe,
Alf. Halm.; Kanoema, Sangi; La s i ® , Aial. Alol.,
fcim.; Ren at, Alf. Amh.; Reunga s woeloeng,
Soend.; 'Pelik, Jav,; AYolasi, Alf. 'l'om. — Vrij
hooge hoom. — Gebr.: Het kappen v^an dezen boom
is zeer gevreesd wegens het scherpe harsachtige sap,
dat bij insnijding uit de schors vloeit en op de huid
zwelling verwekt, die licht tot ontsteking overgaat.
Het hout is overigens een goed meuhelhout.
§) Ook Gluta Renghas (zie 1663).
® Naam twijfelachtig, het echte lasi-hout moet
afkomstig zijn van Nauclea fagifolia T.etB.
3106. Sen ecio sum a tra n u s Mart.* Nat.
fam. der C om p o sita e . Lohak, Sum. W. K. —
Kruid, eene soort „kruiskruid”. Gebr.: Komt voor op
den piek van Korintji.
3107. S e rp ic u la in d ic a Thwait.* Nat. fam.
der H a lo ra g id a c e a e . Koes ambi het ina, Sum.
W. K. ~ Kruid.
3108. S e sam um in d ic um L.* Nat. fam. der
P e d a lia c e a e . Bidj an, Alah; Bidjen,Alal.Batav.;
B i d j h a u, Madoer.; Langa, Alakas.; L a n g o, Alinangk.;
Lena, Rotin.; Lenga, Balin., Boeg., AIaL; Le ngo,
Daj. Z. 0. Born.; Lengoe, Lamp.; Lengong, Atjeh;
Lingoe, Lamp.; Longa, Bat., Nias; Ringa, Biman.;
Temo, Alf. Alin. T. P.; Watoe, Soend.; Widjen,
Balin. Jav., Soend. Variëteiten in Jav.: Wi dj en keho,
met Vierkanten stengel en zwarte zaden ; Widj en sapi,
met gedeeltelijk ronden stengel cn bruine zaden. — Kruid,
de sesamplant. Gingelly, c. Gebr.: Levert het bekende
sesamzaad, waaruit door persing de vette olie wordt
verkregen, en dat ook wel op gebak gestrooid wordt. De
olie wordt o. a. uitwendig aangewend als smeersel bij
rheumatiek. Daar het zaad zeer klein is, heeft men
in het Alakasaarsch een spreekwijze: „Singai kama
langa nipocwe pangkoeloe”, d. i.: „Zoozeer aan elkaar
verbonden, dat men evenmin te scheiden is als een
sesamkorrel door een hijlin tweeën kan gekloofd worden.”
In de Bataklanden wordt door den daarmede belasten
persoon hij de huwelijksvoltrekking sesamzaad over bruid
en bruidegom uitgestrooid, met de aanmoediging om het
maal gezamenlijk te nuttigen, opdat het huwelijk vrucht-
baar zij. Dit zaad wordt tevens door hen gegeten en
yan daar heeft men voor „door den echt verbonden”
in die taal de uitdrukking: „Alandjompoet longa” ;
deze wijze van echtvereenigiDg is echter weinig meer
in gehruik. In diezelfde taal zegt men nog : „Songon
longa tinirtir”, d. i.; „Als sesamzaad (uit de vrucht)
geschud”, om een zeer groote menigte aan te duiden;
en wegens het pikzwarte zaad noemt mcn er geheel
zwarte heesten wel si longa. Een gele gelaatskleur
wordt hier en daar als overeenkomende met die van
Sesamum-hloemen heschreven.
3109. S e sb a n ia a e g y p tia c a P oir.* Nat. fam.
der L eg um in o sa e . K a k a t j a n g a n (zie 910 en
1887), Soend. — Boomheester.
3110. S .g r a n d i f l o r a P o i r .* A d j o e taloema,
Boeg.; Gala-gala, Alai. Tim.; Ha t e toeri , Tern.;
Kajoe djawa, Alakas.; Katoer i , Alf. N. 0. Halm.;
Oel i jango, Goront.; Palawoe, Biman.; Pohon
gal a-gala, AIaL Tim.; Pohon toer i , AIaL AIoL;
Taloema, Boeg.; Tanoenoe, Soemha; Toer i , Alf.
Sesuvium — Sliorea. 325 3111 - 3116.
Min., Jav., Alai., Soend., 'l'eru.; Toer ing, xVlf. Alin.
Bent.; ' i'oewi, Baliu.; 'i’o ro j, Aladoer. Varieteiten
in Biman.: Pa l awoe hoera; P. keta. In 'Fern.:
Toer i bohoedo ; 'F. ror iha. In AIaL'Firn.: Gala-
gal a me r ah; G.-g. poet ih. In Aladoer.: 'Foroj
mera; T. pote. In Jav. Kr.: T. ahr i t ; T. petak.
In Jav.: Toer i bang; T. poet ih. In Soeud.: Toer i
beur eum; T. hodas. In MoL: Toer i me r ah; 'F.
poet ih. In Alf. Alin. 'F. L .:'Foeri mea; 'F. poet i .
In Alf. Min. T. P.: 'Foeri koelo; '1'. r aindang.
Alin. 'F. B.: 'Foeri koelo; 'F. rangdang.
Min. T. S.: 'Foeri poet i ; 'F. roendang.
In
In
In
Alf.
Alf.
Alf. Alin. Bent.: 'Foer ing mahamoe; 'F. mawoero.
In Alf. Alin. 'l’onsaw.: Toer i hoedo; T.
meha. — Boom. Corkwood tree, e., 'Turihaum, d. Gebr.:
Van de varieteit met witte bloemen worden deze en de
vruchten als groente gekookt en gegeten ; van die met
roode zijn ze daarentegen bitter en dienen als geneos-
niiddel. De hast, die gom hevat, wordt gebruikt om
vischsnoercn of touw (bijv. voor het strikken van bosch-
hanen) met een gomlaag te bedekken, cn potten of
pannen te verglazen, waardoor die minder van uitwendige
invloeden te lijden hebben; inwendig genomen
is de bast een middel tegen buikaandoeniugen
cn uitwendig tegen schürft. In azijn gelegde hladen ziju
soms in gehruik tegen hoofdpijn cn hun sap tegen
kramphoest. In het Alakasaarsch heeft men een sjireek-
wijze; ^„Apakc kajoe djawa”, d.i.: „Groen met wit
dragen” ; naar de groene bladen en witte hloemen van
dezen hoom. De Sangireezen hebben een raadsel ; „Kora-
koran Alawoe Ratoe soe winaugaeng”, d. i.: „Een oorlogs-
prauw van een koning in de lucht”; waarhij de bloem
vergeleken wordt met de kiel van cen groote prauw.
3111. S e su v ium P o r tu la c a s trum L.* Nat.
fam.dei’F ic o id e a e (Aizoaceae). B i l a n g-b i 1 a ng,
Alinangk.; Bi leug, Atjeh; Dj aloe-djaloe, Alf. N. 0.
Halm.,'Tern.; Djoer agan, Bat.; G el ang (zie 2887),
Jav., AlaL; Gel ang (zie 283'7), Alakas., Soend.; Gelang
laoet , AlaL; Karokot , Aladoer.; Kein bel (zie 520),
Alf. Alin. 'T. P.; Kernel (zie 520), Alf. Aiin. T. P.;
Krokot , Jav., AlaL Batav.; Langalo, Boeg.; L e i a,
Nias; Roempoe t bahi , Alal. Alen.; Sep i t - sep it,
Alal.; Sesepi t , AIal.;Soka, Biman.; T a r a - t a r a (zie
1944), Alf. Aiin. T. S.; W elang, Sika. Variëteiten in
Aliuangk.: Bi l a n g -h i l an g dar ek; B.-h. laoeïk.
In AlaL: Gel ang merah, met hladen, die aan de
keerzijde rood zijn; G. poet ih, met geheel groene
bladen. In Alakas.: Gel ang tana. In Aladoer.; K.
ba l andha ; K. hhi roe; K. t j a t j en g ; K. t jeleng.
— Kruid. Portulakähnliches Gliederkraut, d. Gebr.:
De bladeu worden als groente gegeten ; het daaruit
geperste sap wordt door teringlijders gedronken. In
de Alinahasa dient het krnid nog als varkensvoeder.
Van eeu lijk, dat luishandeld wordt, zegt de Alakasaar :
„Nigisirang gangang gelaug”, d.i.: „Fijn gewreven
worden als Sesuvium”. In het Alinangkabaoesch heeft
men een spreekwijze : „Tinggi kajoe aro di longkahi,
randah hilang-bilang di soeroeëki”, d. i.: „Al is de
kajoe aro hoog, er wordt over heen gestapt, al is de
hilang-hilaug laag, er wordt onder door gekropen”,
met de beteekenis, dat tegenover familieleden de
passende houding dient in acht genomen, ook al is een
mindere tot een hoogere positie gekomen.
3112. S e ta ria g la u c a Beauv.* Nat. fam. der
G ram in e a e . Ba t an g loemoe, Alakas.; Roempoet
djoe loeng-djoe loeng, Alal. Variëteit in
Alakas.: Ba t an g ter as a. — Kruid, de zeegroene
naaldaar. Gebr.: Zaad als gierst
3118. S. ita lic a Beauv.* ö Bane, Saleijer;
Bat ang, Makas.; Bet eng, Boeg.; Bo b o ö tene, Alf.
N. 0. Halm.; Bo tan, Tenimbar; Bote, Alf. Alin.
'T. L.; Boteme, Alf. N.W. Halm.; Degem, Soend.;
Dj awa semi , Balin.; Dj awawoct , Balin., Jav.,
Soend.; Djegcug, Soend.; Djeloei , Alidd. Sum.;
D j h a b a, _ Aladocr.; Djhabal ek, Kaug.; D j h a g-
hocng djhaba, Aladoer. B.; Djoewawoet , Jav.;
Fet eng, Alf. Boer.; Foetoe, AIaL Men.; G an d
r 0 e ug,_Soend.; H e t an, Wetar; H o t ong, Alal.Amb.;
Kel i , Kisar; Oesoe kanoe, Soemba; Otek, Jav.-
Pokern, N. Guin. Noemf.; Pot an, N. Guin. Ansoes,’
Randaoe, Lamp.; R o r e, Alf. Halm., Tern.; S a k o e ï,
Almangk.; S a k o c ï h, Miuangk.; S e k o c ï, AIaL; S e k o e 1,
SoeiuL; Sikoeai , Alinangk.; W e t eng, Boeg.; Wot e,
Alf. Aiin. Variëteiten in Aladoer: Dj haba biuek
of Djh. pal ot an (harige); Djh. l akek (niet harigc).
In Alf. Boer: Fe t e ng meha (roode); F. mi te u
(zwarte). — Kruid, de trosgierst. Italian millet, c.,
panic d’ltdie, fr., Welschhirse, Kolbenhirse, d. Gebr.:
De vruchtjes dienen tot voedsel van duiven (perkoetoet),
om die mooi te doen kirren, en een afkooksel wordt
wcl tegen koorts gegeveu. In West-Sumatra is het op
sommige plaatsen gewoonte, dat bruidegom en bruid
bij aankmnst in de woning, waar het huwelijk vol-
trokken zal worden, door hen die hinnen zijn met deze
gierstkorrels hestrooid worden —■ een welkomstgroct,
die zij op gelijke wijzc heantwoorden ; dit geschiedt
als zinneheeld, dat men elkaar overvloedig geluk toe-
wenscht. 'Fimoro hatang heet op Zuid-Celehes de tijd
vau den oost-moeson, waarop men te Saleijer batang
plant; zijnde het tijdstip, waarop dc oostenwind reeds
van tijd tot tijd hegint te waaien, maar spoedig weder
ophoudt. In het Alinangkabaoesch heeft men eeu
spreekwijze: „Sapantoen hasiaug sikoeai, djokok di
siaug autah padi, tidak di siang antah roempoeïk”,
d.i.: „Het is er mede als met bet schoonmaken van de
sikoeai, doet men dat, dan trekt men wellicht rijst
uit, laat men het na, dan groeit er misschien gras
tusschen” ; met de heteekeuis van: niet weten hoe te
handelen, of: met iets verlegen zijn. De Aladoerees
zegt: „Keteran korang djhabana” d.i.: „De tortelduif
heeft gebrek aan gierst”, van een opiumschuiver die
niet genoeg te schuiven heeft.
§) Ook Sorghum-soorten.
3114. S h o re a sp . d iv . §) Nat. fam. der D ip te ro
c a rp a c e a e . Alarant i , Bat., Alinangk.; AI arat i ,
Bat.; AI orant i , AIaL; Soerant i , Miuangk. Soorten
in Bat.: Alarant i boenga; AI. homhoeng; AI.
manga r awan. In ATaL: Alerant i anggoeng; AI.
asap; Al. he t ina ; Ai. boenga; AI. koenj i t ; AI.
s ambang; AI. sa r ang poenai ; AL t emb a g a,—
Boomen, de talg- of talkhoomen (met Hopea) §§). Gebr.:
Het hout is zeer gezocht voor bouwhout en planken;
de uit den stam rijkelijk vloeiende damar-hars, hier en
daar hekend als damar hatoe, wordt o.a. door inlanders
gebezigd voor het hepekken huuner vaartuigen en om
te harpuizen. De zaden leveren veelal vast vet.
§) Het is niet mogelijk met de bestaande gegevens
voor al de hij inboorlingen bekende soorten de weten-
schappelijkc synoniemen op te geven. De voornaamste
tengkawaug-leverende en voor dat doel in Borneo’s
westerafdeeliiig aangeplante boom heet S. stenoptera
Burck* Behalve de afzonderlijk vermelde soorten geeft
B u i ic k voor Sumatra op : Shorea furfuracea Aliq.*,
S. fusca Burck* en S. palembanica Aliq.* Overigens
lette men op het onder Hopea (1823) aangeteekende.
§§) De woorden talg cn talk wordeu beide gebruikt,
maar eigenlijk is talg een vast vet eu talk eeu mineraal.
3115. S. a c um in a ta Dyer.* Alerant i paja.
Alai. — Gebr.: Het hout dient tot vervaardigiug van
planken.
3116. S. a p te r a Burck.*
Tëngkawa ng
madjaoe, Aial. W. Born. — Gebr.;
Levert eene soort
Borneo-talg (zie 1823).