Dammara — Dendrobium. 218 1037 - 1056.
Vulg. Alai.; Dama r toeni . Alai. Alol.; Hat e salo
ho 1)0 e do, Toni.; Kajoe dama r poet i l i , Vulg.
Alai.; Kajoe dama r toeni , Alai. Alol.; Kolano,
Alf. N. O, llalm.; Salo bobocdo, Tern. — lloogc
boom. Gebr.: Hot hout is zeer geschikt voor jìlanken.
Ann do barde bars, er van verkregen, die als „kopal”
verhandeld wordt, ontleent de boom ziju naam.
1037. D. (— A g a th is) c e le b ic a Ko o rd .
iVjoe damahoe, Goront.; Duniahoc, Goront.;
Dama, Alf. Alin. T. L., T. S.; K ai rama, Alf.AIin.
T. B.; Kajoo dama, All’. Alili. T. L., T. S.; Kajoe
damach, Alf. Alin. Tonsaw.; Kajoe rama, Alf.
Alin. T. T.; Kajoe solo (zie 020), Alf. Aliu. Bent.,
T. P., T. S.; Alarama poe.ti, Alf. Alin. T. L.; Pohon
damar . Alai. Alcn.; Rama, Alf. Alìn. T. B., T. P.;
Solo, Alf. Alin. T. L. — Boom. Gehr.: Hot hout
dient tot vervaardigiug van planken voor vaartuigen.
De versch ingezamclde bars dient tot verlichting. xVan
de in den grond afgezette bars werd vroeger groote
kracht toegekend tot hezwering van hooze geesten,
en men gehrnikte deze toen veel bij bcwierookiug
van priesters of wapens en talismans; thans wordt
deze bars onder den iiaam van kopal in den handel
gebracht. Damar heeten de zachtere soorten van dergelijke
harsen (zie Hopea).
1038. D. o rie n ta lis L am . A g a th is
lo ra n th ifo lia Salisb.*), Dama r minj ak,
Alai. — Boom. Gebr.: Uit den stam vlocit een soort
terpentijn (harshalscm), die aau de lucht niet snel
schijnt tc verharscn.
1039. D a p a n ia ra c em o s a K orth.* Nat. fam.
der G e ra n ia c e a e . Bé l imb i ng pahi t , Alai. —
Kleine boom.
1040. D a p h n ip h y llum g la u c e s c e n s Bl.*
Nat. funi, der E u p h o rb ia c e a e . Pahi , Bouth. —
Boom.
1041. D .la u rin um B a ill.* Hoeroe manoek,
Soend.; AI ampa t p adang, Alai.; Al em p a t padang,
Alai.; Roewas - roewas dj ant an. Alai. — Boom.
Gebr.: Het hout is weinig in tei ; wordt wel hij scheeps-
houw gebruikt.
1042. Datura* sp e c . d iv . §) Nat. fam. der
S o la n a c e a e . Bembe, Biman.; Kat johhoeng,
Aladoer.; K a t j o e b o e ë n g, Alinangk.; Kat joeboeng,
Jav.; Kat joebong, Alakas.; K e r c n t o engau, Alf.
Alin. T.P.; Ke tj 0 ebo c ng, Balin.,Ala].; Koet joeboe,
Alf. N. 0. Hahn., Alai. Alen., Tern.; Koet joeboeng,
Socnd.; K o r o u t o e n g a n, Alf. Aliu., Bent., T. L.;
Tahoentoengan, Alf. Alin. Bant.; T a m p 0 D g-
t am pong, Boeg.; Tjohhoeng, Aladoer.; Toejoeng
poeugar , Bat.AIand.;Toroe maho. Nias. Variëteiten
in Aladoer.: Ka t j obhocng boengo of tj. hoengo;
K. pote of tj. pote. In Jav.: Ka t j oeboeng
i reng, met violette hloemen; K. kas ihan, met
kleine hloemen; K. poet ih, met groote witte hloemen.
In Alakas.: Ka t j oebong kamoemoe; K. keho.
In Alf. Alili. T. P.; Ke r e n t o e n g a n koelo; K.
r a indang. In Baliu.: Ket joehoei ig kas i j an;
K. poet ih. In Alai.: Ket j o eh oeng me rah; K.
poet ih. In AIaL Alen.: Koet joeboe me r ah; K.
poet ih. In Soend.: Koe t j oeboeng bodas; K.
hideung. In Alf. Alìn. Bent.: Ko r on t o e n g a n
mahamoe; K. mawoero. In Alinaugk.: Kat joe-
bocëng poet i ëh; K. si rah. In Alf. Alin. T. L.:
Ko r ont oe nga n mea; K. poet i . In Alf. Alin^
Bant.: Ta ho e n t o e n g a n mabida; T. mahendeng.
In Boeg.: T ampo n g- t ampo ng kamoemoe; T.
poete. In Tern.: Koet joeboe bohoedo; K. roriha.
— Heester, verwant aan „doornappel”. Gehr.:
Het zaad heeft ccn hcdwtdmcnde kracht en Mordt op
vele plaatsen evenals de bloemen der roodc varieteit
gorookt tegen aamborstighcid. Naar men zegt wordt
de ])lant ook vc(d voor misdadige doeleinden gebruikt.
Op Java mengt mcn dc gcstampte pitten heimelijk
in de rijst, waarmede kort voor hot gevecht krckcls
gevocd worden, om ze strijdlustigor te maken. Op
Saleijer zijn dc gekneusde en daarna uitgckookte bladen
als wormdrijvend middel in gebruik, elders uitwendig
tegen jicht. Wegens de overcenkomst met de bloem
gceft men denzelfden naam in het Alaleisch aan de
trechtervorniigc ojicnìng van hlaasiiistrumenten. In het
frausch heet D. fastuosa: „trompette du jugement” .
§) De ini. namen hohben deels op meerdere, deels
op ééne soort betrekking, als Datura fastuosa L.*, 1).
arborea L.* en D. suaveolens H. et B.
1043. D a v a llia b is e r r a ta Bl. (— T ap e i-
n id ium p in n a tum C. Chr.*). Nat. afd. der
F ilic e s . Pakoe nj e r e l euweung, Socnd. —
Varensoort (deze eu vlgd.).
1044. D. e le g an s Sw a rtz . ( = D. d e n ti-
c u la ta Mett.*). Pakoe hoe r ang leut ik,
Soend.; Pakoe kadal , Soend.
1045. D. p a rv u la W a ll.* Pakoe locmoet
batoe, Alal.
1040. D. p o ly p o d io id e s Don. ( = Mic ro -
le p ia s trig o sa Pr.*). Pakoe njerc, Soend.
1047. D e b re g e a s ia d ic h o tom a Wedd.*
Nat. fam. der U r tic a c e a e . Ki tongo, Soend.
— Heester.
1048. D. sp. Bi r apang, Boeg. — Heester.
1049. D e c a sp e rm um p a n ic u la tum K u rz .*
Nat. fam. der M y rta c e a e . Kaie paj o, Aliuangk.;
Ke l a t paja, Alal.; Kcmo c n t i n g hatoe, Alal.;
Ki s i r eum §), Socnd.; Alerpojan padang, Alal.;
Rocpe t in taloen, Alf. Alin. T.P . — Lage boom.
§) Ook Eugenia corymhifcra K. et V.* (zie 1319).
1050. D e e rin g ia in d ic a R e tz . (— D. c e lo -
sio id e s R. Br.*). Nat. fam. der A m a ra n ta c e a e .
Baj em hesar, Vulg. AIaL; Baj em doehoer , Alai.
Batav.; Baj em loeöer , Balin.; Ba j em poh ou,
Vulg. Alai.; Bant j i (?), Jav.; Dj anglocr , Baliu.;
Ke t i l balang, Balin.; P an t j a l o e h o e r , Alal.,
Soend.; Pe n t j elochoer , Alal.; Ri t j a dj awa poet
ih, Alal. Alcn.; T an g t a u g angin, Soeud. —
Kleine heester. Gebr.: De hladen worden als groente
genuttigd, cn uitwendig tegen maagpijn aangeweud.
1051. D e h a a s ia c y rto p o d a Boeri.* Nat.
fam. der L a u ra c e a e . Aladjang, Alinaugk.
— Boom.
1052. D. e lo n g a ta Bl.* Aladang api - api
(zie 926), Alinangk. — Boom, Gebr.: Hout geschikt
voor huisbouw. De soort 1). caesia Bl., die een in den
grond en iu water bijzonder duurzaam hout levert,
wordt als hoeroe katjang (zie 2671) vermeld.
1053. D .m i c r o c a r p a B l .* G a d j o e s hoetan(?),
Alal.; Aladang t amt am (?), Alinangk. — Boom.
1054. D e n d ro b ium c o n o s ta lix Rchb.f.*
Nat. fam. der O rc h id a c e a e . Roempoe t r adj a
sari . Alai. — Dc iul. uamen van D. soorten zijn
ODzekei’, evenals van vele andere orchideëcn.
1055. D. c rum e n a tum Sw.* Angge r i k
mc rapat i , Alal.
1056. D. p um ilum Roxb.* Saka t kel embai,
Alal.
Dendrobium — Dlallum. 219
1057. D. sp. Tabi sasoe, Alf. N. 0 . Halm.,
Tcru.; 'J’atawa, Daj. Z. 0. Born. Variëteiten in Tern. :
Tabi sasoe goet i ; T. koi ; T. moemoe; T. oega.
In Alf. N, 0. Halm.: Tabi sasoe mal oha. — Gchr.
Het dikke gele einde der bladschcedon wordt gedroogd
CU iu reepen gesneden cn dan tot het vlechten van
hoeden enz. gehezigd; die der 2e cn 4e Tern.-varieteit
hccten hiervoor het meest geschikt.
1058. D e n d ro c a lam u s s tr ic tu s Hees.* Nat.
fam. der G ram in e a e . Aoewe hatoe, Alinangk.;
Boeloh hatoe, AlaL; Bocloh t empat , Alal.;
Koöj an lana, Alf. Alin. T. L.; P ak aj oe (zie 2528),
Alf. Aliu. T. P.; Te l i ng hatoe, Alf. Aliu. T. B. —
Bamhoesoort. Alale bamboo, e. Gebr.: AVordt tot vclcrlci
doeleinden gebezigd.
1059. D e n te ila re p e n s F o r s t. Nat fam. der
R u b ia c e a e . Boenga ka r a n g (zie 3246), Aial.—
Kruid.
1060. D e rris b a n tam e n s is H a ssk . Nat.
fam. der L eg um in o sa e . Kawaoe leut ik, Soend.
— Klimplant.
1061. D. e llip tic a Benth.* (zie 2310). Djenoe,
Balin., Jav.; Djheno, Aladoer.; Djoni , Bat.; Doewa,
Biman.; Lawoeo, Sangi; Loepoi , Alf. Aliu. T. L., T.
S.; Alomboel , ; Aladoer.; Oepoi , Alf. Alin. T. P.;
Tob ha, Aladoer.; Toeba, Balin., Bat., Jav., AIaL;
Toeba bakak, Lamp. Toeba djenoe, Baliu.,
Jav.; Toeba djoni , Bat.; Toebai , Daj.; Toebe,
Daj.; T 0eh o, Alinangk.; To e f a, Alf. Boer., AIaL Tim.;
Toepo, Alf. N. 0. Halm.; Toewa, Boeg., Alakas.,
Sangi, Soend. Toe we, Daj. — Klimplaut. Gebr.: Het
sap uit den wortel wordt veel gebruikt om visschen te
hedwelmen en aldus te vangen. §) Tot dat doel worden
die wortels eerst in het rijsthlok gestamjit en daarna
met water vermengd en uitgewi'ongcn, welk sap ver-
zameld en in de zee of rivieren wordt nitgestort. Tn
het Alinangkabaoesch heeft men een spreekwijze : „Bak
badar kanai toebo”, d.i.: „Als de badar-visch bcdwelmd
door toebo”; ter aanduiding van iemand, die in groote
moeilijkheden verkeert en als het ware de kluts kwijt
is; en ecn andere: „Aije soesoe di baloh djo aïje
toebo”, d.i.: „Alelk omgezet in toebo-water” of : „Goed
met kwaad vergolden” .
§) Alle middelen trouwens, die hiertoe dienen,
worden met het woord toeba of verwanten aangeduid.
1062. D. F o r s te n ia n aB l. ( ~ D . u lig in o s a
Benth.* var.). Galadoepa, Alakas.; Kajoe gal adoepa,
Alakas. — Klimmende heester. Gebr.: De
ranken zijn in gebruik tot bedwelming van visschen.
1063. D. M a in g ay a n a Bak.* Aka r toeba-
toeha, Alal. — Klimplant.
1064. D. u lig in o s a Benth.* Areuj ki touggeret
, Soend.; D j a r i ëng-dj ar i ë ng padang,
Alinangk.; Toewa areuj , Soend.; Toewa awewe,
Soend. — Klimmende heester. Gebr.: De wortel dient
tot het hedwelmen van visschen (zie 1062).
1065. D e sm o d ium b a rb a tum B e n th .* Nat.
fam. der L e g um in o s a e . Gagakan, Jav.; Gagan-
gagan §), Jav. — Heesterachtig kruid. Gebr.: De
bladen dienen wcl tot veevoeder.
§) Ook Alysicarpus vaginalis D. C.* (zie 1852).
1066. D .b ia rtic u la tum M u e lL * O ra kora,
Boeg.; Ora-orasa, Alakas.; O re korong, Boeg.;
O ro korong, Boeg.; AVoenga te maiala, Boeg.
—^ Heesterachtig kruid. Gebr.: De takjes worden in
Zuid-Celebes in rijstschuren gelegd tot verdrijving der
muizeu; arme lieden bezigen de vruchtjes tot op-
1057 - 1079.
vuiliug van kussens. Den laatsten Boeg. naam gebruikt
mcn alleen, als met dc huwelijksgift takjes aan de
bruid worden gezoiiden, eu dit doelt dan op het onver-
breckharc van den echt, want tc malala heteckciit in
die taal „niet scheiden”.
1067. D. c a p ita tum D.O.* Katcpan, Jav.
— Kruid.
1068. D. d a sy lo b um
Miq.* Siamhek,
Aliuangk. — Heester.
1069. D. d é p en d o n s Bl.* Kajoe roemedi -
ket, Alf. Alin. T. L.; Roemediket , Alf. Alin. T. L.
— Heester,
1070. D. g a n g e tic um D. C.* Goro-goro
magofoe, Tern.; Kalkal otek, Aladocr.; Kajoe
r o eme d i k e t sela, Alf. Alin. T. L.; Ka t j ang goenoeng,
ATilg. IMal.; Po t o n g koedjang, Soend.;
R i r i k e t r int ek, Alf. Alin. T. L.; R i r i t j e t sela,
Alf. Alin. T. P.; Roemedi ke t sela, Alf. Alin. T. L.;
Roempoe t goro-goro, Alal. Alen.; Toemot ongkok,
Alt. Alin. T. B. — Halfheester. Gebr.: De lijii-
gekiicusde bladeu worden bij hoofdpijn wel op iiet
voorhoofd gelegd.
1071. D. g y ro id e sD . C.* Pot ong koedj ang
hodas, Socnd. — Halfheester.
1072. D. h e te ro p h y llum D . C.* Aka r sisik
naga§), AIaL; Aka r t e l i nga t ikoes, Alal.; Sesi
p ir ing, Boeg.; Sisi pi r ing, Alakas, — Kruipende
plant.
^) Ook Pelliouia Daveauana N. E. Br.*
1073. D, M in a h a s sa e Koord.* Koemama,
Alf. Alin. T. P. — Kruipende plant.
1074. D .p a rv ifo lium B a k .* Aka r sclgoer i ,
Alal.; xlkar t jolegoer i , Alal.; Sidagor i areuj ,
Soend. — Kruipende plant.
1075. D. p o ly c a rp um D. C.* Ka t j an g
kajoe bet ina, AIaL; Petet , Jav.; Tent e scia,
Alf. Alin. T. P.; Ti n t i sela, Alf. Alin. T. L. —
Heesterachtig kruid. Gebr.; Dc peulen worden wel
gegeten (?).
1075«. D. S c a lp e D.C.* var. s in u a ta .
Kadelen, ü. Jav. — Kruid.
1076. D. triflo rum D. C.* Djarem, Jav.;
Djoekoe t m oel OS, Socnd.; Doekoe t djarem,
Jav.; I scp nanah, Balin., Aladoer.; Scmh er, Alf.
Alin. T. P.; Sep nana, Aladoer.; Soeket djarem,
Jav.; Soeket garem, Jav.; Tent e r int ek, Alf.
Alin. T. P. — Een variëteit met roode hladen heet
in TBaliu.: I sep daäh of isep get ih. — Kruid.
Gebr.: "Wordt inwendig tegen dysenterie gegeven en
uitwendig als pap op puisten om het doorbreken tc
bevorderen.
1077. D .triq u e trum D .C .*Daoen doedoek,
Alal. Batav.; Doedoek, Alal. Batav. — Halfheester.
Gebr.: De bladen zijn in de inlandsche geueeskunde
in gebruik.
1078. D. um b e lla tum D. C.* Daoen boewaja,
Alai. AIoL; G 0 woöe, Tern.; Kanj ere laoet ,
Socnd.; Pot a i laoet . Mal.; Sosi boe wadj a, Boeg.;
Sisi b 0 e w a d j a, Alakas.; T a m b o c as ing (zie 2159),
Alf. Alin. T. L. — Heester. Gebr.: De bladcu worden
uitgeperst cn het sap gegeven tcgen hardlijvigheid.
1079. D ia lium in d um L.* Nat. fam, der
L eg um in o s a e . Asam ke r andj i . Aial.; Asem
t j ina, Jav.; Ekas, Sas.; I loer andj i , Bat.; Kajoe
papeda, Aial. AloL; Ka r andjhi , Aladoer.; Kawan- ! Iö:
i: ;i
■ il
In*