258 1853 - 1877.
Hydrocotyle ™ Imbricaria.
1853. H. h ir s u ta Sw .* Rend en g, Jav. —
1854. H. n itid u la R ic h . (— Ï Ï . ro tu n d i-
fo lia Roxb.*). An t a n a n gode, Soend.
1855. H. p o d a n th a M o lk. (— H. ja v a n ic a
Thunb.*). Heni -heni , Balin.; Sëmanggi goenoeng,
Jav.; Soemanggi at jala, Balin.; Socman
ggi goenoeng, Balin. Jav.
1856. H. ro tu n d ifo lia Roxb.* Doe l ang
sont ak (zie 3028), Soend.; La l amp a n g kawajo,
AIL Alin. Bent.; T cn d j el an gan, O.Jav.; Sëmanggi
(zie 2523), Jav.; Soemanggi , Balin., Jav.; T alek tek
api, Soend.; Tetel i djaran, Balin. — Gebr.: Wordt
als groente gegeten. De bladcn legt men als pa]) op
hot voorhoofd van kleine kinderen, die koortsig zijn.
Seinanggi is de oplossing van het Javaansche raadsel :
jjEiupjak papat saka sidji”, d. i.: „Vier zijdaken met
één stijl”, doelende op de vier blaadjes om don stengel.
liier zal echter wel Üxalis hedoeld zijn.
1857. H. sp le n d en sB l.* Ant a n a n lemhoet ,
Soend.; Pa t e ken tj en a, Aladoer.; P a t i k a n t j ina,
Jav. — Gchr.: Bij hoofdpijn wordt ccn papje der
fijngekneusde hladen op het voorhoofd gelegd.
1858. H y g ro p h ila s a lic ifo lia N e e s , ( ~
Ï Ï . a n g u s tifo lia R.Br.*). Nat. fam. der A c an th
a c e a e . Ker emak roesa, ¡MaL; Ke rmak rocsa,
Alai. — Kruid.
1859. ÏÏ. s a lic ifo lia N e e s. ( = H. a n g u s
tifo lia R.Br,*) var. a s su rg e n s C la rk e .
Dj a rong boeboekoean l emhoe t (zie 1012),
Soend. — Kruid.
1860. H y g ro p h o ra p u n ic e a F r . Nat. afd.
der F u n g i. Tj ë ndawa n t e l i nga t i joeng, Alai
— Paddenstoelsoort.
1801, H ym e n o d ic ty o n e x c e ls um W a ll.*
Nat. fam. der R u b ia c e a e . Klepoe sapi , Jav.—
Boom.
1 8 6 2 .H ym en o lo p h u sR om b u rg h iiB o e rl,*
Nat. fam. der A p o cy n a co a e . Gi t an minj ak,
Snm. W. K. — Klimplant.
1862«. H ym e n o p h a llu s d a em o n um N e e s .
Nat. afd. der F u n g i. Boetoh setan, Alai. —
Praai geslnierde zwanisoort, verwant aan de „stink-
zwam”, Schlcicrdamc, d.
1863. H y p e ric um L e s c h e n a u ltii Choisy
(— H. H o o k e ria n um W . e t A.*). Nat. fam.
der H y p e ric a c e a e . P o e r w a koening, Jav.;
Poe rwa sari , Jav.; Ragoelo goenoeng, Jav.;
Regoelo goenoeng, Jav. — Heester, soort van
hertshooi.
1864. H y p o e s te s ro s e a Dec.* Nat. fam. der
A c a n th a c e a e . Dj amp an g kai (zie 3251),
Soend. — lleestcrachtig kruid. Gebr.: Als tremboehoe
dient ecn ll.-soort iu do ini. geneeskunst.
1865. H y p o ly trum m y r ia n th um Miq.
(— H. la tifo lium Seem.*). Nat. fam. der
C y p e ra c e a e . Ha r a sha s lalaki , Soend. —
Kruid, uit de fam. der cypergrasscn. Gchr.: Alen vervaardigt
cr grove matten van.
1866. H y p tis b re v ip e s Poit.* Nat. fam. der
L a b ia ta e . Godong poeser (zie 2690), Jav.;
Alata moending, Soend.; S ri enggang, Alai.;
S r i hoet an, Alai. — Kruid. Gebr.: De bladen dienen
bij navelaandoeningen van zuigeliugen.
1867. H. c e le b ic a Zipp.* Kide, Alf. Alin.
T. S.; Roekoet ne membe, xUf. Aliu. T. B., T. P.;
Roempoe t k e m h a n g g r o s. Alai. Alen.; T o c to e ni-
b alcn sola, Alf. Alin. T. L. — Kruid.
1868. H. su a v e o le n s Poi t .*Bahadotan, (zic
77 en 237), Soend.; Bandot an§) , Jav.; Djoekoe t
baoe, Soend.; Koenoe boesoek, Alai. Tim.; Alang-
kamang, Aladoer.; Selaseh hoe t an §§), Alai. —
Sterk riekend kruid. Gehr.; Zou, inwendig toegediend,
de melkafschciding hij zoogenden bevorderen; dient
overigens wel als veevoeder.
§) Ook Polygonum runcinatnm Buch.-Ham*.
§§) Volgens R i d l e y geldt deze naam o o k voor
Stachytarpheta indica Vahl.* (zie 3219).
I.
1869. Ic h n o c a rp u s f ru te s c e n s R .Br.* Nat.
fam. der ApOCynaceae. Ragen, Jav. — Klimmende
heester.
1870. I. m o lu c c a n u s Miq.* Areuj ki ha-
t a r a (zie 3516), Soeud. — Klimmende heester.
1871. Ig u a n u r a sp e c ta b ilis Ridi.* Nat.
fam. der PalmaC. Teroeno, Alai. — Boom.
1872. I l e x c ym o s a Bl.* Nat. fam. der Ilic a -
c e a e . Kapas rawang. Sum. W. K.; Ki sekel ,
Soend.; Tamba - t amha r a , Bonth.; Timah- t imah,
Alai.; Ti t imah, Mai. — Boom, eene soort „hulst”.
Gehr.: Het hont is van geringe waarde.
1873. I, m a c ro p h y lla W a ll.* Ti ma h - t i mah
hoelan, AlaL; T i ma h - ti ma h gading, AlaL;
Ti t imah boelan, AlaL; Ti t imah gading, Mal. —
Boomheester.
1874. I llic ium re lig io s um S ieb . Nat. fam.
der M a g n o lia c e a e . Adas t j ina, Jav., Vulg.
AlaL; Adhas t jena, Aladoer.; Pekak§) , Alai. —
Heester, naverwant aan de steranijsplant, doch met giftige
vruchtjes. Gebr.: Wordt in enkele tuinen gekweekt.
§) Deze naam is aan het Chineesch ontleend. Eigenlijk
zijn dit de namen der lllicium-vruchtjes (steranijs) als
inlandsche drogerij.
1875. I llip e (= B assia*) b u rc k ia n aK o o rd .
Nat. fam. der S a p o ta c e a e . Bokaoe, Alf. Alin.
Ponos.; Poepoeloet , Alf. Alin. T. P. — Boom.
Gchr.: Zaad vethoiidend.
1876. I, h y p o le u c a Miq. (— D ich o p sis
o b o v a ta Clarke*). Bal am boengo t j ino,
Alinangk. — Boom.
1877. Im b r ic a r la c o ria c e a A. D.C. (—
L a b ram ia B o je ri A.D.C.*). Nat. fam. der
S a p o ta c e a e . Nj amp l o e n g s abr ang, ' Jav.,
Soend. — Boom. Gebr.: Is afkomstig van Aladagascar
en wordt hier eu daar in tuinen gekweekt ; de vruchten
zijn eetbaar.
I
Impatiens - Indlgofera. 259 1878 - 1885.
1878. Im p a tie n s B a ls am in a L.* Nat. fam.
der G e ra n ia c e a e . I na i ajam, AIaL; Laka, AIaL
AIoL, Tern.; P a n t j a r aik, Sas.; Pa roe hinai ,
Alinaugk.; P a t j a r banjoe, Jav.; P a t j a r leuweung
§), Soend.; P a t j a r toja, Balin.; Slas ih
jch, Balin.; Soelas ih jeh, Balin. — Kruid, eene
soort „springzaad” of „balsamine” , (deze en vlg.).
Garden halsani, e., Gartenspringkraut, d. Gebr.: De bladen
worden gebezigd tot het roodkleurcn van nagels, maar
deze kleur houdt niet zoo lang als die van Lawsonia.
§) Ook I. choneeeras Hassk.* en I. latifolia L *
(zie 1944 en 2004).
1879. I. G riffith ii Hook.f.* I na i hatoe.
Mal.; I n a i boeki t , AIaL
1880. I. p y rh o tric h aM iq .* I n a i aj er koening,
AIaL
1881. I . T e y sm a n n ii Miq.* I na i ajer poe-
11 h, Alai.
1882. I. sp . Boenga basa, Bonth.; L a p o -lap o,
Alakas.; Lepo- lepo, Boeg. — Gebr.: De hladen dienen
als geneesmiddel bij uitslag. Dc kinderen speien wel
met de vnicditjes, die ze tegen de hand lateu knappen.
1883. Im p e r a ta c y lin d r ic a B e au v . ( ~ I.
a ru n d in a c e a Cyrilli*). Nat. fam. der G ra m
in e a e . Alal ang, Balin., Alinangk.; Al ang-
aUng, Balin., Jav. Ng., Vulg. Aial.; A ti ’ndolo,
Biman.; Deja, Boeg.; Djeh, Gajo; Edihoetoe, Alf.
Z. Cer.; Eri , Alf.Z.Cer.; Eroehoe toeï , Alf.Z.Cer.;
Eur ih, Soeud.; Pi, Rotiu.; Hal al ang, Daj., Alai!
Bandj.; Hiha, Sawoe; Hi l a l aug, Alinangk.; Hoe
moesoe, Tim.; Hob ore, Kisar; I l al ang, Alinangk.,
Simaloer; Kahioe, Enggano; Kambengan, Jav. Kr.;
Koehoen, Alf.AIin. T. 13., Tonsaw.; Koen, Alf Alin
T. S.; K 0 e ö e n,^ Alf. Alin. T. L., T. P.; K o e s a, Kawi;'
K 0 e s 0 e, Tern.; K o e s o e-k oesoe, AlaLAlol .; Koesoem,
Alakian; Kosa, Kawi; Lalang, Balin., Loeboe, Aladoer.,
AIal.;Lele, AIL Boer.; Li j oh,Lamp.; N a l e ng lakoe,
Atjeh; Ngoehoemoe, AIL N. 0. Halm. K.; Ngoe-
öesoe, AIL N. O. Halm.; Ngoesoemoe, Alf. N. ML
Halm.; Oeroen, Sika; O ö, Nias; Re, Sas., Soemhawa;
Reja, Alakas., Soemba; Ri, Bat.; Roempoe t fi, Alai.
Tim.; AVe li, Alf. Hila; AVel ihoetoe, Alf.Z.Cer.;
AVeline, Alf. Asil.; AVeljo, Alf. N. Laoet; AVelo,'
Alf. Sap.; AVe ri, AIL Har.; AAMdoe, Sawoe; AVi toe,
Soemba. ~ Grassoort, het bekende en gevreesde
„alang-alang”- of „lalang”~gras. Gebr.: De jonge
spruiten ziju een gewild veevoeder. Op meerdere
plaatsen dienen de bladen tot dakbedekkiug, soms
tot opvulling van kussens en matrassen. De wortels
heeten een geneesmiddel tegen hlaassteen; zij worden
daartoe met warm water getrokken en dit bij wijze
van thee gedronken. Als inlanders in de Alinahasa,
na pas gegeten te hehben, moeten loopen en daarbij
cen pijnlijk gevoel ontwaren iu de buikstreek, nemen
zij drie jonge uitspruitsels van den wortel en leggen
die op de pijnlijke plaats. In het Alakasaarsch heeft
men cen spreekwijze : „Alana reja ka potongko, mana
hatoe ka kantisang, mana taï ka taihani” (inhetßoe-
gmeesch: „Alaoe deja apa bewoengeng, maoe batoe apa
batoe augasang, maoe taï apa taï bani”), d. i.: „Hoewel
maar reja (toch te gebruiken) voor dekking, hoewel
maar steen (t. t. g.) ais slijpstcen, hoewel bijendrek (t. t. g.)
als was”, met de beteekenis van „wij geven als boete
wat wij kuunon eu dat toch ailes te gebruiken is”;
en volgens inlandsch gebruik moet in een dergelijk
geval met de afbetaling genoegen worden genomen,
als de schuldige hlijkhaar zoovecl mogelijk aan zijn
verplichting heeft voldaan. In diezelfde taal hezigt
men nog de uitdrukking: „Rinriug reja” (Boegineesch:
„Renring deja”), d. i.: „Een omwanding van reja”,
als het beeid van iemand, op wien men zieh niet
verlaten kan. Ab'oeg j-ijpende rijst-soorten noemt men
op Bah: „Tjitjih lalang”, d.i.: „Vooriüt als lalang”,
omdat deze dadelijk hloemen krijgt. Voor „slechts te
kunnen oogsten hetgeen men gezaaid heeft”, ook in
overdrachtehjken zin, zegt de Alaleier: „Tanam lalang
takan toemholi padi”, d.i.: „Als men lalang plant,
zal er geen rijst uitspriiiten”. Van iemand, die zieh
spoedig boos maakt, maar ook gauw weer tot bedaren
komt, zegt de Aladoerees: „Ghalaghas katonon”, d.i.:
„De ghalaghas staat in brand” . In het Aiiuangkahaoesch
heet het van iemand, die anderen op een handige
wijze weet te hedriegen : „Bak gatah di bao ka ilalang”,
d. L: „Als gom die naar de ilalang gebracht wordt”
waarLij die spoedig aan al de bladen kleeft. Ri is de
oplossing van bet Bataksche raadsel: „Mangaloan
anakna oelang indoekna”, d. i.: „Het kind verzet zieh
meer (is ongewilliger, lästiger) dan de moeder”, want
zonder zieh te snijden loopt men gemakkelijker door
oud dan door jong ri, daar de hladen vau het laatste
veel scherpcr ziju. In het Javaansch luidt dit : „Anake
ladak emhokne alim”, d. i.: „Het kind is trotsch, de
moeder zachtziunig” .
1884. I, exaltata* Brongn.* La l ang djawa,
Alai. — Grassoort.
1885. In d ig o fe ra sp. d iv . i) Nat. fam. der
L eg um in o s a e . Aka sanam, Aliuangk.; Aka
t amt am, Alinangk.; Amoet olei, AIL Alin.; Bisi ,
Alf. N. O. Halm.; Daoe, Biman.; Daoen hi roe. Mal.
Alol.; Ente, Goront.; Etom, Jav.; Aletem, Daj.'
Law.; Ni la, AlaL; Nj i la, Boeg., Alakas.; P o e la s an,
l a l om, Lamp.; Tamoejong, Daj. AL; Tamt am,
Almangk.; Tao, Alanggarai; Taoek, AlaL Tim., Rotin.;
Taoem, Alf. Alin., Balin., Tim.; Taroe, Endeh;
Taroem, AlaL, Sas., Soend.; Taroen, Kor.; Taroeng,
Atjeh, Alakas.; Tarom, Aladoer.; Ti j armoe,
Leti; Tom, Jav., AlaL PaL, Tern.; Tom meni r , Alal.
PaL; AVoera, Soemba; M'or a, Soemha. Variëteiten in
Jav.: Tom kajoe; T. kemhang. In 0. Jav.: Tom
toeroes; T. widj i . In AlaL:Taroem daoen aloes;
T. d. lebar. In Aladoer.: T. bar angan; T. berdhi ;
T. l angkeng. In Soend..- Ta roem kemhang. —
Kruiden of halfheesters, de indigoplanten. Indigotier,^
fr. Gebr.: Belangrijk cultuurgewas, schoon voor
de Europeesche markt van sterk afuemende beteekenis.
Na afsnijding wordt de plant in warm water geweekt en
als de bladen uitgeloogd zijn, laat men het vocht door
een bamboezen rooster afdruipen, dat, opgevangen en
met kalk vermengd, de blauwe kleurstof voor het
verven van garens, kleedjes, enz. levert. In de Bataklanden
is de van salaon verkregen kleurstof donkerder
dan die van tajom ; een mengsel van beide dient aldaar
tot het verven van zwart, welke kleur ook verkregen
wordt door koking van Indigofera-hladen zonder ver-
menging met kalk. Op Java verzamelt men de gebruikte
plantendeelen en legt die ergens onder een boom neêr,
to^t winning van een Ideine soort smakelijke champignons
(A^'erpa), die onder den naam van djamoer tom veel
gegeten worden. Van iemand, die zelf siecht is en een
ander helastert, zegt de Javaan: „Emhoeh si nila
emhoeh si etom”, d.i.: „Men weet niet, of het nila
of etom is” . Nila is nl. de uit de etom-plant hereide
indigo.
§) De hier opgegeven inl. namen schijnen wel het
meest iu gebruik voor Indigofera sumatrana Gaertn.
(— I. tinctoria L.*); slechts eenige soorten ziju nader
gedetermineerd, hijv. taroem kemhang als Indigofera
Anil L.* en taroem daoen aloes als Indigofera arrecta
Höchst.* (zie 2203).