r 1
Gnesmone — Cocos. 204 825 - 830.
Boki inagoctelo, Tern.; Katclcng, Jav.; Kc-
l e n t i t ujamoek, Alal.; Kembang tclcng, Jav.,
Socnd.; Kembbang bocngo telcng, Aladocr.;
Këmbhang hoongo t jcleng, Aladocr. B.; Alen-
telcng, O. Jav.; Poet i an a magi t ipi , Alf. N. Ü.
Halm.; Saja magoetel e, Tern.; Tclang, Alal.;
Telcng, Balin., Jav., Socnd.; AVocnga tcleiig,
Balin. Variëteiten in Socnd.: K cm h an g t e l cng
hodas; K. t. boelaoe; K. t. soesoen, (met dubbclo
bloem). lu O.Jav.: AI on t e l cng bi roc; Ai. poet ih.
— Klimplant. Gebr.: Veci als sierbloem in tuinen.
Alet de blauwe bloemen wordt gebak gcklonrd en de
in water geweckte bladen legt men op zieke oogcn
van kleine kinderen ; het saj) uit doze hladcii heet ccn
middel tcgen hoest. Een lange sleep van ccn klccd
vergelijkt men in de Alaleische landen met con
telang-hloem en heet daar pantjocng telang.
825. Cnesmone ja v a n ic a BL* Nat. fam. der
E u p h o rb ia c e a e . Andoc r i j an, Bat.; Dj al atong
kebaoe, Lamp.; Dj c l a t a n g badak, IMal.;
Dj é l a t a n g gad j ah (?), Alai.; Dj c l ata ng kerhaoe,
Alal.; Dj c l a t a n g roesa (?), Alal.; Dj é l a t ong k.c-
haoc. Lamp.; Poeloes areuj , Soend. — Klimplant.
Gebr.: De bladen vcrwekkeu hevige jeukte.
826. Cn e stis ram ifio ra Griff.* Nat. fam. der
C o n n a ra c e a e . Aka r padang, Alal.; Scmbi l a t
m e r a h, Alal.; S e m b i 1 a t p a d a n g, AIaL; Scmbi l a t
papan, AIaL; Semi l a t merah, Alal.; Semi l a t
padang, Aial.; S e m i 1 a t p a p a n, Alal. — Klimmende
heester.
827. Co ccinia c o rd ifo lia Cogn. (— C.
in d ic a W ig h t & Arn.*). Nat. fam. der C u c u rb
ita c e a e . Areuj papa s an Socnd.; Papasan,
Jav., Soend.; Papasang, Alakas.; Paspasan, Balin.;
T ap as ang, Boeg. — Klimplant. Gebr.: De jouge
hladen worden als groente en de vruchten gekoolft
gegeten ; de eerste vooral door zoogcadc vronwcu.
In het Balineesch heeft men een spreekwijze: „Nasak
paspasan”, d.i.: „Gaar als paspasan”, doelende op
besluiteloosheid of hinken op twee gedachten, daar de
bladen nooit goed gaar te koken zijn.
828. C. c o rd ifo lia Cogn. (=: C. in d ic a
W ig h t & Arn.*). var. W ig h tia n a Cogn.
Areuj papa s an lalaki , Soend.; G embolo, Jav.;
Pa j a poeh, Balin.; Pa j a poeÖeh, Balin.; Puparo
amboeloengan, Baliu.; P ap a s a n lalaki , Soend.;
Pa spa s an (zie 2108), Aladoer.; Pe p a r e amboc-
loei igan, Balin.; Sarap alas, Jav.; Tjekl i , Jav.
— Klimplant. Gebr.: Als de vorige. Bovendien wordt
de wortel als inlandsch geneesmiddel gebruikt.
829. C o c h lo sp e rm um b a lic um Boeri,*
Nat. fam. der B ix in e a e . Kanigar a, Balin., Jav.;
Tj anigar a , Baliu. — Boom. Gebr.: Wegens de gele
hloemen gezocht.
830. Cocqs n u c ife ra L.* Nat. fam. der P a l m
a e . Andjoro, Saleijer; Bak oer, Atjeh; Banga,
Bol. Along.; Bango, Alf. Aiin. Bant., Sangi; Banio,
Nias; Baroebi , Alf. Tom.; Bh o e n g k a n a i jor,
Aladoer.; Bh oengkana nj i jor , Aladoer.; Boengo
0 bongo, Goront.; Bongo, Goront.; Bonol , Sima-
ioer; Daä, Watoeh.; Efok, Enggano; Enjoc, Daj.
B.; Enjor , ¡Madoer. B.; Epok, Enggano; Harainhi r ,
Bat.; Igo, Alf. N. ü. Halm., Tern.; Ig o mahate,
Teru.; Igo.no, Alf. N. W. Halm.; I jor, Aladoer. B.,
P.; Kahor , Sika; Kajoekoe, Alf. Tom.; Kalapa,
Jav., Kr., Alal. Alol, Soend.; Kaloekoe, Alf. Tom.,
Boeg., Boeton, Alakas.; K a r amh ië, Alinangk.; K a ti-
l amhong, Daj. B.; Kelamhi r , Alal.; Kelapa,
AIaL; Kei ap 0. Alal. Bengk.; Kepoewe nj ioe, Sawoe ;
Ket j ambi l , Jav. Teg.; Klapa, Jav. Kr . ;Klendah,
O. Jav.; Koekoer, Soemba; Kokoer , Socmba;Kram-
bel, Gajo; Krambi l , Jav. Ng.; Loewe, Alf. Ccr.;
Lolo ni joer , Sas.; Nejoer , Bat.; Niel , Alf. Z.
Cer.; N i j oe, Balin.; Ni j o e Ö, Alinangk.; Ni joer , AIaL,
Sas.; Nij 01, Alidd. Sum.; N i k w c 1, Alf. Z. Cer.; N i m e 1
ainclc, Alf. Har.; Nimelo, Alt. Amb., Har.; Nio,
Endeh, Alanggarai; Nioc, Biman., Gorom; Nio ei,
Daj. Tjaw., M.; Niocra, Gorom; Niwc, Alf. Bocr.,
Ccr.; Niwc poen, Alf. Boer.; Ni wel, Alf. Asil.,
Hila, Z. Cer.; Ni wel ai, Alf. AsiL, Hila; Ni wer,
Alf. Z. Ccr.; Njcjong, Kang.; Njcjor , Aladocr.;
Nj icoc, Lochoe; Nj i jooi , Lamp. Ab.; Nj i joer ,
Aial.; Nj i jor , Bat., Aladocr.; Nj ioe, Sawoe; Nj i r ,
Soembawa; Nj iwi , Lamp. Ab., B. Ag.; Njoo, Alf.
Aiin. Bcnt.; Njoeh, Balin.; Njocr , Sas.; N j o r,
Aladoer, B.; No, Rotin; No hock, Rotili.; No a, Tim.;
Noe, N. Guin. 4 R.; Noe ajo, N. Guiu. 4 R.; Noc-
öer, Kei; Nocr, Leti, Tenimbar; No era, Leti;
Noewol ainjo; Alf. N. Laoet; Noewol ai no, Alf.
Sap.; Noewolo, Alf. N. Laoet; Noü, AVetar; Noo
oeöen, AVetar; Noör, Kisar; Noöra, Kisar; Nor,
Aroc, Sermata; N o r patcn, Aroe; Noro, Kisar; Oc,
Atjcb; Oer, Atjeh; Ohi, Nias; Onjoe, Daj. S.;
Pangkoi im haugo, BoL Along.; ei rol, Babar;
Piasaoe, 'l’id. Born.; Poen njoe, Alf. Alin. Bent.;
Poena kaloekoe, Boeton ; P o e n o c i n t o g o e 1 o e,
Alf. Alin. Ponos.; Poenoe in towoeloe, Alf.AIin.
Pouos.; Poeöe ng kajoekoe, Alf. Tom.; Poko
kaloekoe, Alakas.; P o n g k a 1 ockoc. Boeg.; Poopo,
Alf. Alin. T. B-, T. L., T. P., T. S.; Popo, Alf. Alin.
T. E., T. L., T. P., T. S.; Sra, N. Guin. Nocmf.; S ra
knam, N. Guin. Noemf.; Ta ngka l kala]>a, Soend.;
Tapo, Solor; Toch oeloe, Alf. Alin. Tonsaw.;
To epa, Biman.; Toc w alah, Bat. Dair.; T ogo elo e,
Alf. Alin. Ponos.; To i t et, AlentaAVci; Towoeloe,
Alf. Alin. Ponos.; "Wit kalapa, Jav. Kr.; AVit
kr ambi l , Jav. Ng.
De variëteiten zijn talrijk, o. m.; 1. var. alba; 2.
var. c a na r i na ; 3. var. c up u li f or mi s ; 4. var.
eburnea ; 5. var. m acha er o i des ; 6. var. ma c rocarpa;
7. var. pumi l a ; 8. var. regia; 9. var.
rubescens ; 10. var. s a c cha r ina ; 11. var. vi r idi s;
enz, Dc iu meerdere talen aangetroifen namen volgen
hieronder, waarbij zoovcr doenlijk door hijvoeging van
deze cijfers naar de botanische synoniemen is verwezen.
Varictoiten in Jav.: Kr amb i l pocj och (7); K. pret -
jet , met glimmenden dop; K. t i r i s gadi ii g (3) ; K.
woel an of volgens Gelpke: A. Kr amb i l dalem;
a. K. ahang(9); b. K. idjo (11); c. K. legi (10);
d. K. s r iwoc l an (4). B. K. gendj ah: a. K. ga-
ding(3); b. K. poejoeh(7). In Soend.: Kal apa
bal i (6); K. heurci im(9); K. hedjo (11); K. ko-
neng(4); K, soesoe; K. t i ndj e l ; K. t j o t j o k (5).
In AIaL: Kel apa padi of nj i joe r padi ; K. poejoeh
(7) ; K. p 0 c w a u ; N j i j 0 er 1 e m h a ; N. n i p a h ;
N. gading(3) ; N. hidjaoc( I l ) . In Alinangk.: Ka-
r amhi ë g a d i ën g (3); K. pocjoeëh(7). In Aladoer.:
Njor cdjhoc; Nj. taäl ; Nj. tomhoeng; Nj. pandhak;
Nj. powan; Nj. podjoe; Nj. mera; Nj.
ghadhi ng; Nj. baghoeng. In Aladoer. B.: Nj.
bhi roe; Nj. edjhoe. In Kisar: Noör mame; N.
mere; N. moke; N. oeïcë; N. pahat ic. In Leti;
Noer a smoe ï r i ; N. madoeer e; N. marne; N.
mere; N. mote; N. r ic; N. woele. Var. in
Tenimbar: Noer ao eine tan; N. loha; N. mala;
N. ma t abol a ; N. teboe. In Alf. Amb.: Nime lo
kaoe (9); N. met en a ; N. latoe; N. poet i (1).
In Alf. Alin. Bent.: Njoe mawoero (1); N. malia
m oc (9); N. wawi (7); N. soepang; N. woelaoe.
In Sawoe: Nj ioe banga; Nj. haugo; Nj.
kehawa; Nj. mea; Nj. mengeroe. In Atjeh:
Oe ke of Oer ke. In Alf. Aiin. Bant.: Bango ka-
Gocos. 205 830.
para; B. ]iangi ; B. taha(2). In Alf. Alin. 'IL B.:
Uopo koelo; IL rangdang. Tu Alf. Al in.'!'. S.: Popo
poet i ; P. roendang. In Alf. Alin. T. P.: Popo
kapal ; P. reri (2); P. koelo; P. 1 i b a of P. r a i n-
d a 11 g (9) ; P. ]) a u gi ; P. w aw i (7). In Alf. Alin. L.:
Popo mea(9); P. poct i (l ). In Bat.: H a ramb i r
godang; II. lasocna( lO) ; 11. l imo gadi i ig(3);
H. rat a( I l ) ; 11. ronda(9) ; H. si iigk o e t (7). In
Alf. N. O. llalm.: Ig o boola; 1. doekoe (3); I.
pine laoc(iO). In Balin.: N. of njoeh poeh of
N. of nj. 11 j ein boeloe 11 g (11); N. of nj. enggal
of N. of nj. poeöeh (7); N. of nj. dant a of N. of
nj. gading(3). In Alai. Alen.: K al ap a m e r ah (9) ;
K. kapal ; K. poet i h(l); K. bahi (7); K. k a n a r i (2);
K. pangi eu voor Amboii cn de Oeliasers: Kal apa
babi(7), Alai. Amh. = Niii icl hahoe, Alf. Har.
— Ni w el hahoe, Alf. Asil., llila Noewol
hahoe, Alf. N. Laoet, Sap. — Kal ap a ka n a r i (2),
Alai. Amh. 3^ Nimel ialo, Alf. Har. = Ni wcl
ia l e, Alf. Asil., Hila = Noewol jalo, Alf. N.
Laoet, Sap. ~ Ka l apa par ang (5), AIaL Amb.
Nime l cki tc, Alf. Har. Niwel lopoel , Alf.
Asil., Hila = Noewol lopoe, Alf. N. Laoet, Sap.
■— Kalapa' radja(8) , Alai. Amb. = Ni m el 1 a t oc,
Alf. Ilar. — Niwel latoci of N. laoel , Alf.
AsiL, Hila 3= Noewol latoe, Alf. N. Laoet, Sap, —
Boom, de klapperboom of kokospalm. Cocoauut-pahn,
e., cocotier, fr. Gebr.: Deze palm groeit overal (juister :
wordt in N.-O. Indie overal in dc laagvlaktc cn in de
lagere bergstrekcii gekweekt), maar ’t gctal vruchten en
vooral H oliegehalte daarvan vcrschilt zeer. Overigens
heeft meu niet hepaald hooge streken o. a. Soemha, waar
dc boom schaars voorkomt. De stam wordt somwijlen gehezigd
als houwmateriaal cu voor heschoeiiugeu, de gedroogde
bladen om rijst inte wikkelen cn tot dekking vau
woningen of vlechtwerk. Nog jong en gccl zijnde hangt
men die in cnkcle streken bij epidemieii voor dc deiir-
openiiig. De bladstclen dienen voor omhciningen en
als brandstof voor toortseu ; de hladnerven gebruikt
men als bezems; soms tot bezweriiig of wcriug van
regen met Capsicum-vruchten aan de punten in den
grond gestoken. Van de bladscheede vervaardigt men
touw eu zakken ; de hloeinschccdc kan tot lont gedraaid
worden, liet vruchtvleesch en de palmiet worden
gegeten; van de laatste hereidt mcn ook zuur. Van
het vezclachtig omhulsel der noten vlecht mcn voet-
vegcrs cn de doppen ziju als drinkschalen, rijstinaten
üf waterscheppers in gehruik ; ook brandt mcn deze
tot houtskool (vooral voor goudsmeden) cn maakt er
oorringen van, terwijl tijdens epidcmiën dergelijke
ringen soms als voorbehocdmiddel om de vingers gedragen
worden. Alet het vocht der jonge noten he-
sproeit men wel personen, die oiireiii zijn; overigens
is klapperwatcr een dorstlesschend middel, de palmwijn
cen gezöchte draiik, cn de olie bij de spijsbereiding
onmisbaar. Tot het verkrijgen van olie worden de
noten in tweeën gedeeld, daarna gcraspt en het ge-
j'aspte in water uitgekneed ; de aldus verkregen pap
wordt gekookt cn nadat de hovendrijvende olie-
decleu afgeschept zijn, nogmaals vcrhit tot men ceu
holder vocht krijgt. Bij aftappiug ter verkrijging van
palinMÖjn snijdt men alleen het uiteindc van den
vruchtsteel af, zoodat de vruchten ougeschonden blijven;
van dien palmwijn maakt mcn Javaansche suiker.
Voor de als uitvoerartikel zoo belangrijke kopra (coprah)
worden de van den vczelhast ontdane noten eenvoudig
in stukken gesneden en in dc zon gedroogd ; cr worden
hiervan zeer groote hocveelhcden uitgevoerd. Op Java
heet klapperwatcr het eenige middel tegen tering, een
ziekte waaraan enkel vrouwen zouden lijden. De echtge-
noot moet daartoe zelf iu den boom klimmen, aldaar de
schil van de noot zooveel mogelijk af kappen om het
water te doen uitvloeien, dit iu een kokertje vau
hamhoe op vangen en het, inet ziju urine vermengd,
aau dc lijderes te drinken geven. Ook wordt het,
evenals de jonge vrucht der variëteit krambil idjo,
hij arseuik-vcrgiftigiiig toegediend, en voorts gebezigd
tot bezwcring der ama of ziekten, die het rijstgewas
kunnen treiien. Bij allerlei ziekten vau paarden en
runderen wendt mcn klapperwatcr aan, nicestal gemengd
inet aren-suiker. Afschrapsel van klapperdop
wordt toegepast hij navelvcrhlooding van pasgeborenen.
De wortels en vruchtknoppeu zijn adstringeerend en
als middel tegen dysenteric iu gehruik. Op Soemha
wrijfc mcn het geheele lichaam in met het sap van
lijngekauwdc kokosnoot als rcinigingsniiddel ; daar dc
boom hier echter schaars vooi-komt, worden dc noten
aaugevoerd vau de zuidkust van Flores, vooral uit
Endeh, cn zijn er ook tot dat doel zeer gewild. Ten einde
jonge kinderen spoedig te gewonnen aan alles wat
schrik kan verwekken, worden in hun nahijheid kokos-
noten wel met geweld op den grond geworpen. Door
eenige stammen in den Archipel wordt hij de geboorte
van een kind ecn kokosnoot geplant, naar het tegeii-
woordig heet om later den leeftijd tc kunncnnagaan ;
maar waaromtrcnt men vermoedt, dat in vroeger
tijden het denkbeeid van zielsverhnizing er niet vreemd
aan was. In de Preanger moet elke landbouwer,
die cen huwelijk wil aangaaii, ecn paar ontkiemde
klappornotcn aan den geestelijke vcrtoonen en na de
voltrekking op zijn erf planten; men zegt, dat dit
gebruik dagtcekent van den Compagniestijd, toen de
klappcrteclt nog verplicht was. Op Java worden
de noten gercgeld elke inaand gepinkt, maar altijd
als de maan in haar eerste of laatste kwartier is. De
tot voortplaiiting bestemde noten mögen 0. a. op Java
niet ouder dak komen, en daar ze men niet dürft planten,
zoowel om de dicvcn als omdat vrouwen cd kinderen
ze niet mögen aanraken, worden die aldaar ter uit-
botting op den nok der daken geplaatst. Als na de
ontluiking der eerste bladen de vinbladen zieh beginnen
af te scheiden, gaat men over tot het planten, dat
met veel plechtigheid geschiedt. Na eerst gehaad en
soms zijn beste baadje te hebben aangetrokken, doet
de Javaan dc uitgeloopen vrncht in ecn mand, waarin
hij vezels van den arcn-palm en een rijst-aar heeft
gelegd, om hierdoor den toekomstigen boom talrijke
vruchten toe te weuschen. Hij nccint die mand op
den rechterschouder zoo hij met de linkerhand Avil
planten en omgekeerd, als hij de rechter wil gebruiken.
llij plant dc noot zoodanig, dat de helling van den
stam later van zijn huis afgekecrd komt te staan en
hij doet het hurkende om het jong afvalicn der vruchten
tc beletteii. Tevens pruttclt hij hezwerings-formiiles tot
inroeping der hulp van de heschermgeesten van den
laudhouw. In het Javaansch heeft mcn ecn spreekwijze:
„'L'ocwa-tocwa krambil”, d.i.: „Zoo oud als een kokosnoot”
, in den zin van „wel oud, maar toch nog van
nut zijn” ; en in het Soendaasch : „Koenjoek ngagocgoe-
loeiig kalapa”, d .i.: „Een aap wentelt de kokosnoot
rond”, met de heteekeuis van „het zijn paarlen voor
de zwijnen”, daar de aap niet weet hoe die noot te
gebruiken; ook zegt men in deze taal: „Kalapa hidjil
ti tjoengap”, d. i.: „De kalapa-boom ontstaat uit het
kiemgat”, om te kennen te geven, dat kleine oorzaken
groote gcvolgen hehhen. In het Aliiiangkahaoesch zegt
men: „Bocngkoeek saboeïk”, d.i.: „Gebogen als de
vezelhast van Cocos-notcn”, tegen een gehochelde, of
Iiguurlijk tegen iemand, die koppig is. „Een kokos-
hoom” is de oplossing van het Alaleische raadsel :
„Oeratuja ineuikam tanah, bertelor di awan-aAvaii,
menetas di tapak tangau”, d.i.: „De wortels steken
in den grond, in de wolken worden de eieren gelegd,
in de handpalm worden ze opengehrokeii”; met eieren
doelende op de vrnchten, die men gewoonlijk op de
vlakke band in tweeën klooft. Eu vau het Bat. Dair.:
! i