Bombax — Brassalopsls. 184 481 - 492.
(„fromager”). Gebr.; Het hout van dezen woudreus
wordt soms voor prauwen gebezigd. De inzameling
van de vriichtwol is veel moeilijker dan van den
tammen kapok-hoora, eu in Alidden-Java hestaat een
bijgeioovige vrces om kussens te vullen met de
kapok van dezen boom, die bovendien jeukte veroorzaakt.
Op Bali wordt de boom op hegraafplaatsen
aangeplant. In Zuid-Celehes hezigt men den Alakasaar-
schen naam wel van iets of iemand, dat (of die) hij-
zonder hoog en lang is, bijv.: „Taoe dandere”, d. i.;
„Een groot, zwaar persoon”, cn iu het Aladoereesch
zegt men van zoo iemand : „Teugana mara nanggher”
d. i.: „Zijn middel is als een nauggher-hooin” . Nog
heeft men in deze taal een spreekwijze voor „het
onmogelijke willen” n.L: „Katkat ngondhoe nanggher” ,
d.i.: „Een vliegende hagedis schudt een nanggherhoom”.
481. B .V a le to n ii Hochr.* Nan g g h e r alas,
Madoer.; Randoe l e uweung gede, Soend.; —
Boom. Namen eenigszins twijfelachtig.
482. B o n n ay a r e p ta n s Spreng.* Nat. fam.
der S c ro p h u la ria c e a e . Dj oekoet ma t a keuj
eup (zìe 2209), Soeud.; Keroet poet i (zie 939),
Alf. Alin. T, L.; P a r a n g koelo, Alf. Alin. T. P.
— Kruid.
483. B .v e ro n ic a e fo lia S p re n g .* Kar sani ,
Jav.; Ke r a k- ke r a k dj ant an, AIaL; Ker ak nasi
dj antan. Mal. — Kruid. Gebr.: Een afkooksel wordt
bij koorts te drinken gegeven.
484. B o ra ssu s ü a b e llif e r L.* Nat. fam. der
P a lm a e . A ä 1 owo 1 e, Kisar; Bho e n g k a n a kara-
kara, Kaug.; Di roen, Tim.; Djoent al , Soembawa;
Doental , Sas.; Docwe, Sawoe; Doutai , Balin.
Semb.; Ent al , Balin., Jav.; Etal , Jav.; Hoek toewak,
Rotin.; Kau aoe, Alf. Tom.; Kepoewe doe we,
Sawoe; Kol i , Sika, Tenimbar.; Konaoe, Alf. Tom.;
Koö, Kisar; Lonta, Alinangk.; Lont ar , Alal.; Lont
a r a, Boeg., Alakas.; Alenggi t , Soemba; Noe, Tim.;
Otal (zie 339), Bat.; Pi n g i menggi t , Soemba;
Pohon toewak, Alal. Tim.; Soko, Biman.; Soson-
ga, Rotin.; Ta, Boeg.; Taä, Biman.; Taiil, Aladoer.;
Tal , Jav.; Tala, Alakas.; Tarehoeng, Aladoer.;
Tio, Leti; Toewak, Rotin., Solor; Toewak hoek,
Rotin.; Toewak pokang, Solor; Togo, Sermata;
W it lont ar , Jav.; W it siwalan, Jav.; W it
tal, Jav. — Boom, de lontarpalm of palmyraboom.
Gebr.: Somwijlen wordt uit dezen palm sagoe bereid,
waartoe de boom echter voor den hloeitijd moet gekapt
worden. De uitgeholde stam dient hij den bruggen-
houw, en h. v. in Timor wel voor doodkisten. Van
de jonge hladstelen woi’dt een grove touwsoort
geslagen, de oudere zijn bij huisbouw als latten of
dakribbeu in gebruik. De bladen werden vroeger
gebezigd ora op te schrijven (hetgeen nu nog op Bali
met een mesje geschiedt, waar er ook figui-en op
geteekend worden en personen die pas van de
pokken hersteld ziju deze om het hoofd winden om
zieh voor instorting te behoeden); thans voor het
vlechten van hoeden, matten, manden, doozen en
zakken, of in sommige streken voor omwanding of
dakhedekking. Ook hevestigt men die in hetgeraamte
van vliegers, om die door den wind een gonzend
geluid te doen voortbrengen. In Timor maakt men
hiervan nog een soort muziekinstrument ; en op
Bali zijn ze een oorsieraad en, met figuren heteekend,
een offerversiering. In die streken van den Archipel,
waar gewoonte is, dat aanzienlijke vrouwen den nagel
van den linker duim lang laten groeien, beveiligen zij
dezen door een gouden husje of door een kokertje van
het blad van Borassus, en in Zuid-Celebes dragen voornamere
persouen mutsjes van de bladnervcn. Het vruchtvleesch
wordt wel hij wijze van versnapering genuttigd.
Om hieruit palmwijn te verkrijgen wordt o. a. in de
residentie Timor de vrouwclijke bloemkolf afgesneden
eu deze daarna om de 3 dagen driemaal goed geknepen,
waarop het sap uitdruppclt en wordt opgevangen
in van de hladen vervaardigde bakjes of bamboezen
kokers, die mcn vooraf heeft herookt om het vocht
beter te hewaren. De fijngestampte wortels, in dezen
palmwijn gedaan, zouden een langzaam werkend vergift
doen ontstaan. Op Bali wordt door overhaling
uit den palmwijn arak verkregen en elders suiker
bereid, waarvan uit Aladoera veel naar Java’s oost-
hoek wordt uitgevoerd. In het Alakasaarsch beteekent
lalang tala zooveel als „de schaduw van den talahoom”,
en daar die bij den stam gering maar door
den hoogen kruin op eenigen afstand grooter is, zoo
wordt in Zuid-Celehes dezelfde uitdrukking gebezigd
van iemand, die ziju naaste verwanten bij vreemden
doet achterstaan. De vrucht van Borassus is de oplossing
van het Boegineesche raadsel: „Tahoe sitapcnglamana,
teloe sine hoewangena ; matjoemiring na matangka
rijataboe hoewangena ; madala-pi na-mabelo, ripiureng,
ua-rijatahoe; maranaï-pi soelije, na-tirnpengi”, d.i.:
„Spijs, welker hladen nauw verbonden zijn, met drie
pitten van hinnen; als zc nog jong zijn, zijn ze
lekker om te eten ; als de vrucht rijp is, is het een
genot er van te eten en gehak vau te maken; om
die vrucht te krijgen, klimmen de mannen hoog in
de boomen” . Hanen, die geel met zwart gekleurd zijn,
vergelijkt men vaak met deze vruchten.
485. B o sc h ia GrifiRthii Mast.* Nat. fam.
der M a lv a c e a e . Dedoer i j an, Alal.; Doe r i j an
hadj i , Alai.; D o e r ij a n -do er ij an, Alai. — Boom.
486. B o try o h ium te rn a tum Sw. Nat. fam.
der O p h io g lo ssa c e a e . Pakoe pa j oeng leut
ik, Soend. •— Varensoort, verwant aan „maanvaren” .
487. B o u e a b u rm a n ic a Griff.* Nat. fam. der
A n a c a rd ia c e a e . Ramhoe ni j a AIaL; Rainoe-
ui ja, AIaL — Boom.
488. B. d iv e rs ifo lia Miq. (— B. m ic ro -
p liy lla Griff-*). Ram au. Lamp. Variëteit iu Lamp.:
Ram an boeroeng. — Gebr.: Levert goed tiinmer-
hout; de vruchten worden gegeten.
489. B. m a c ro p h y lla Griff.* Bar aui j a,
Daj. Z. O. Born.; Boewa mela we, Boeg.; Dj a t a ke,
Soend.; Ganda r i j a , AIaL, Soend.; Gandor i j ah,
Aliuangk.; Gondar i j a, Jav.; Kaiawasa, Alakas,;
Koendangan, Mal.; Ra po- r apo kebo, Alakas.;
Wet es (zie 1450), Alf. Alin. T. B., T. P., T. S. —
Lage boom. Gebr.: De rijpe vruchten ziju zeer sappig,
de jonge worden in pekel gelegd en hij de rijst gegeten.
Van het hout wordt houtskool gemaakt.
490. B r a c h y s p a th a v a ria b ilis S c h o tt.
A m o rp h o p h a llu s v a ria b ilis Bl.*). Nat.
fam. der A ra c e ao . At j oeng bodas, Soend. —
Kruid.
491. B ra g a n tia c o rym b o s a Griff,* Nat.
fam. der A ris to lo c h ia c e a o . Tj aba i oelar,
AIaL — Halfheester §).
§) Een andere soort van dit geslacht, B. tomentosa
BL*, geldt als geneeskrachtig en heet „singah depah”(s).
492. B ra s sa io p s is sp e c io s a D e c .e tP l.*
Nat. fam. der A ra lia c e a e . P a n gg an g (zie 1781),
Soend.; P a n g g a n g rant i , Soeud. — Boom. Ook
eenige andere Araliaceae beeten panggang.
Brassica — Bruguiera. 185 493 - 513.
493. B ra s s ic a ju n c e a Cosf.* Nat. fam. der
C ru c ife ra e . Sawi alas, Jav. — Kruid, de „Indische
mosterd” of „Sarepta-mosterd” . Gebr.; Als de
volgendo.
494. B. n ig ra Koch.* Basat , Alf. Boer.; Dja-
bong, Alakas., Saleyer; Keuthawi , Atjeh; Sahi ,
Bat.; Samba hia. Nias; Sasa we, Alf. Asil, Hila,
N. Laoet, Sap.; Sasaweja, Alf. Z. Cer.; Sasawen,
Alf.Z.Cer.; Sasawi , Balin., Alinangk., Soend.; Sawel ,
Alf. Har.; Sawi , Jav.; Sawi -sawi , AIaL; Sesahi ,
Lamp.; Sesawi , Vulg.AlaL; Tangkal sasawi , Soend.;
Thi thawi , Atjeh. — Kruid, de „zwarte mosterd”
(„seufkohl”). Gebr.: De jouge blaadjes worden bij
de rijst gegeten. Iu het Bataksch heeft men ecu spreekwijze:
„Gelang giling sahi, inda ni ida doi na lamot”,
d. i.: „Wrijf geen sahi iiju, men ziet immers dat
het fijn is”,doelende op het vragen naar den he-
kenden weg; en een andere: „Ni sahoer hatoe ni sahi
anso adong solongan”, d.i.: „Alen moet sahi zaaicn,
om er later de hladen van tc kunnen plukken” , in
de beteekenis van tijdig voor de toekomst zorgen.
495. B. o le rá c e a L.* Bo ko, Alinaugk.; Gobes,
Aladoer. S.; Goehis, Aladoer.; Kohis, Vele Talen;
Koehi s, Vele Talen; Koel , Aladoer. B.; Kol, Vele
Talen; Ko les, Alf. Alin.; Koloe, Alakas. — Kruid,
de „troskool” („cabhage”, „choii”). Gebr.: Op vele
plaatsen gekweekt en de jonge hladen gekookt gegeten.
496. B re y n ia ra c em o s a Mu e ll.A rg .* Nat.
fam. der E u p h o rb ia c e a e . Alareme lemboet^),
Soend. — Heester.
§) Eenige soorten van Glochidion hccten mareme;
de aanwijzing lemboet ( = klein) gcldt niet alleen
voor deze.
497. B. r e c lin a ta H o o k .f.* Pe r ingga t ,
AIaL — Heester.
498. B. rh am n o id e s M u e ll.A rg .* Ata-
ata (zie 1245), Alf. Alin. T. B.; AI cn t j e-me n t j e,
Bouth.; Tj eme- t j eme, Alakas.; Wewek, Alf. Alin.
T. P., T.S. — Heester. Gebr.: De vrucht en hladen
dienen als geneesmiddel; hier eu daar ook tot het
zwart kleuren van vlechtmateriaal.
499. B .r u b r a M u e ll. Arg.* Ki pare l eut ik
(zie 1650), Soend. — Heester. Dezelfde opmerking
geldt als hij 496; leutik = lemboet.
500. B rid e lia la n c e o la ta Kurz.* Nat. fam.
der E u p h o rb ia c e a e . Gandr i , Jav.; Kandr i ,
Jav.; K an j ere, Soend.; Kanj e r e peut i , Soend.;
Koendr i , Jav.; Kondr i , Jav. — Boom. Gebr.:
De kleine ronde vruchten gebruiken de kinderen in
proppenschieters. De Javaan meent, dat deze boom den
hliksem afweert, en als het hliksemt roept hij: „gandri!”
501. B. m in u tiflo ra Hook.f.* Kanj e r e
badag, Soend.; Kanj e r e badak (zie 1911), Soend.;
Pamoel i , Alf. Alin. T. B., T. L., T. P.; War iki s ,
Alf. Alin. T.P. — Boom. Gebr.: Het hout is bestand
tegen weersinvloeden en geschikt voor halken en
planken.
502. B. m u ltiflo ra Zipp.* Alele, Alf. Alin.
T. L.; Aloso, Alf. Aliu. T. S.; Balcle, Alf. Alin.
T, B.; Nalelc, Alf. Miu. T. L.; Losol apot a , Alf.
Aliu. Bent.; Pol as anQ, Alf. Alin. T. B., T. L. —
Boom. Gebr.: Als de vorige.
§) Deze naam geldt ook voor vele Lauraceae.
503. B .p u s tu l a t a H o o k .f.* Kenide i gadjah,
Alal.; Kenide i hoetan, Aial. — Boom. Gebr.:
Het hont wordt voor stijlen en daklatteu gebruikt.
504. B. s tip u la r is Bl.* Kanj e r e lemboet ,
Soend.; Kenide i habi , Alal. — Boom.
^ 505. B. tom e n to s a Bl.* Kanidei , Alinangk.;
Kanj e r e bodas, Soend.; Kenidei , Alal.; Kenidei
dj ant an, Alal, — Boomheester.
506. B. sp . Samodja, Bat. — Boom. Gebr.:
Levert goed timmerhout.
507. B ro u s so n e tia p a p y rif e ra Vent.* Nat.
fam. der U rtic a c e a e . Dhaloebang, Aladoer.;
Dhoeloebang, Aladoer.; Galoegoc, Jav.; Glega,
Jav. Kr. D.; Gloegoe, Jav.; Kemhala, Soemha;
Alala,^ Aroe; Alal a k, Alf. Cer.; Posoerolo, Alf.
Cer.; Saeh, Soend. — Heester, de „Japansche papier-
plaiit” of „papiermoerbezie” . Gebr.; Van de schors wordt
het zoog. Javaansch papier bereid. Waar dit geschiedt
(in sommige streken, o. a. Pouorogo in Aladioeu, vooral
door priesters), wordt de hinneukant eerst in water
geweckt, teneinde dien van het daaraan klcvende nioes
te zuiveren, en dan met cen houteu of koperen
hamer op ceu honten plank zoolang gehenkt, tot de
vezels zieh vereenigd hebben en het blad eifen is,
dat men op cen hamhoczen borde te drogen hangt.
Tot schrijven hestcmd zijnde, worden de strookcn door
rijstwater gehaald en dau geglansd, waarna ze tot
dat doel geschikt ziju. Dit papier (in Jav. en Soend.
daloewang, AIaL deloewaug geheeten) wordt wegens
de läge prijzen van het ingevoerde papier tegenwoordig
weinig bereid cn gebruikt. Op Soemba dient die schors
tot vervaardiging van hoofddoeken en op Aladoera
maakt men er touw en op Ceram schaamgordels van.
508. B row n low ia la n c e o la ta Benth.* Nat.
fam. der T ilia c e a e . Doe r i j a n laoet , MaL-Boom.
509. B ru c e a sum a tra n a Roxb.* Nat. fam.
der S im a ru b a c e a e . Amha r mr i t j a, O. Jav.;
Bel i l ik, AIaL; Kajoe njal i , Balin.; Tamha r a
m ar i tj a, Alakas.; Tj e r ck dj ant an, AIaL — Heester.
Gebr.; De plant is in alle deelen zeer bitter; zij levert
de hekende Alakasaarsche pitjes, als middel tegen dysenterie
geroemd ; do hladen worden tegen koorts
aangewend.
510. B ru gm a n s ia Z ip p e lii Bl.* Nat. fam-
der C y tin a c e a e . P r o e t soesoewan, Soend. —
Woekerplant.
511. B ru g u ie ra c a ry o p h y lla e o id e s Bl.*
Nat fam. der R h iz o p h o ra c e a e . L in dor, 0. Jav.;
ALanggi -manggi t j cngkc, AIaL Alol. §); Wa a t
poölawan, Alf. Z. Ccr.; Wa t a poÖlawan, Alf. Z.
Cer. Boom der vloedhosschen of mangrove-vegetatie
(deze en vlg. s.).
§) Zie 513 en het aldaar aangeteekende.
512. B. c y lin d r ic a B l. §) Daoe, Alf. N. 0.
Halm., Teru.; Doöe, Tern.; Ta n dj a n g ketek, Jav.;
Ti ndj ang, Aladoer.; Toemoe merah,AIaL; Toendjang,
AIaL; To e n d j an g hakaoe, Alinangk.; To n g k e
pa r ampoewan, AIaL AIoL; Wa ä t mahina, Alf.
Z. Cer.; Wa t a mahina, Alf. Z. Cer.; — Boom.
Gebr.: De vruchten worden hij kinderen tegen spruw
aangewend. De schors is looistofhoudend.
§) Volgens I n d e x K e w e n s i s is deze soort deels
B. caryophyllaeoides BL*, deels B. malabarica Am.*
Zie verder K o o r d e r s en V a l e t o n , Bijdr. No. IV.
513. B. e rio p e ta la W . e t A.* Bakaoe boero
es, AIaL; Bakoe poe t ih §), AlaL; Bakoe, Jav.;
Bangko, Atjeh; Boeasa, Goront.; Kajoe kendeka
nasi , Alai. Batav.; Kajoe toto ne angko,
Alf.AIin. T.S.; Kateja, MaL Batav.; Kat i ja, Soend.;
Kendeka nasi , AIaL Batav.; Laro, Alf.N.O.Halm.K.;