Curculigo — Cyathea. 214
941. C. sum a tra n a R o x b . ( = C. la tifo lia
Ait*.)* Leniba r imba, Mal. — Kniid.
942. Cxxrcuma a e ru g in o s a Roxb*. Nat.
fam. der S c itam in e a e . Koenj i r hideung,
Soend.; Ko lien g hideung, Soend.; Tem oe erang,
Alal.; Temo eren g, Aladoer.; T e m o e i r e n g, ¡Balín.,
Jav.; Temoe i tam, Vulg. Alal. — Kruid. Gebr.:
AYordt iu aftreksel tijdens de hevalling aan kraamvrouwen
toegediend.
943. C. Am ad a Roxb.* Tamoe pawo,
Alakas.; Temoe mangga, Alal. Batav.; Temo pao,
AJ adoer.; T e m o e paoe h, Alal.; T e m o e p a w o, Boeg.;
Temoe poh, Jav. — Kruid. Alaugo-ginger, e. Gebr.:
De wortelstok bevat een meelachtige zelfstandighcid,
die gegeten wordt.
944. C. a rom a tic a Salisb.* Temo pot re,
Aladoer.; Temoe poet r i , Alal. Batav. — Kruid.
Gebr.: AVordt tot geneeskrachtige doeleinden aangewend.
945. C. lo n g a I j,* D j i te 11, Lamp. Ab.; E f ai n o,
Enggauo; Goerat i , Alf. N. O. Halm.; Goerat j i ,
Tern.; l leuda, Daj. Z. 0. Boru.; Hoekim, Tim.;
Hoeni , Bimau.; Hoeuik, Bat.; Hoening, Bat.;
Kladj i r , Lamp.; Koema, Solor ; Koen ai, Alinangk.;
Koendidi , Alf. Alin. Baut.; Koendj i r , Lamp.;
Koeni (zie 1622), Alf. Alin. T. B., Tonsaw., T. P.,
T. S.; Koenik, Alinangk., Rotin.; Koening, Bat.
Dair.; Koeni r , Alf. Alin. Bent., T. L., Balin., Jav.;
Koen jet, Atjeh; Koenj i , Alakas.; Koenj ik,
Alinangk., Sas., Koenj i r , Lamp., Soeud.; Koenj i r
gede, Soend.; Koenj i t , Balin., Alal.; Kone, Alf.
Boer.; Koneng, Soend.; Koneng gede, Socnd.;
Konjek, Aladoer.; L ia tana, Daj. Z. 0, Born.;
Loeloe malai , Bahar; AI am ara, Wetar; Aling-
goeai . N. Guin. AVand.; Oel in, Tenimhar; Oen dre,
Nias; Oenin, Alf. Har., Z. Cer., Gorom; Oenino,
Alf. Amh.; Oenj i , Boeg.; Oenj i tedong, Boeg.;
Onj i , Boeg.; Tamoe koenj i , Alakas.; Tamoe
koenj ik, Alinangk.; Temo koneng, Aladoer.; Temoe
koening, Jav.; Temoe koenj i t , AIal.;AVin-
gir, Soemha. — Kruid, de curcuma of knrkuma-plant.
Turmeric, e., Safran des Indes, fr. Gehr.: De wortelstok
wordt veel tot geelkleuren gehezigd, na eerst
te zijn fijngestampt en met water en djeroek-sap
goed te zijn vermengd en uitgeperst; dient ook als
geneesmiddel bijv. van wondjes, bij het doorhoren der
oorlellen van meisjes ontstaan, en inwendig, hijv. tegen
borstziekten. A^ermeugd met rijstemeel krijgt men de
z.g. horeh of loeloer, waarmede o. a, bruidegom en
bruid het bovenlijf insmeren. Ook de hij feesten
opgedischte gele rijst heeft haar kleur aan curcuma
te danken. In de Lampongsche districten wasschen de
vrouwen elkaar hij wijze van zeep met curcuma-wor-
telstok, dien zij met een stuk rotan of een gladden
steen over de te reinigen ledematen wrijven. Op vele
plaatsen dient die wortelstok als onderlaag hij het
doorhoren der oorlellen. Over het geheel kan men
zeggen, dat van geneeskrachtige smeersels curcuma
veelal het hoofdhestanddeel uitmaakt. In het Bataksch
heeft men een spreekwijze; „Songon namor lopan
hoenik”, d.i.: „Als met curcuma vermengd”, door
een gastheer gehezigd, als zijn gasten zeggen, dat zij
verzadigd zijn en doelende op het fraaie van hun
compliment. De Alakasaar heeft de uitdrukking : „Koenji
na palejo”, (in het Maleisch: „Koenjit dengan kapoer”)
d. i.: „Curcuma met kalk”, gebezigd ora de snelle uìt-
werking vau iets aan te duiden, daar toch de kalk
door bijvoeging van curcuma terstond van kleur verändert.
De Alinangkabaoer zegt: „Indak koenjieng di
koenjik”, d, i.: „Niet geel zijnde wordt er koenjik
hijgedaan”, om figuurlijk iemand aan te duiden, die
onvatbaar is voor het praten of vleien van anderen.
941 ~ 965.
Vuilgeel of donkergeel duidt de Aladoerees aan met
konjek boetjok. In de Alaleische landen heeft men
ecn soort orakel, dat hekend is onder den naam van
tcmas-teinas en vooral wordt aangewend om den ailoop
eener zickte te weten te komen. Alen ueeint hier voor
een stuk Cnrcuma-wortelstok en snijdt dat overlaugs
door, zoodat de eene zijde vlak en de andere holrond
is; deze stukken nu legt men met de vlakke zijde
naar boven op den rngkant der uitgestrekte vingers
en laat ze, ouder het jJrevelen eener hezweriugs-formulc
vallcn ; valt daarbij het cone stuk op de vlakke eu
het andere op de holle zijde, dan is dat een günstig
teeken. Daar de hladen tot niets dienstig ziju, zegt
de Alaleier: „Alendaocn koenjit” voor „onnut werk
verrichten” . Koenjit is do oplossing van het Maleische
raadsel: „Teloendjoek poetri dalam tanah”, d.i.; „De
wijsvinger der prinses in den grond” .
946. C. p u rp u r a s c e n sBI . *Koe nj i r s a nt e n,
Soend.; Koenj i t santen, Alai.; Koneng sauten,
Soend. — Kruid.
947. C. sum a tra n a Miq.* Ho e n i k gadja,
Bat.; Koenik r imho (zie 1638), Alinangk.; Koenj
ik r imho, Minangk.; Toeï s im pokok (zie 160),
Alf. Alin. T. P. — Kruid.
. 948. C, v irid ifio ra Roxb.* Koenj i r t i nggang,
Soeud.; Koneng t inggang, Soend.; Temo
ghoenong, Aladoer.; Temoe gi r ing, Jav. — Kruid.
Gehr.: Dc wortelstok dient tot medicijn eu wordt jong
als toespijs hij de rijst gegeten; ook mengt mcu deze met
rijstemeel tot horeh. „Heldergeel” duidt de Javaan aan
door „koening nemoe giring” , d.i.: „geel als dit kruid” .
949. C. Z e d o a ria Rose.* Bohongi , Alf. N.
o. Halm,; D oem 0 0, Biman.; G o e r at j i kar ab an ga,
Tern.; Kapanggj an, Balin.; Kap anggj an 1 a w ak,
Balin.; Koenj i k sasa. Sas.; Ko en j ik gawah, Sas.;
Koenj i r bodas, Soend.; Koneng bodas, Socnd.;
Lawa, Alakas.; Aloelee, Atjeh; Panggj an, Balin.;
P an g g j a n laAvak, Balin.; Tamoe, Alakas., Aliuangk.;
Tamoe lawa, Al akas. ; T e m o, Madoer. ; Temo
lahak, Aladoer.; Temoe, Baliu., Boeg., Jav., Alal.,
Soend.; Temoe 1 awa, Boeg.; Temo e lawak, Balin.,
Jav., Alal., Soend.; Temoe t i ïs, Soend.; Temoe
tis , Balin., Jav.; Toemoe, Alal., Amb. — Kruid.
Gebr.: Dient tot zg. geneeskrachtige doeleinden; zoo
wordt o.a. de uitgekauwde worstelstok op puisten
gespuwd om die te doen rijpen.
950. C. Z e rum b e t R o x b . (— C. Z e d o a ria
Rose.*). Koendi di peha, Alf. Alin. Bant.; Koeni
r int ek, Alf. Aliu. T. P.; Koening aloes, Mal,
Alen.; Koenj i r pare, Soend.; Ko e n j i t p adi, Alal.;
Koneng pare, Soend.; Temo pote, Aladoer.;
T e m 0 e p 0 e t i h, Jav., Alal. — Kruid. Gebr.: Als voren.
951. C u sc u ta c h in e n sis Lam.* Nat. fam.
der C o n v o lv u la c e a e . Aladja moedjoe, Jav.,
Alal., Batav.; Maj a moejoe, Madoer.— Kruid, verwant
aan „warkruid” . Gebr.: Hier en daar gekweekt
om de geneeskrachtige zaden.
952. C. r e f l e x aRo x b . *Oe l a u - o e l a n , O.Jav*
— Bladlooze klimplant.
953. C y a th e a a rb o r e a Sm.* Nat. afd. der
P ilic e s . Gogopoa, Alf. N. 0. Halm.; Mi ï t , Alf.
Z. Cer.; Pakoe i tam, Mal. Amh.; Sihoe-sihoe,
Tern. — Boomvaren. Gebr.: Het jouge loof wordt
als groente gegeten.
954. C. B ru n o n is W a ll. (— C. m o lu c c a n a
R .B r.* ). Pakoe gadjah, Alal.; Pakoe h i t am
paja, Alal.; Pakoe pahat , Alal. — Varensoort.
955. C. m e d u lla r is Sw.* Pakoe t i h a n g
hideung, Soend, — Boomvaren.
Cyathea — Cyperus. 215 956 - 974.
936. C. W a lk e r a e Hook.f. (—H em ite lia
W a lk e r a e Pr.*). Pakoe t i l iang tambaga,
Soeud. — Boomvareu.
957. C y a th o c a ly x Kin g ii B o e ri, (zie 1170).
Nat. fam. der A n o n a c e a e . Tawa im bolai §),
Alf. Alin. T. L. — Boom.
§) Deze Alf. Alin. naam geldt voor meerdere Auonaceae,
ofschoon niet overal voor dezelfde; zie bijv. 1679.
958. C. M in a h a s sa e Koord.* Sangsalan,
Alf. Alin. T.P . — Boom.
959. C. sum a tra n a Schefif.* Kal ak koeni r ,
Jav.; Kal ak lawe, Jav.; Ket i j an, Lamp. — Boom.
Gebr.: Het hout hij huishouw.
960. C y a th u la g e n ic u la ta Lour.* Nat. fam.
der A m a ra n ta c e a e . Asoe tal ina, Alf. Amh.,
Cer., Ocl.; Asoe t a r ina, Alf. Amh., Cer., OeL;
Oendoe r -oendoe r , Balin., Jav.; Pepoe j oe t §),
Alf. Alin. T. S.; Poeloet , Alf. Alin. T. P.; Poepoejoet
, Alf. Alin. T. B.; Rai - rai , Alf. Halm., Alal. Aleu.,
Tern.; Roempoe t semoct joep, Alal.; Soeï in
soeï lewo, Alf. Min. T. L., T. P.; Soendal garni t ,
Alal.; Tj emoet joet , Atjeh. — Kruid.
§) Deze en de drie volgende namen geeft mcn ook
aan Urena lobata L.* (zie 224 en 3417).
961. C, p ro s tr a ta Bl.* Aka r s éndj arang,
AIaL; Ba j am roesa, Alai.; Keloeloet merah,
AIaL; Roempoe t dj a r ang-dj arang, Alai.; Roempoet
ke l oe l oe t merah, Alai. — Kruipplaut.
962. Cy c as R um p h ii Miq.* (— C. c ir-
c in a lis R o x b .). Nat. fam. der C y c ad a c e ao .
Akor , Aladocr. S.; Angkora, Alf. Alin. T. P.; Ang-
k 0 r a n g, Alf. Alin. T. P.; Bahoetoe, Alf. Alin. T. B.;
T. L.; B ij oeng, Bonth.; Bolocho, Alf. Alin. Tonsaw.;
B olokoe, Alf. Aliu. Ponos.; Li toko, Alf. N. O.Halm.;
Oekàdjoe datoe, Boeg.; Oeta niel , Alf. Z. Cer.;
Oeta niwel , Alf. Amb., Ccr.; Oet a noewolo, Alf.
Oel.; Ogong, Alf. Alin. Ponos.; Paki adj i, Alinangk.;
Paki s adj i , Jav.; Pako h adj h i, Aladoer.; Pakoe
adj i , Alai.; Pakoe ampoetoe, Balin.; Pakoe
badak, Soend.; Pakoe hadj i , Balin., Alai., Soend.;
Pakoe hajok, Lamp.; Pakoe laoet , Alai.; Pakoe
lem poeto e, Baliu.; Pakoe kroetoeg, Balin.;
P a p a, Boeg.,Alakas.; Patoekoe, Alai. Alen.; Patoko,
Tern.; Rohen mi ten, Alf. Boer.; Sajor kalapa,
Mal. AIoL; Sajor radja, Alai. AIoL; Tandi j ang,
Bat. — Cycasboom, vaak ten onrechte een palm genoemd.
Gebr.: Het hout dient tot stijlen van Ideine
huizen ; op Bali tot het vervaardigen van kämmen ;
de jonge hladknoppen worden als groente gegeteu; de
vruchten zijn in de inlandsche geueeskunde tegen uitslag
iu gebruik eu worden na wegueming van het
giftig heginsel wel gegeten ; wegens den walgelijken
geur is de „bloesem” cen middel om ratten te ver-
drijven. Alet de fluweelachtìge stof aan het onder-
einde der hladscheeden vult men somwijlen kussens.
In het Bataksch heeft . mcn een spreekwijze: „Songon
tandi jaugna hapoelowau”, d.i.: „Als een tandijang,
die alleen onder andere gewassen staat”, waarmede
men zooveel hedoelt als „ecu vrecmdeling in Jerusalem” .
In het Soendaasch is Cycas dc oplossing van het raadsel:
„Anak di geloeng, indoengna ngaroendaj”, d. i.: „Het
kind heeft het haar saamgerold, de moeder heeft het
loshangen” ; het jonge loof toch is opgcrold, het
oude open.
963. C y c le a p e lta ta Hook, f.* Nat. fam. der
M e n isp e rm a c e a e . Ke l ema joeh telor , AIaL;
T e r oeng kemaoe, Mal. — Klimmende heester.
Gehr,: De hladen worden met suiker tot gelei gekookt.
964. C y c lo stem o n c e le b ic um B o e ri, e t
Koord.* Nat. fam. der E u p h o rb ia c e a e . Gangai
loenok, Alf. Alin. Ponos.; K ai kal awa t an,
Alf. Aiin. T. B.; Kajoe ka l awa t an, Alf Alin. Bent.,
T. L., T. S.; Kal awat an, Alf. Alin. Bent., T. B.,
T. L., T. S. — Boom. Gehr.: Het hont wordt hij
huisbouw gehezigd.
965. c. m a c ro p h y llu s Bl.* Kajoe ka l a wa
t an sela, Alf. Alin. T. L.; Ka l awa t an sela,
Alf. Min. T. L.; Ki soka lalaki , Soend.; Poer i si ,
Alf. Alin. T. L. Boom. '
966. C. M in ah a ssa e B o e ri, e t Koord.*
Kajoe k a l awa t a n poet i , Alf. Alin. T. L.; Kal awa
t an poet i §), Alf. Min. T. L.; Li l a r int ek,
Alf. Alin. T. P. ~ Boom.
§) Ook Polyalthia glauca Boeri.*
967. C. Sp. En dog- endoga n (zie 3525), 0. Jav.
— Boom.
968. C ym b id ium a lo ifo lium Sw.* Nat.
fam. der O rc h id a c e a e . Anggr ek oent j al, Soend.
969. C. c u sp id a tum Bl.* Lasoena iu taloen,
Alf. Alin. T. L.
970. Cyn o d o n D a c ty lo n Pers.* Nat. fam.
der G ram in e a e . Djoekoe t kakawa t an, Soend.;
Djoekoe t t apak dj a l ak (zie 1098), Soend.; Gi-
gi r int i i ig, vSoend.; Gi r i nt i nga n, Soend.; Gr i nt
ing, Jav.; Kakawat an, Soend.; P ad an g kawat ,
Balin.; P ad an g lepas, Balin.; Soeket gr int ing,
Jav. — Kruid, „hondsgras” . Dog’s tooth grass. Bermuda
grass, e., Gros chiendcnt, fr. Gebr.: Is een geschikt
veevoeder.
971. C y n o g lo ssum ja v a n ic um T h u n b .
(=: E c h in o sp e rm um ja v a n ic um Lehm.*).
Nat. fam. der B o ra g in a c e a e . Kat i san, O.Jav.;
Noepan-noepan, Jay.; Oempi ng-oempingan,
Bonth.; Oepan-oepan, Jav. — Kruid, verwant aan
„houdstong” . Gebr.: Dit is het Javaansche „vergeet-
mij-nietje” .
972. C y n om e tra c a u liü o r a L.* Nat. fam.
der L eg um in o s a e . Andj i ng- a ndj i ng, AIaL;
Arepa, Boeg.; Ba i n a n g si jang, Boeg., Alakas.;
Ha t e namo-namo, Tern.; Kendi s (zie 1598), Alf.
Alin. T. B., T. S.; Lamoeta, Alf. Amb., Oel.; Nam-
nani, Jav., AIaL, Soend.; Namo-namo, Tern.;
Namoe-namoe, AIaL AIoL; Poeki andj ing, AIaL,
Soend.; P o e k i j an d j e ng, Alakas.; Poe t j i anggi ,
Biman. — Boom. Gebr.: Om de eetbare vruchten
gekweekt; soms als sierhoom in tuinen van Europeanen.
973. C. r am iü o ra L.* Kateug, Jav., Soend.;
Kepel §), Balin., Jav.; Alakemhes §§), Alf.AIin.T.P.;
Namoe - namoe oetan, AIaL AIoL; Pi roe, Alf. Z.
Cer.; Woenoet , O.Jav. — Vrij hooge boom. Gebr.:
De vruchten ziju oneethaar; zij worden hij gehrek aan
Areca-noten wel gekauwd.
§) Ook Stelechocarpus Burahol Hook, f.* (zie 3221).
§§) Ook een Eugenia-soort (zie 1377).
974. C y p e ru s sp. d iv . Nat. fam. der C y p e r
a c e a e . Algem. Benam.: Ajaman^ Alf.AIin.T.B.,
T. L., T. P., T. S.; Ala-al ara, Boeg., Aiakas.; Alara,
Boeg., Makas.; Berot , Alf. Aiin. T. B., T. L.; Daoen
t ikar . Mal. Alen.; Djoekoe t boeloe mata, Soeud.;
Eom, N. Guin. 4 R.; Eom kajaoe§); N.Guin.4R. ;
I l a t boeloe mata, Soend.; Kaingas, Alf. Alin,
Tonsaw.; Lant eboeng, Alakas.; Li nt aboe eng,
Alinangk.; Tekaj , Aladoer.; Teki (zie 1969), Jav.,
Soend.; Tike, Bat.; T in oro n, Alf.Min.T.B.; Toi,
Alf. N. 0. Halm.; Werot , Alf. Min. T. B.; T. L.,
Í ( ■
', L» ’