Acalypha — Acriopsls. 156
13. A. h isp id aB u rm .* Boent oe t koet j ing,
Vulg. Mal.; Boent oe t oet j ing, Soend,; Ekor
toesa, Mal. ¡Men.; Ikoel i loetoeng, Balin.; Ikoe t
loetoeng, Baliu.; Kandoejoehan, Balin. Kr.;
Kajoe tal i , Balin. Kr.; K a r am as a, ¡Makas.; Rental
i, Sas.; Kémbang wonga t al i (?), J av.; Ko r om-
hasau, Alf. Miu. T. B., T. L., T. P., T. S.; Tal i
andj ing, Soend.; Lof i t i , Tern.; Woenga tal i
(zie 3406), Balin. Kr.; Woenga tamhang, Jav.;
Wonga tal i , Balin. Kr. — Heester. Gebr.: Wegens
de fraaie roodhruine bladen bezigt meu dezen heester
wel voor leveude heggeii; ook dienen die bladen wel
als medicijn.
14. A. s tip u la c e a Klotzsch.,* Kajoe kapoer,
Mal. Men.; Kajoe pas an, Alf. Min.; P a s an,
Alf. IMin. — Boom.
15. A. W ilk e s ia n a M u e ll. Arg. (— A.
tr ic o lo r Seem.*). Kaän ing ki jos, Alf. Min.
T. L.; Kahasi , Alf. Min. Bent.; Lomboengan,
Alf. Min. Tonsaw.; Tj ajoe in t j i jos, Alf. Min.
T. P. — Boom.
16. A. Sp. Konjam, Jav.; Toetoep §), Jav.;
Toetoeb (zie 2134), Jav.; Totop, Madoer. —
Heester. Gebr.: De breede bladen worden tot poepoeh
of voor oogwater gebruikt.
§) Ook ¡Mallotus en ¡Macaranga.
17. A c a n th u s e b ra c te a tu s Vahl.* Nat.
fam. der A c a n th a c e a e . Boewah badoer i , Mal.
Men.; Daroedjoe, Jav. Soend.; Dj aroedjoc, Atjeh,
Balin. Bat., Minangk.; Djeroedjoe, Mal.; Djha roedjhoe,
Madoer.; Djoeroedjoe, Atjeh; Djhoe roedjhoe,
Madoer.; Droedjoe, Jav. Soend.; Ka l i kal
i , Makas.; Kel i -kel i , Boeg.; T e r ong sela, Alf.
Min. T. P. — Kruid. Gebr.: De bladen worden met
pandan-bladen onder de woning van kraamvrouwen
gehangen om de hooze geesten af te wereii, en tot
hetzelfde doel hij het heerschen van hesmettelijke ziekten
ook aan deuren en vensters hevestigd (wellicht omdat
zij van stekels zijn voorzien); fijngestampt en met
klapperolie verinengd zijn ze een middel tegen kiespijn.
Van de holle stengels worden op Bali pijpen gemaakt.
Een aftreksel der geroosterde en gekneiisde zaden
wordt inwendig gegeven (hij hardnekkige zweren).
18. A c e r n iv e um Bl.* Nat. fam. der Sapin-
d a c e a e . Bajawi , Soend.; Hoeroe peut j ang,
Soend.; Kibadak, Soend.; Ki regas, Socnd.; Madang
aloe. Sum. WL K.; P oe t i h doedoe, O.Jav.;
Tj a l i kangi n, Soend.; Wa l i k elar (zie 1710), Jav.;
Woeroe kembang, Jav.; Woeroe poet ih, Jav.;
Woeroe sana, Jav. — Boom; Eene soort „esch-
doorn” . Gebr.: Het hout is licht maar hard, met
vlammen als vederen; men maakt er jukken, wandel-
stokken, kistjes en andere kleine voorwerpen van.
19. A c h ra s S ap o ta L.* Nat. fam. der Sapo-
ta c e a e . Saho djawa, Balin.; S ah o e m an ela,
Madoer.; Saoe mani la, Makas.; Sawo londa, Jav.;
Sawo mani l a, Jav., Mal., Soend.; Sawo t j ina,
Viilg. Mal.; Tj ikoe, Mal. — Boom. Gebr.: Afkomstig
van tropisch-Amerika („sapodilla”). De vnichten (z.g.
„West-Indische mispel”) zijn gezöcht en vandaar dat
de boom vooral op Java nog al wordt gekweekt. In
het Javaansch heeft men een raadsel : „Katjang ngrokok
sawo”, d. i.: „Katjang rookt sawo”, met de oplossing :
„Een Chinees rookt eene sigaar”; de katjang is de
katjang tjina, de sawo is de sawo manila.
20. Achyi’a n th e s a sp e ra L.* Nat. fam. der
A m a ra n ta c e a e . Bant j en, O.Jav.; Nj ar ang,
Madoer.; Soeï in soeï, Alf. Min., T.L., T.P.; Tangkoer
goenoeng, Soend. — Kruid.
13 - 23.
21. A. b id e n ta taB l.* Djoekoe t t j orong§,
Soeud.; La r a garoet , Jav.; Nj ar ang, Mal.; 11 anggi
tan, Jav.; Boempoe t koeda, Mal. Tim.; Soeï
in soeï in taloen, Alf. Miu. T. L., T.P. Variëteiten
in Mal.: Nj a r an g me rah; N j a r a n g poet ih. —
Kruid. Gehr. De versehe bladen zijn een middel tegen
kwaadaardige mondzweren, terwijl de geheele plant als
wormdrijvend middel bij paarden wordt aangewend.
5) Ook Polygonum-soorten.
22. A co ru s C a lam u s L.*^) Nat. fam. der
A ra c e a e . Arejango, Boeg.; Bi la, Alf. Boer.;
D a r i n g 0, Soend.; Dar ingoe, Mal. Amb.; D e r i n g o,
Jav.; Dj ahangoe, Balin.; Djangoe, Balin.; Dj arangaoe,
Minangk.; Dj arango. Bat.; Dj a r i j an-
gaoe, Minangk.; Dj a r i j ango, Mal. Bandj.; Dj ar
ingaoe, Soend.; D j c r a n g a o e, hlal.; D j e r e n g e ë,
Atjeh; Dj er ingo, Sas.; Dj ér ingaoe, Mal.; Djeu-
reungeë, Atjeh; Djha r ango, Madoer.; Dj ha r i -
jango, Kang.; Dor ingoe, Mal. Men.; Dr ingo,
Jav.; Ganoeak, Mal. Tim.; Kal i raga, Sika; Kalo
eme nga, Alf. Min. Tonsaw.; Kaloemoenga,
Alf. Min. Bent.; K arej ango, Makas.; Ka r imanga ,
Alf. Min. Bant.; Ka r imènga, Alf. Min. T. B., T. L.,
T. P., T. S.; Karoemenga, Alf. Min. Tonsaw.;
Kojomboeng, Alf. Min. Ponos.; Kor inga, Alf.
Min. Ï . P.; Rangaoe, Mal. Bandj.; Ri j angaoe,
Mal. Bandj.; Sal imbatoek, Bat.; Sarango, Nias.
In de Minahasa hèeft men nog twee variëteiten, de r o o d e
en w it te, of in het Mal. Men.: Dor i ngoe me r ah
en D. poet ih; Alf. Min. Bant.: Kar ima n g a ma-
he ndeng en K. mabida; Alf. Min. Bent.: Kaloemoenga
mahamoe en K. m a w o e r o ; Alf. Min.
T. B.: Ka r imè n g a r a n g da n g en K. koelo; Alf.
Min. T. L.: Ka r imè n g a mea en K. poet i ; Alf.
Min. Tonsaw: Ka loemeuga meha en K. boedo
of Ka r oeme nga boedo en K. meha; Alf. Min.
T. P.: Ka r imè n g a r a i n d a n g en K. Koelo; Alf.
Min. T. S.: Ka r imè n g a r o e nda ng en K. poet i ;
Alf. Min. Ponos.: Kojomboeng mopoeha en K.
mowoero. Bovendien schijnen daar nog andere
variëteiten voor te komen, wegens de zcldzaaraheid als
wilde soorten aangemerkt, en o. a. in het T. P.-dialect
hekend als: Ka r imè n g a in t a loen r i n t e k (kleine)
en Ka r imè n g a in t a loen sela (groote). §§) —
Kruid, de „kalmus” . Gebr.: De gedroogde en lijn-
gesneden stengel, als thee gezet en gedronken, is als
middel tegen koorts in gebruik. Een aftreksel van den
wortelstok (overeenkomend met Europeeschen kalmus-
wortel, rhiz. calami arom.) wordt wel hij huikaan-
doeningen toegediend, terwijl op Atjch vroedvrouwen
dien met sirih kaiiwen en gedurende zeven dagen het
speeksel rondoni een vrouw, die hevallen is, uitspuwen,
ten einde de pasgeborenc voor kwade invloeden te
beveiligen. Op Timor kanwt men den wortelstok met
nien en bestrijkt met dit mengsel het lichaam, om bij de
inzameling van was, niet door bijen te worden gestoken.
Bij gebrek aan mest worden op nieuw ontgonnen velden
hier en daar de hladen over den grond uitgespreid tot
hevordering van het uitzuren van den hodem ; elders
verhrandt men die bladen onder woningen, waar zieh
poklijders hevinden, met het doel de booze geesten
door den rook te verdrijven. Aan de zoogenaamde
wilde soorten in de Minahasa schrijft men bij geesteu-
hezwering de grootste kracht toc ; in meerdere streken
worden stukjes kalmuswortel als talisman beschouwd
en daarom aan sieraden gedragen.
§) Volgens sommigen: Acorus gramineus Ait.*
§§) Wellicht hedoeld variëteiten van 3284 of andere
Tacca-soorten.
23. A c rio p sis ja v a n ic a Beinw.* Nat. fam.
der O rc h id a c e a e . Sakat hawang, Mal.; Sakat
oehat kepi jaloe, Mal. — Epiphyt-
Acrocephalus — Aflenostemma. 157 24 - 47.
24. A c ro c e p h a lu s c a p ita tu s Benth,* Nat.
fam. der L a b ia ta e . Aänt i ngan, Mal.; Sangke-
t an rambat , Jav. — Kruid.
25. A c ro n y c h ia la u r ifo lia Bl.* Nat. fam.
der R u ta c e a e . Dj e dj e r oe ka n §), Soend.; Ki
djeroek, Soend.; Ki sal i ra, Soend.; Redjang,
MaL; Sal i ra, Soeud. — Boom. Gebr.: Het hout
wordt soms voor huisbouw gehezigd.
j) Ook Atalantia spinosa BL
26. A. M in ah a ssa e Miq.* Kajoe r ama in
totogan, Alf. Min. T. P.; Rama in totogan,
Alf. Min. T. P. — Boom.
27. A. P o r te r ! Hook.f.* Ket i jak, Mal.;
Ket i j ak bel alang, Mal.; Limaoe hoetan. Mal.—
Lage boom. Gebr.: Het hout wordt als timmerhout
hruikhaar geacht.
28. A. tr ifo lio la ta Zoll.* Tj a r eme alas,
Madoer.; Tj e rme l euweung, Soend.; Tj e r m ej an,
Jav. — Vrij hooge boom. Gebr.; Het hout wordt soms
voor den bovenhouw van huizen gehezigd.
29. A c ro s tic h um a u re um L.* Nat. fam.
der F ilic e s . Pakoe larat , Mal. — Varenplant
(„goudvaren”). Gebr.: De jonge loten worden als
groente gegeten.
30. A. tr in e rv e Hassk.* P a k o e t a r a t e l e u-
t ik, Soend. — Varenplant.
31. A c te p k ila g ig a n tifo lia Koord.* Nat.
fam. der E u p h o rb ia c c a c . Boenag, Alf. Min.
Ponos. — Heester.
32. A c tin o d a p lin e g lom e ra ta N ees.* Nat.
fam. der L a u ra c e a c . §) Hoeroe ki - inejong,
Soend.; Hoeroe. oen g leut ik, Soend.— Boom.
Gebr.: Het hout is als timmerhout in gebruik.
§) Als algemeene benamingen voor tot de Lauraceae
behoorende boomen kunnen gelden : B o e r o e h, ¡Madoer.;
Hoeroe, Soend.; Madang, Mal. Bandj., Minangk.;
Medang, Mal.; Modang, Bat. Daj.; Njampoe,
Jav.; Par ipoefoe , Enggano; Woeroe, Jav.
33. A ,m a c r o p l iy l l a IS r e e s .* H o e r o e kapok,
Soend.; Nj ampoe pajoeng, Jav.; Woeroe pajoeng,
Jav. Ng.; Woeroe songsong, Jav. Kr. —
Boom. Gebr.: Het hout wordt soms bij huishouw
gehezigd.
34. A. p ro c e r a Nees.* Hoeroe pajoeng,
Soend.; Hoeroe pa j oeng gede, Soend.; Medang
soesoe, Mal. — Boom.
35. A .s p l i a e r o c a r p a N e e s .* D j o e n g d jo e n g
boeki t , Bat.; Hoeroe ajo eng aloes, Soend.;
Hoeroe pa j oeng bener , Soend. — Boom. Gebr.:
Het hout bij huisbouw.
36. A c tin o p h o ra fra g ra n sW a ll.(—Schou-
te n ia o v a ta Korth.*). Nat. fam. der Tilia,ceae.
Al ikoekoen, Balin.; Ha r ikoekoen, Soend.; Kal i koekoen,
Balin.; Koekoen, Soend.; K ok o n,Madoer.;
La ndj i §), Jav.; Lekoekoen, O.Jav.; Likoekoen,
O. Jav.; Wa l ikoekoen, Jav. Soend. — Vrij hooge
boom. Gebr.: Het hout dient als pinnen en tot vervaardiging
van wagenassen, nagelschijven, disselhoomen
en ankers van kleine vaartuigen, en is een der beste
onder de Javaansche hoiitsoorten. Honden, die rood-
achtig zijn met wittc plekken, worden o^) Bali aauge-
duid met hlang kalikoekoen.
§) In Samarang zou de soort met licht vleeschkleurig
hout walikoekoen en die met donkerder hout landji
beeten.
37. A c tin o rh y tis Calapparia'Wendl.*Nat.
fam. der P a ln ia e . P i n a n g hantoe. Mal.; P i n a n g
pen a war, Mal.; P i n a n g sen d awa, Mal. — Boom.
38. A c tin o s tem m a lo b a tum Max.* Nat.
fam.derCucurbitaceae. Ma p a r i j a in t jawok,
Alf. Min. T. P. — Klimplaut.
39. A d an so n ia d ig ita ta L.* Nat. fam. der
M a lv a c e a e . Pohon boent ing, Vulg. Mal. —
Boom. Gebr.: Inhcemsch in Afrika („apenbroodboom”
of „baobab”) ; slechts enkele exemplaren te Batavia
en Buitenzorg.
40. A d e n a n th e ra f a lc a ta L.* Nat. fam. der
L eg um in o s a e . Kajoe s al awakoe poet ih,
Mal. Mol. — Boom.
41. A, m ic ro sp e rm a T .e tB .* Baj , Madoer.;
Sagawe, Balin.; Sagha haj, Madoer.; Segawe,
Jav.; Senggawe, O.Jav.; Sigawe, Jav. — Hooge
boom. Gebr.: Het hout is voor meubels en voor huisbouw
gezöcht.
42. A. p a v o n in a L.* Ai laloe, Alf. Amb.;
Ai laroe, Alf. Amh.; Baj i , Atjeh; Ga toent eng,
Jav.; Ghak - s a g h a k a n hinek, Madoer.; Ghak-
s aghakeeu tongt eng, Madoer.; Hi ta, Nias.;
Kcnde r i hatang. Mal.; Ki toke laoet , Soend.;
Pikalo, Alf. Oel., Z. Cer.; Saga, Bat., Jav., Mal.,
Soend.; Saga dj ant an, Mal.; Saga hoetan. Mal.;
Saga kajoe, Mal.; Saga mament eng, Makas.;
Saga mas, Jav.; Saga pohon, Vulg. Mal.; Saga
t o e n t e n g §), Jav.; Sagha, Madoer.; Sagha ual,
Kang.; Sago, Minangk.; Sago dj ant an, Minangk.;
S eglawan, Alf.Boer.; Soga, Soend.; S ogo (zie 2635),
Soend.; Ta n i ng hadj ang, Daj. Kat.; Towi l i , Alf.
Tom. — Hooge boom. Gebr.: Het hout is geschikt voor
huisbouw; de paarsroode platronde boontjes worden ook
wel als gondgewicht gebruikt. In het Bataksch heeft
men een spreekwijze: „Tihamon saga” , (Minangkahaoesch:
„Bak manikam sago djantan”), d.i.; „Als
het steken naar een saga-pit”, om iemand aan te
dulden, die niet te pakken of onkwetshaar is. Een
saga-pit (verg. Abrus, No. 3.) is de oplossing van het
Maleische raadsel: „Toeroen boekit najek boekit
berdjoempa darah satitik”, d. L: „Heuvel af, heiivel
op, (overal) ontmoet men een druppel hloed”. Saga
is de oplossing van het Javaansche raadsel: „Botjah
tjilik klamhine ahang hedede ahang ikete gadoeng”,
d.i.: „Een kleine jongen met een rood baadje, een
roode saroeng en donkerhlauwen hoofddoek”, want
alleen hij den steel zijn de pitjcs zwartachtig.
§) Hierbij is, met afwijking van het Jav. Woordenboek,
M e y e r R a n n e f t gevolgd, die in Verb. Batav.
Gen. Dl. XLVII, blz. 31 saga telik als oplossing
geeft van het Jav. raadsel: „Wit kalinden godong
asem wohe klenteng” , d. i.: „Een boom als kalinden
(een soort touw), bladen als die van tamariude, vruchten
als pitten van den randoe” . ( = Abrus).
43. A d en o sa cm e lo n g ifo lia W a ll.* Nat.
fam.der R u b ia c e a e . Koej at ing kohoej angan,
Alf. Mill. Ponos.; Na s ik - n a s ik boeki t , Mal. —
Heester.
44. A. M in ah a ssa e Koord.* Kar atoe san,
Alf. Min. T. B. — Kruid.
45. A d e n o sm a c ap ita tum B en th ..* Nat.fam.
der S c ro p b u la ria c e a e . Koe t j i ng-koe t j i ng,
MaL; Roekoe- roekoe hoetan, Mal. — Kruid.
46. A. c a e ru le um R .B r.* Sel a seh hanjoe.
Mal. — Kruid.
47. A d e n o stem m a fa s tig ia tum D .C. (—
A. v isc o sum F o rst.* Verg. No. 49), Nat. fam.
der Composita©. Djoekoe t man del, Soend.—
Kruid.
X( i .
X ' i , I
;
iiil
X !' I
. ' tl
¡i-’