Calophyllum — Gananga. 190 581 - 601.
spanten vau vaartuigen ; het moet echter zorgvuldig
hehaudcld worden, anders scheiirt het spoedig. Meu
maakt er prächtige prauwen nit één stuk van. Vau het
zaad, dat gehrand hier cn daar ecu hestanddeel is van
inlandsche inkt, komt cen (niet voor spijs geschiktc) olie,
soms, bijv. op Aladoera, als lampolic gehrand; men
stampt dc zaden ook wel tot deeg en kleci't dit om
een stok om te dienen als flambouw. Van de vrucht-
schillen worden waterscheppcrtjes of tolletjos gemaakt
tot speelgoed vau kinderen. ()p Bali heeft mon eon
spreekwijze: „Oelahe agajoeng tjamploeng di tengali
pasihe ko tjelehang masih twah amoen to”, d. i.: „Ue
gajoeiig (watcrschepper), uit een tjanqiloeng-vrucht
bestaande, kan door de kleinhcid slechts weinig op-
scheppen”, om aan te duiden, dat iemand, wclke moeite
hij zieh ook gevc, toch niet rijk kan worden.
§) Ook Ficus cycloneura King, (zie 1457).
581 C. m a c ro c a rp um Hook.f.* B i n t a n goer
r imba, Alal.; Al ent angoer r imha, Alal.—
Boom.
582. C .p lic ip e sM iq .(= C .p u lc h e rrim um
Wall.*). B i n t a ngo e r p c r i t. Alai.; Ai c n ta ngo er
p e r it, Alai. — Boom. Gebr.: Het hout hij huishouw.
583. C. p u lc h e r r im um W a ll.* var. g ra c ile
B o e ri. Bi n t a n g h o e r hateë, Atjch; B i n t a n goer
batoe, Alai.; Bi n t a n g o e r batoe hat i , Alai.;
Bi n t a n g oe r heloelang§) , Alai.; B i n t a n g o e r
boeki t , Alai.; Al ent angoer batoe, AIaL; AI enta
u goer batoe hat i , Alai.; Al ent angoer h e-
loelang, Alai.; Al ent angoer boeki t , Alai. —
Boom. Gebr.; Ilet hout geschikt voor masten, zelfs
van dc grootste schepcn.
§) Deze vier namen worden ook gegeven aan Cai.
lanigcrum Aliq.*
584. c, s p e c ta b ile Willd.*§) Bi nt anghoe r ,
Atjeh ; Bint angoeë, Alinangk.; B i n t a n g o e r, Jav.,
Alai.; Bi n t a n g o e r boenoet , Alai.; Bint angoro,
Alakas.; Bi t angoer , Jav.; Ejobe, Enggano; ErÒba,
Enggano; Ka p o e r a t j a oetan, Alai. Alol.; Alalai ig-
malang, Alai.; AI c n t a n g o c r. Alai.; Al ent angoer
boenoet , Alai.; Poedc ale, Boeg. — Boom. Gebr.:
llct hout is elastisch en sterk en zoowel voor masten
als voor stijlen van huizen in gehruik. In het hinncn-
land van Sumatra wordt dc huitenhast wel gehezigd
voor omwandingen van huizen cn tot bergplaats van
rijst (padie).
§) In hoever de hier opgegeven namen als algemeene
voor het geslacht golden, dan wel aan bijzondere soorten
worden gegeveu, blijft onzeker. Vele inlandsche soortnamen
zijn niet nader aan tc duiden.
585. C. T ey sm a n n i Miq.* Bint angoe ë laboe,
Alinangk.; B i n t a n g o e r lahoe, Alai; Alent
angoe r laboe, Alal. — Boom.
586. C. W a llic h ia n a P lan ch .* B i n t a n goer
merah, Alal.; Pe n a g a hatoe, Alal.; Alent
angoer , Alal. — Boom.
587. C. sp. Kajoe toewa, Alf. Alin. T. L.,
T. P.; To-ewa, Alf. Alin. T. L., T. P. — Boom.
Gebr.: Het hout geschikt voor huisbouw, niits onder
dak gebezigd.
588. C. sp . Kiki san, Alf., Alin. T. L.; Ki ski san,
Alf. Alin. T.B.; Latoena, Alf. Min. T.P. —
Boom. Gebr.: De fijngehakte hast wordt in ondiepe
riviertjes als vischhedwelmend middel gebezigd; het
hout voor masten van schepen.
589. C. sp, Bint aoe, Alf. Alin. T. L.; AVintaoe,
Alf. Alin. T. L. — Boom. Gebr.: Het hout is voor
balken en planken geschikt, mits onder dak gcbezigd.
590. C. sp . Kiki s an r int ek, Alf. Alin. T. L.;
Ki ski s an r int ek, Alf. Alin. T. B.; AI a le so eng,
Alf. Alin. T. P. — Boom. Gebr.: Het hout wordt
gchniikt voor karren cn wagens.
591. C a lo tro p is g ig a n te a Ait.* Nat. fam.
der A s c le p ia d a c e a e . Bad ori, Socnd.; Bid-
hocr i , Aladocr. B.; Bidoer i , Aladoer. P.S., Vulg.
Alal.; Boenga rambcga, Alal. Alen.; Kore, Bimau.;
Lombega§), Alal.; AI an doe ri, Balin.; Alandovi ,
Halin.; Ua in bega, Boeg.; Alakas.; Alal. Alen.; Rem-
bcga §), Alai; Rem biga, Sas.; Roem b i go, Alinangk.;
Sadocr i , Jav.; AVadocri, Balin. Kr.; M' idocri ,
Jav. — Heester. Gebr.: Op Java wordt het zaadpluis,
dat eene soort „plantaardigo zijde” geeft, weinig in
weefsels gebruikt, alleen in de Preanger ; in Zuid-
Celebes vermengt men het met gewone wol om hiei’-
aan glaiis te geven. Hier en daar dienen dc hladen
als geneesmiddel tcgen jeuking, vooral die door kiuder-
pokken veroorzaakt is, cn wordt het sap, waarmede
achtergehleveu dorens uit de huid worden verwijderd,
ook als geneesmiddel bij oogziekten aangewend. De
hloempjes geeft mcn op Bali aau krekels te eten, om
deze wild tc maken voor het gevccht. Widocri is de
oplossing van het Javaansche raadsel : „Godong entong,
kembang hrondong, wohe hlentjoiig” , d. .i.: „Ilet blad
heeft den vorm van cen rijstlopcl, dc hloem is als
gebraden ma'iskorrcls, dc vrucht gelijkt op dc lamp
hij het wajang-schei*m” .
^) Ook Calotropis procera Ait.*
592. C a ly c o p te ris flo rib u n d a Lam.* Nat.
fam. der Combrctacca©. Aka r pela was,
Alal. “ Klimplant.
593. C a ly p tro c a ly x s p ic a tu s Bl.* Nat.
fam. der Palma©. Hena-hena, Tern.; Hoea
ewang, Alf. Amh.; Ihoel , Lamp.; Iwoel , Soend. —
Boom. Gebr.; Bij gchrck aan pinang-noten worden de
vruchten wel gekauwd.
594. C am e llia M in a h a s sa e Koord.* Nat.
fam. der T ern stro em ia c e a© . Kajoe kapal ,
Alf. Alin. T.L., T.P.; Kapal , Alf. Alin. T. L., T. P.;
Alahakocmpas, Alf. Alin. Bcnt — Boom. Gebr.;
Het hout is geschikt voor stclen van lausen.
595. C. T h e a Link.* Etc, Aladocr.; Etch,
Jav.; Te, Boeg., Aiakas.; Teh, Jav., Alai, Socnd.;
Tih, Lamp. — Heester, de thecplant.
596. C. sp . Kclorak, Alal.; Klocrak, Balin.,
Jav.; Kocloerak, Balin., Jav.; Kroerak, Sas. —
Hccster. Gebr.: Dc hladen zijn ecn middel tegen huik-
ziekteu.
597. C am p an um o e a ja v a n ic a Bl.* Nat.
fam. der Campanulacea©. Sr ent c l - s r ent c l ,
Jav. — Kruid.
598. C am p e lia g la b r a ta K u n th . (— C.
Z an o n ia H.B.& K.*). Nat. fam. der Comme-
lin a c e a e . Ketoclan, Jav. — Kruid. Gebr.: De
hladen dienen wel tot paardcnvocder.
599. C am p ium r e p a n d um P r e s l. (= L e p -
to c h ilu s c u s p id a tu s P re si.* ). Nat. fam. der
F ilic e s . Pakoe halawo, Boeg., Alakas.; Pakoe
t ikoes, Vulg. Alal. — Varensoort.
600. C am p n o sp e rm a o x y rh a c h is Engl.*
Nat. fam. der A n a c a rd ia c e a e . Antoemhocs,
Bat. — Boom. Gebr.; Het hout is geschikt voor planken.
601. Can an g a o d o r a ta Hook.f.* Nat fam*
der A n o n a c e a e . I n a n go, Alinangk.; K a n an g a ’
Biman., Boeg., Daj. Z.O. Born., Jav., Aladoer. B., P.j
Makas., Soend.; Kananga wangi , Alal.Amh.; KaGanarium.
191 602 - 619.
nango, Minangk.; Kemhhang bhi roe, Aladoer. S.;
Kenanga, xVtjch, Jav., Alai; Koembang, Alf. Boer.;
Koempoel , Alf.Aliu.T.L.; Koepanaïn, Alf.Z.Cer.;
La l i ngi r a n, Alf. Alin. Bcnt.; Loeï t , Alf. Min. Tonsaw.;
Ngana -ngana , Nias; Poempoem, Alf. Alin. T.
Tj.; San d a t (zie 3403), Balin., Sas.; Sanda t kananga,
ßalin.; Sanda t wangsa, Balin.; Sap alene, Alf.
Amb.; Saj ial in, Alf. Har., Z. Cer.; Sekar kemoening,
Balin. Kr.; Sem a nga, Atjeh; Si langa,
Atjeh ; T c n a g a, Sawoe ; T e n a n g a, Atjeh ; Wal e
im pocket §), Alf. Alhi. T. P.; Wangoe r e r , Alf.
Min. T. B., T. P., T. S.; Wangsa, Balin. Kr.;
Wongsa, O. Jav. — Boom. Gebr.: Dc bijzonder
welriekende bloemen worden in het haar gestoken,
tusschen kleederen gelegd en met tjëmpaka- en tand-
joeng-hloemeii, bij wijzc van oiierande, op ccn pisang-
blad nabij vercerde plaatsen gelegd. Ook maakt mcn
er cene geurige olie van, in het Javaansch hekend
als lisah kenanga of lisah socndoel langit. De Cananga-
olie wordt wel van Java uitgevoerd; die der Filip-
pijnpn is het hoofdhestanddeel van het alom verki’ijgbarc
reuk water Ilang-ilang. Van den hast vervaardigen dc
hewoners der Alinahasa bergplaatsen voor padie en
netten en deze dient er ook als geneesmiddel. Een
fraaie gele huidskleur wordt in het Balineesch als
njandat omschreven.
j) Deze naam beteekent „bergplaats van jachtucttcn”
en is hieraan ontleend, dat die netten (pocket) hewaard
worden in ccn soort vat, uit den bast vervaardigd.
602. C a n a rium com m u n e L.* Nat. fam.
der B u rs e ra c e a e . Dakae, Watoch.; Dedi , Alf.
Min.T. S.; Der i , Alf. Alin. T. L.; H i al, Alf. Z. Cer.;
Il ihi , Alf. Min. Bant.; Hi hi kahangan, Alf. Alin.
Bant.; I ale, Alf. Asil., Cer., Hila; lalo, Alf. Har.;
lëere, Kisar; Ipa, Alf. Boer.; I]>ei, Alf. Min.
Bent., Tonsaw.; Jal , Alf. Z. Cer.; Jale, Alf. Asil,
Cer., Hila; Jalo, Alf. Har., N. Laoet, Sap.; Jar ,
Alf. Z. Cer.; Kanaäre, Alakas.; Kanale, Kang.,
Aladoer. S.; Kan are, Boeg., Alakas.; Kanar i , AÌf.
Alin. T. P., Biman., Madoer., AlaL, Soend.; Kana r i
pandj ang, Mai. Amh.; Kenar eh, Aladoer.; Ke-
nar i , Jav.; Ki kanar i , Soend.; Kiëre, Leti; Kodja,
Sika; Konar i , Aladoer. B., P.; Lehi , Sangi; N an ja,
N. Guin. 4 R.; N an ja ajo, N. Guin. 4 R.; Ngië,
Alakian; Niel , Alf. W. Halm.; Niha, Alf. N. O. Halm.;
Nj i ara, Alf. N. W. Halm.; Nj iha, Tern.; Oewaär ,
Kei; Re ri, Alf. Min. T. B., T. P.; Ror iël , Bahar;
Solo kajoe, Alf. Alin. T. L.; Wi j a r oeoen, Wetar.
— Boom, de kana]’i- of clemi-hoom (deze en vlg.),
„Java almond”, e. Gebr.: Is een der fraaiste allée-
hoomcn. De oliehoudende zaden worden gegeten en
in gehak gebruikt. De uit de schors komende gcel-
achtigc bars (elemi) wordt op Java met menjan vermengd
en gehrand, zij is ook geneeskrachtig. De
vrucht van Canariim;!, is de oplossing van het San-
gische raadsel: „Aloensing namikoeug batoe, watoe
namikocng koempire”, d. i.: „Een lang uitgedoofde
houtskool omwikkelt een steen, een steen omwikkclt
papier”; waarhij dc zwarte schil der rîjpe vrucht met
houtskool en de witte kern met papier vergeleken wordt.
603. C. d e c um a n um Gaertn.* Hafo, Tern.;
Hapo, Alf. N.O. Hahn.; Jalo halat , Alf. Har.,
N. Laoet, Sap.; Ka n a r i habi , Alai. Amb.; Kana r i
ket j i l , Mai. Amb.; Nj iha hafo, Tern. — Gebr.:
De vruchten worden gegeten; de uitvloeiende bars
dient wel voor flamhouwen.
604. C. d e n tic u la tum BL* Kajoe noach,
Alf. Alin. Tonsaw.; Ken aren, Jav.; Kena r i alas,
Jav. Ng.; Ke Ilari wana, Jav. Kr.; Raoe woelan,
Jav. — Gebr.: Op enkele plaatsen wordt het hout
bruikhaar geacht voor den huisbouw; zaden eetbaar.
605. c. e u p te ro n Miq.* Kajoe kapoer ,
Sum. W. K.; Lagam, Alidd. Sum.; Lagan, Bat.
Aland. — Gebr.: Het hout wordt duurzaam geacht.
Soins wordt dc boom omgekapt met het doci er een
halsem uit te winncn, die I’oodachtig van klcur is, wel
tot verlichting dient en als geneesmiddel in gehruik is.
606. C .fissis tip u lumM iq ,* Asam damar§),
Lamp. — Gebr.: Uit den stam vloeit cen welriekende
bars.
§) Aleerdere Canarium-soorten, die bars opleveren,
ziju in dc Lampongsche districten hekend onder den
naam vau asam met hijvocgingen.
607. C, Greshoffi Koord.* Kakanen e
oewak sela, Alf. Min. T. P.; Kana r i jaki . Alai.
Aleu.; Niha i foefoeroe, Alf. N. 0. Halm. —
Gebr.: Sierlijke boom,
608. C. h isp id um Bl.* Bi roe, Soend.; Djam-
bcjan, Jav.; Kakanen e oewak, Alf.AIin.T.P.;
Kakanen ne oewak, Alf. Alin.T.S.; Ken e oewak,
Alf.AIin.T.P.; Mahangka l ow, Alf. Alin. Bent.; Main
alap a, Alf. Alin. T. L.; AI a wo wang, Alf. Alin.
T. B. — Gchr.: De hast wordt gestampt, met water
aangeleugd, als geneesmiddel tcgen booze zweren aan
de onderste ledcmaten gebezigd.
609. C. K ad o n d o n Benn.* Kèdondong
ma t a h a r i §), Alai.
§) Ook Trigonochlamvs Griflithii Hook.f.* (zie 616
en 3376).
610. C. K ip e lla Miq,* Ki pelah, Soend. —
Gebr.: De zaden worden wel gegeten.
611. C. lit to r a le Bl.* Ki kanar i , Soend.;
Sad j eng, Jav. — Gebr.: De aangenaam smakende
zaden worden gegeten.
612. C. m ic ro c a rp um W illd .* l a l e bandang,
Alf. Asil., Hila; l a lo bandang, Alf. Har.;
J a lo bandang, Alf. N. Laoet, Sap.; Kana r i bandang,
Alai. Amb.; Ka n a r i minj ak, AlaL Amb. —
Gebr.: De zaden bevatten veel vette olie. Stanivoet
en wortel houden reukhout (rasamala) in.
613. C. M in ah a ssa e Koord.* Woewoek,
Alf. Min. — Gchr.: De bars wordt als wierook gehrand.
614. C. m o lu c c a n um B l. (— C .M e h e n -
b e th e n e Gaertn.*). Dedi t a r ana t e , Alf.AIin.
T. S.; Der i t a r ana t e , Alf. Alin. T. L.; Hihi
t ahina t e , Alf. Alin. Bant.; Ipei tai nate, Alf.
Alin. Bent.; Kana r i bageja, Alai. Amb.; Kana r i
besar, Alai. Amb.; Ka n a r i t a r ana t e , Alai. Alen.;
Niha mara, Alf. N.O. Halm.; Re r i t a r ana t e ,
Alf. Alin. T. B., T. P. — Gebr.; Deze onderscheidt
zieh door de groote vruchten ; de zaden worden veel
gegeten.
615. c. n itid um Benn.* Kèdondong hoetan,
Mai.
616. C. p ilo sum Benn.* Kèdondong ke-
roct (zie 609), Mal.
617. C. ro s tr a tum Zipp.* Dama r i tam,
Alai. AIoL; Kamal meten, Alf. Z. Ccr. — Gebr.:
De bars dient tot het kalefateren van prauwen.
618. C. ro s tr if e rum Miq.* Asam doekoe,
Lamp.
619. C .ru fum B en n .* Kèdondong h o el an §),
Mal.; Ke r a t t e loendjoek, Mal.
§) Ook Santiria laxa King.*
I I I , 'il.
1 M .
bl: