iá^Í
a
i
heersijde. Oiider vlammeuclc speeltiiigan en hijonkorf {');
S o K o ü W llU R Q B I. A A K T.
] ) 0 0 K EIGEN MCHT IN
BRANDT OEIIAAKT;
TKEUR YSTKOOM; rw
T o n e e i , s p e i . w o n d e h
I I a a l d in een' n a cht ' ur
S c h e d e : , ondeh.
4SO. Plaat
v c n op de afbr
XLII. (1772—1774.)
. i i d i n g en de herbo
Foorzijde. De piiinhoopen van den schouwburj; van binnen.
Keerzijde. Do nieu«e schon«biir^, met dil omschvifl:
Gelijh een Phenix uit zyn eige herleeft
Zo ziet hoe Konst en Vuur mij deze liiytiter (jeeft.
Dezc zilveren penning, door ons .slecht.s in het Knniuklijkc Penningkahinet aangetroffen, i.s
gegraveerd. Op de keerzijde was hij ooi'spronkelijk met een vernis gedekl, dat de voorstclling
cn hei omsehrift van die zijde bedektc, maar wann gemaakt, zigtl)aarder deed w ordeu ;
hierop zinspelen ook eenigzius de woorden van het omschritt.
Ilct vtM-branden van den Amslci'damsuhea Scbonwbiirg op den 11 Mei 1772, onder bet speie
« van Sédawes bekend zarigspel de Dtsertenr, maakle een diepen indruk, niel alleen te
Amsterdam, maar door het gebeele land. »De onlsteltenis", zegl de steiler der Fadvrl. Hislurii't/
fxchrijvilli/, » c a verslagenheid egens dezen akeligen brand vas eenige dagen na dit
onheil zoo groot en algemeen, dat men van die ijver en levendige werkzaamheid, anders hei
kenmerk der Amsterdamschc ingezelenen, niets ontmoette : ieder was verslagen en lusteloos,
de heurs hteej onbczogt cn het scheen, dat men in Amsterdam vergat koophandcl te drijven."
De fanm toch had bot gelai der slagtoflers vergroot, hetwelk bij de wegrniming van het puin
sleolits zestien bleek te bedragen: —genoeg evenwel om deze noodlottige geheiirteni.s in dinir-
7.uam aaiidcnken te doen hoiiden. Veel bragt daartoe bij het aautal geschriften, waartoe hot
voorval aanleiding gaf; lerwijl de herinnering verlevendigd werd door de Irellende voorstell
i n g , die er in t'raaije knnstplaten vau gegeven werd. Daarbij kwam dal de onde strijd bern
i e u « d wcrd over het nut cn het schadelijke van den scliouwbiirg , en het a! of niet geoorloofde
van het schouwtooneclvermaak ; de steii-gereformeerden lieten niet na op liet verbranden
van den schonwhnrg als op eene straf van den hemel le wi jzen, en den wcderopboinv te
keer te gaan. Eindelijk nog ZTieette de pers van het dnikken van pamfletlen, niel alleen over
den brand , maar over het Vlaamsche opera-grzelscbap, dal iiitnmiddels naar [laarlem ver-
Irokken was. De Stads-boekeriJ van Amsterdam bczit eene iiilgebreide ver/anieling van stnk-
( ' ) Zinsiieling oii h«! blMoen van den in 3637 gcslicliten Scliouwljui^, Zie irnlorin mi
Aiiistcrcinni 1772, bl. l.-i, alsmcdc ile lilclplRftt cn hot v lpipt nlilaar. In de verklariup van h
De Korf, Kaar in de Kunsi door Yvcr loiVrd ¡/noci
Met ieur der Poesi/ ziert zy met droecige oogea
Te jammerhjk tencwil ! rie »yrre ziocrm renlogen,
l'erjaagl door 7 hmg ruur uit dU hun tuiistig hui».
Zie vorder G. van Loon , S'ed. /¡ist. flenn., II. bl. •¡99—501. Ook lict Tydvacrs in den
tp vinilcn, zinsjieelt liierop:
De lillen stortpn hier geen honlng iiccr of V\'nsCh ,
lUar korf U Ir.ngst Verlirant en Legt In stof ca asa.
den AmsterdaimcheH Schouitburg.
t laatstP vindl men dp7.e rcgels:
A>d. ifercuritu, XXXII. bl. 107
ken daarovor, welker opsomming ons le ver /.onde voeren ('). Wie mcer van dil treurige
voorval wenschen te vernemen verwijzen naar ,1. Fokke, Hia/one oan den . iinnterdaimcben
Seliuiiipl>iir<j, met fraaije afbeeldingen van N. van dek ÍIeeu en S. Pokkis, Amsterdam 1772;
Nederl. Mereurius, XXXII. bl. 1Ö4— 197, alwaar men de namen der .slagtoH'ers v i n d t , alsmede
bl. 225 en XXXIll. bl. 46 met een oorspronkelijke afbeelding van den brand:iV«t/«í-¿ Jucrh. 1772,
hl. 430-443; Fero. Faderl. Historie, X\1V. bl. 2Ö2-299; Fad. Hist. Heschrijoinn, IH,
bl. 2.53-2(i() enz.; van LZVVZV, Fad. Cye>.-eh., A\. IV. bl. 31.
Nadat de verbrande schoiiwbnrg al'gebroken en bei ledige erf op de Keizersgracht tiisschen
de Run- en ßcerestraten voor_/ 27,5(K) verkocht, werd een lijd laug geraadpleegd over de
vraag, of men al dan niet een iiieuwen schouwbnrg zou oprigten. Oj) den 8 \pril 1773 werd
daartoe besloten en het Leydsche plein tot dal einde aangewezen, en den 17 Mei de eerste
sleen van het gebonw gelegd door P. van der Lijk, zoon van den Regent C. .T. vah der Luit.
Op een sleenen voetmiiur -vverd, uaar het ontwerp van den opzieuer van Stad.s-gebonwen,
J. E. DE W i t t e , een houten gebouw opgetrokken, ter lengte van LÖO, ter breedte vau 80 en
ler hoogte van 46 Amsterdamsehe voeten. In zeventien maanden was het gebonw gereed en
de nienwe schouwbnrg werd den 15 September 1774 geöpend met bei Irenrspel van Lucretia
Wii.HEuiiifA VAH Merk.es, Jucob Siimnszooii de R'jk, voorafgegaan door een körte allegorische
voorstelling , de Jnipijding oan den yJinstei-dainschen Schouicburq, door den oi-kestmeester
Ii. Rvlofs. Zie de Ilintorie oan den Nieuicen .Imsterdanm'hen Schonwbiiry, Amsterdam 1775;
Ne<f. M.rcnrin,, XXXIV. bl. 132, 193: XXXVII, bl, 101 cn bl, 130, mot een oorspronkoHjke
afbeelding: den Naoorsc/icr, VIII. bl. 363; reraoig op Wagenaars Amsterdam, III« Deel, V«
«oek, bl, 112—131.
4 S I . Plaat XLIII.
0 p het o V e r I ij (1 e n v
roorzijde. Ilct i)orslbeeid
1772.
. l o b a u n e s lioskoop
1 .Ti.nij 1772.
P r
den overlcdcne, naa
O m den ran.
IOIIAN:{N-I.:S) BOKKODP. P II K D ; (i t
•ijde. Tnsscben eenige bloempjes :
de linkerzijde ge«end
T) t e A m s . (te
GEB:(OII K.NI TK Ro t t i ;
2 0 J A!f cia:I.IUJ) I 7 1 4 ,
PUER>;i.KAh-T) (IE'
TN DE K e t k i , , Ry s w v k
EN- TE U t r e c h t 171.0,
TE A MSI-;,SR BAU) i) rKB.(RUAiiij) 174F¡
O v ,:{'ÌL.I!^^ L JU>Ì:(H) 1772
De «erken, door ,loIIA^SES Roskoop iiitgegeven, en in hcl I¡io,jraph%j,eh fVoordenhoek van
VAS DE» .\a vermeld, werden reeds door zijn tijdgenooten als laiigdradig en gewrougea van
stijl aangemerkt. Volgens den recenseut in de l'adert. Lelteroef. van 17(53, III. 1, bl, ll.bevat
zijn geschril't, getileld : God.. AUcclcnhc.d (1762), al de loci contmiuics die bij de Godgcicerden
over dat onderwerp le vinden zijn (ä). In de Lterreienm wenschl (waarschijalijk) dezelfde
(1) De Calahgus van de mbUotheek van A,Mtndam, III, 670, \«raieldt onder den titcl van Bespiegelimjen orir den ßrandt
vau dm Amlerdamschea Schoiaeburg den 11 .Voy J'. 1772, drie banden, bcvnttendc 113 stukkcn over die gobeunenis vcrzninclcl,
nmncli,ik: VerliAlen , Gcdieilten , Besdiouvvingen , Afbeeldingen en ook eenige stiikken over liet nut van den Sdmuwn
in bet licht gegeven. Zie ook Cataloga» m« Fu. Muli.kr, lSr)3, 2l.?8 ; Cataloi/u» dn lioe-
•le, I. bl. 310, cn Toneelipele», Id. ZG3; Vervolg 1853—57 , bl. 21.
17G2, Octob,, cn I7IÌ4, 1, bl. 123-137.
Rcburg,
naar aanleiding
kerij der ilaalsch.
{'•) Vergelljk de ßocfc