1 ir
O p den Sokkci:
I. G- UOLTZUEY PEC.(IT) (')
Keerzijde. Een krans van cikeloof, met liet omschrift:
P R A E M T V M SOCI ETATI S H A G A N A E PRO VINDICANDA
R E L I G I O N E CHIUSTIANA
BELOONIXG V^lN IIET IIAÄGSCH GEyoOTSCIlAP TOT FERBEBIGIXG VAN
DES CHRISTELIJKEN GODSBIEXST.
ü e aanleiding tot hot ontstann van het 'iGravenìiaaysch Gcnootschap tot verdedigin,j van den
Chnételijken GodsdienH tegen deszelft hedendaagsche be.tnjdere was te zoekcn in den in-
Tloed , dien de denkbeclden van schrijvers, als Bolcncbroke en Shaftesbi'ry in Engeland , als
V o l t a i r e , IIelvktius, Volmet, cte Encyclopedistcn, in Frankrijk. ook hier te lande haddeu
u i t g e o e f e n d . en Avaardoor een nieuue Leweging op geesteìijk en theologisch gebied was onts
l a a n , maar meer bepaaìdelijk in liet verschijnen van Pribstley's Hulorie der vcrbasto-h.g
van het ChrUtendom (vert. uitgeg. te Dordrecht, 1782). Ter Svnode vau Zuidholland, in 1785
te Dordrecht rergaderd, werd brjzonder de aandacht gevestigd op het Eerste Deel van dat
w e r k , vermils daarin, als men zieh uildrukte, »vele welgegronde en vele wichtige leerstukken
zeer mishandeld en bestreden werden." Dil gaf deslijds aanleiding aan Geco.nmilleerdon
der Cla.ssis van Gorinchem om een voorslel le doen »tot uitbieding eener praemie voor de
» b e s t e verhandeling tegen dat werk en ter aanprijzing van bel oprigten vau een Genoot.schap
» i n o n s land, opdat terslont, na het divulgeren van een Godsdienslbonend werk, eereprijzen
» o p deszelfs besle wederlegging wierdeu uitgeloofd." (2) Dit Iweeledig voorslel verwierf zoo
veel goedkeuring, dat op deu 14'lei. Julij 1785 vijf leden der Svnode (3), in eco verlrck der
Groote Kerk le Dordrecht bijeengekomen, zieh verbonden tot bel oprichlen van zulk een Genoot.
schap, een Secretaris benoemden, en door dezen een programma in bel lieht Helen gè-
Ten, aanzienlijke belooningen uillovende voor de beste beslrijding van den inhoiid van 't
e e r s t e dee! des genoemden werks vau Priestleì (*). In een tweede zamenkomsl, den leüe,,
( ' ) Dcze nxrsjde is ook door R. Vinkei.e:
von ao Prijnfrhandrìmgen voor bei jaar 1787
Tcgciiovcr liìe afbccldìng lecst men ile navolgct
ccDige verprootiiig van l,et hemeUicht, gegravcerd op de koperen titelplaat
!t volgente jaar te 's Hravenbage, te Amsterdam cn to Haarlem uitgogcven.
{ ' ) Of/rooi,-
van 178- gcplaat>
it men de navolgende bcrijmde verklaring;
Scboon d« achtbre M'acrbeid, bicr vertoond in «it gewa.
Duor scücrpe pj-leo uit de« afgroad wurd' beschoten,
Ilet wacLcDd oog van Ilcni, die »lies gsdeslacl,
Is ceuwig Over liaer en baer belang ontsloten.
Zy vindt de vastiglieid van haer belioudenis
In 'I Euangeliewoord, waerop baer oog blijft staeren,
Het anker van baer boup, waerdoor zy veilig is,
GceV kalmo rust by 't vvof-n vai> stormen en van baeren.
llet kruis, «aerin zy 't hell van Goch licfdc Icest,
Wyst Imcr verlrouwen op zyn sehuld> erzoenend iydcn:
Het sebild van liaer geioof versterkt baer edlen geest,
Ilopzcer gcweid cn list, verccnigd, baer bestryden.
De rots der eeuwen. die dit iinrjl: opsehrift droegt,
De Chriilu! i. Codi ,-Mn, zal «ank'icn noch bczwyken.
En zou de Godskerk, door die Petra onderscbraegd,
Ooit voor den cuvclraoed der lielsebe poortcn wykeii?
De Cliristen, aangevnurd door yver voor Godi eer,
Strydt voor die waerbeid en verdedigt Jcsns leer.
A<,mpraak van JoH. Hew.vga, bl. Liii, beiden bij wijze van inleiding vcSür de PTiJntrhamUUngt
Dordrecht." Dit is blijkbaai cene vergissing.(») V.^N Kampen-, Hl. bl. 25l,zegti -vijf predikante M'ellicbt za
biJ de tijdelijke verbiijfplaau voor do sUndplaafs iiebben geno
(») Van Kampex, t. a. p., zogt: -de daarup ingekomen verhjndelingen waren van A. Velin-gii-s , Tbcol. en Pbil, Dr
- een man, die zieh reeds te voren wegens geleerdbeid, oordeelkunde, vüjt en vrijmoedigheid, bokend gen.aakt bad cn in 1803
Au-
Augiistua len hiiize van den Predikant Joiukhes IIerisga , le 'sGravenhage gehouden, werd
d e z e , als oudste der leden, tot voorzitler, en de bofplaats als zetel van hei Genootsehap gekozen
; de wetten werden vasfgesteld en onderleekend ; het vijftal leden werd met een zesde,
later nog met !wee kerkleeraars uit Amsterdam (waar men eerst ook een dergeüjk genoolschap
bad willen oprichten) cn een uil den Haag aangevuld, en liet gelai bestuurders voorlaan op
negen gesteld. Bij het programma van Junij 1786 werden voorts niet alleen binnen-, maar
ook biiitenlandsehe vermögende en geleerde lieden, voorstanders der waarheid, uitgenoodigd,
bei Genootsehap bebuipzuam le zijn in het bereiken van zijn doel, zoo door bijdragen in
g e l d , al.s door bet mededeelen van de aanslagen, hier en ginds legen het Chri.stendom in bel
werk gesleld, met aanwijzing der iniddelen om die te verijdelen. Een daarvan was bel jaarlijks
uilschrijven ran prijsvragen; de anlwoorden daarop zouden echter, na de bekroonitig,
nog aan het onderzoek der Theologische facnlleit te Leyden worden onderworpen; »want,"
zegl het programma, »echt goud schrooml geene beproeving."
Ilet Genootsehap, uit kleine beginselen geboren, wies spoedig in krachten aan; bekwame en
kundige mannen in en buiten Nederland traden als corresponderende leden toe ; vele aanzienlijke
en vermögende lieden, en later aan hun hoofd Prins Wille.ii V cn de Prinses, betoonden
zieh bereid, als Donaleurs of Donatrices, buitengewone of jaarlijksche giften ten
behoeve van het Genootsehap af te zonderen. Vermelding verdient o. a . , dat de vrouw van
den Secrelaris, Adriabcs vah Assekdeift, Predikant le Levden, loen zij in 1787 overleed, aan
bet Genootsehap een som van / COOO.- vermaakle, waarvan de renten jaarlijks ten behoeve
daarvan moesten worden besleed. Acbtereenvolgens drukten de Zuidhollandsche Svnoden in
1786 te Delft, en in 1787 te Leyden, gelijk ook de Waalsche Synode le Zierikzee in het gemelde
jaar gehouden, bcnevens andere met die van Holland correspond er end e Synoden, haar
Sympathie met het Genootsehap uit, gelijk de Staten van Holland en Wesl-Friesland evenzeer
in het reeds vermelde Octrooi. De eerste algemeene vergadering werd gehouden te 'sGravenhage,
op den I9deuj„iij 1787, bij welke gelegenheid de Voorzitler i n ' t breede het doel
des Genoolschaps ontwikkelde, als opgericht legen de zoogenoemde neologcn. Na bijua tachlig
j a r e n kan het zijn nul hebben, den aard van den strijd op theologisch gebied in 1787 te
vergelijken mei den aard van den strijd, die heden len dage gevoerd wordt , en wij balen
daartoe aan, met eenige verkorting, wat deswegens door Herwga werd gezegd.
«Begeert gy", sprak hij, «eene schets van het leerstelsel dezer nieuweVwelsche hervormers?
»Velen onder hen ontkennen de noodzakelijkheid, bet gezag en de volkomenheid der gewyde
» O p e n b a r i n g ; willen van geene Godlyke ingeving, voorzeggingen of wonderwerken hooren;
»monsteren geheele boekca en voorname plaatsen uit de Bybelrolle; veranderen de lezing van
» d e n grondtekst naar willekeur en verdraaven den zin van het Woord des Levens door val-
»sche of verkeerdelijk toegepasle uitlegregels. Zy verloochenen niel zelden alle verborgen-
» h e d e n , die ons begnp le boven gaan, en bet beilgeheim van God den Vader, den Zoon en
» d e n Heiligen Geest: zy boezemen averechlsche denkbeclden vau 's Heeren oneindige deugden
» m ; zy betwislen zyne aanbiddebjke raadsbesluiten en verduisteren zyne groote daden, zoo
» i n de natuur als in de genade; zy gelooven niet aan het bestaan van goede en kwade En<re-
» l e n en Adams schepping en vai is by hen een verbloemde schildery. Zij gelooven weinig
» v a n onze a a n g e b o r e n e , algemeene en heerschappy voerende verdorvenheid, zien onze meeste
»overtredingen als ligt ver.schoonlijke zwakheden aan en vrezen daarvoor geene <
» r e n d e straffen. De verzoening door eenen middelaar Is voor heu c vigdue
ongerijmdheid ; zy
. in SSjarlgen onderdom overleed. Verder v.n den n.et lof bokenden UtreobUcben Hoogleeraar C. Segaeu en C. Gov,=;
.d,kant te Goeree, Die stukken .erden als Doel I der Verbande.ingon in i;87 te 'sllago ultgegeven.- Dit laa.ste i,
in 1788 uitgegeven, lecst men W. I: .Het Genoolscha
VooasT, aan wien op de
t. In het toerbmchi
ans de eente vruebt
! gouden eereprijs is toegewc;
de Pr!j
Wij zeggen de
n de UiloTie iler rtriasleringen ti
-worden beschouwd." Zie ook de Aanspraat, bl. lxix
• noraire leden der Maatschappij, maar alleen aan zu
' toegesciükt."
Algem. Vergad. (19 Julij 1787)
dat de bekrooning cn ullgaven der Verhandflinafn tegen
'¡ritUmlm,, als con afzonderlijke verriebting van vyf leden moet
bijvoegt: . en daarom ook niet aan alie eorrospondenlen en l.o-
5 tot deze byzondere vcrrichling hebben willen mcde^ve^kcn zijn
Ta-ffla
m
<•.111