imperio putare : turn demum periculo atque negotiis compertum
eft, in belLo plurimum ingenium poffe. Quod ft regurn atque
imperatorum animi virtus in pace ita, ut in b ello ,, valerpt,
aequabilius atque conftantius fefe res human® haberent ; neque
aliud alio ferri, neque mutari ac mifceri omnia cerneres. Nam
imperium facile iis artibus rednetur, quibus initio partum eft.
Verum ubi pro labore defidia, pro coptinentia et aequitate lubido
atque fuperbia invalere; fortuna fimul cum morihüs inmuta-
tur. Ita imperium Temper ad optumum quemque a minus bono
transfertur. 'Quae homines arant, navigane, aedificant, virtuti
omnia parent. Sed multi mortales dediti ventri atque fomno,
indofli, incultique, vitam ficud peregrinantes tranfigere': qujbùs
profetilo contra naturam corpus voluptati, anima oneri fuit.
Eorum ego vitam mortemque juxta aeftumo, quoniam de utra-
que filetur. Verum enimvero is demum mihi vivere, atque frui
anima videtur, qui aliquo negotio intentus, praeclari facinoris
aut ards bon® famam qu®rit.'Sed in magna copia rerum,
aliud alii natura iter oftendit.
III. Pulchrum eft bene facere Reipublicae: etiam benedicere
haud abfurdum eft. Vel pace, vel bello darum fieri licet. Et qui
fecere, et qui fafla aliorüm fcripfete, multi laüdantur! Ac mihi
quidem, tametfi haudquaquam par gloria fequatur fcriptorem et
auflorem rerum ; tarnen in primis arduum videtur res geftas fcri-
bere: primum, quod fafla diflis-funt exsquanda : dehinc, quia
plerique, quae delifla reprehenderis, malivolentia et invidia
difla putant: ubi de magna virtute atque gloria bonorum me-
mores, quae fibi quifque facilia faflu putat,-®quo animo accipit:
fupra ea, veluti fifla pro falfis ducit. Sed ego adolefcentulus
initio, ficuti plerique, ftudio ad Rempublicam latus fum, ibique
mihi advorfa multa fuere. Nam pro pudore, pro abftinentia, pro
virtute; audacia, largitio, avaritia vigebant. Quae tametfi animus
mus adfpernabatur, infolens malarum artium ; tarnen inter
tanta vida, inbecilla aetas ambitione corrupta tenebatur : ac
me, cumab reliquorum malis moribus diifentirem, nihilominus
honoris cupido eadem, quae caeteros, fama, atque invidia vexa-
bat.
IV. Igitur ubi animus ex multis miferiis atque periculis re-
quievit, et mihi reliquam 'aetatem a Republica procul haben-
dam decrevi; non fuit confilium fecordia atque defidia bonum
ocium conterere : neque vero agrum colendo, aut venando, fer-
vilibus officiis intentum, aetatem agere: fed a quo incepto ftu-
dioque me ambitio mala detinuerat, eodem regrelfus, ftatui res
geftas Populi Romani carptim, ut quaeque memoria digna vide-
bantur, perfcribere : eo magis quod mihi a fpe, metu, partibus
Reipublicäe animus liber erat. Igitur deCadlinae conjuratione,
quam veriffime poterò, paucis abfolvam. Nam id facinus in primis
ego memorabile exiftumo, fceleris atque periculi novitate.
De cujus hominis moribus pauca prius explananda funt, quam
initium narrandi faciam.
V. Lucius Catilina, nobili genere natus, fuit magna vi et animi
et corporis, fed ingenio malo, pravoque. Huic ab adolefcen-
tia bella inteftina, caedes, rapinae, difcordia civilis, grata fuere ;
ibique juventutem fuam exercuit. Corpus patiens inediae, vigili
®, algoris, fupra quam cuique credibile eft. Animus audax,
fubdolus, varius, cujus rei libet fimulator ac diffimulator, alieni
adpetens, fui profufus, ardens in cupiditatibus : fatis loquenti®,.
fapiettti® parum. Vaftus animus, inmoderata, incredibilia,
nimis alta femper cupiebat. Hunc, poli dominationem L. Sul-
1®, lubido maxima invaferat Reipublic® capiund® : neque id
quibus modis adfequeretur, dum fibi regnum pararet, quidquam
penfi habebat. Agitabatur magis magifque in dies animus fe-
A 2 rox