honeftius confuli : facundus, callidus, et amicitia facilis : ad fi-
mulanda negotia altitudo ingenii incredibilis : multarum rerum
ac maxume pecuniæ largitor: atque, feliciffumo omnium ante
civilem vidoriam, numquam fuper induftriam fortuna fuit:
multique dubitavere, fortior, an felicior effet. Nam, poftea quæ
fecerit, incertum habeo, pudeat an pigeat differere.
CI. Igitur Sulla, uti fupra didum eft, poftquam in Africam,
atque in caftra Marii cum equitatu venit, rudis antea, et igna-
rus belli, follertiffumus omnium in paucis tempeftatibus fadus
eft. Ad hoc milites benigne adpellare: multis rogantibus, aliis
per fe ipfe dare beneficia, invitus accipere; fed ea properantius,
quam æs mutuum, reddere; ipfe ab nullo repetere : magis id
laborare, ut illi quam plurimi deberent: joca atque feria cum
humillumis agere: in operibus, in agmine, atque ad vigilias mul-
tus adeffe : neque interim, quod prava ambitio folet, Confulis,
aut cujufquam boni famam lædere : tantummodo neque confi-
lio, neque manu priorem alium pati; plerofque antevenire.
Quibus rebus, et artibus brevi Mario, militibufque cariffumus
fadus.
CH- At Jugurtha, poftquam oppidum Capfam, aliofque locos
munitos, et libi utilis, fimul et magnam pecuniam amiferat ; ad
Bocchum nuncios mittit, quam primum in Numidiam copias
adduceret: prodii faciundi tempus adeffe. Quem ubi cundari
accepit, dubium belli, atque pacis rationes trahere: rurfus, uti
antea, proxumos ejus donis corrumpit: ipûque Mauro pollice-
tur Numidiæ partem tertiam, fi aut Romani Africa expulfi, aut,
integris fuis finibus, bellum compofitum foret. Eo præmio in-
ledus Bocchus, cum magna multitudine Jugurtham adcedit.
Ita, amborum exercitu conjundo, Marium jam in hiberna pro-
ficifcentem, vix decima parte die reliqua invadunt, rati nodem,
quæ
quae jam aderat, vidis libi munimento fore ; et fi viciffent, nullo
impedimento, quia locorum fcientes erant : contra Romanis
utrumque cafum in tenebris difficiliorem fore. Igitur fimul Confiti
ex multis de hoftium adven tu cognovit : et ipfi holles ade-
rant: et prius quam exercitus aut iniirui, aùt farcinas colligere,
denique, antequam fignum, aut imperium ullum accipere qui-
vit, equites Mauri, atque Gaetuli, non acie, neque ullo more
prcelii, fed catervatim, uti quofque fors conglobaverat, in nof-
tros incurrunt. Qui omnes trepidi inprovifo metu, ac tamen
virtutis memores, aut arma capiebant, aut capientis alios ab hof-
tibus defenfabant : pars equos efcendere, obviam ire hollibus :
pugna latrocinio magis, quam preelio fimilis fieri: fine fignis,
fine ordinibus, equites pedites permilli; caedere alios, alios ob-
truncare: multos, contra adverfos acerrume pugnantes ab tèrgo
circumvenire : neque virtus, neque arma fatis tegere; quia
holles numero plures, et undique circumfufi erant. Denique
Romani veteres, novique, et ob ea fcientes belli, fi quos locus,
aut cafus conjunxerat, orbes facere : atque ita ab omnibus par-
tibus fimul tedi, et inllrudi, hoftium vim fuftentabant.
CIII. Neque in eo tam afpero negotio Marius territus, aut
magis, quam antea, demiffo animo fuit; fed cum turma fua,
quam ex fortiffumis magis, quam familiariffumis paraverat, va-
gari paflìm ; ac modo laborantibus fuis fuccurrere, modo hoftis,
ubi confertiffumi obftiterant, invadere manu : confulere militi-
bus, quoniam imperare conturbatìs omnibus non poterai. Jam -
que dies confumtus erat, cum tamen barbari nihil remittere :
atque, uti reges praeceperant, nodem prò fe rati, acrius inftare.
Turn marius ex copia rerum confilium trahit ; atque, uti fuis
receptui locus effet, collis duos propinquos inter fe occupat.
Quorum in uno, caftris parum ampio, fons aquae magnus erat:
alter ufui obportunus, quia magna parte editus, et praeceps;
P 2 pauca