fierent, curabat : fimul et inopiam frumenti lenire, et ignaris
omnibus, parare, quae mox ufui forent : denique fexto die, cum
ad flumen ventum eft, maxuma vis utrium effeéta. ' Ibi caftris
levi muiiimento pofitis, milites cibum capere, atque, uti fimul
cum occafu folis egrederentur, paratos effe jubet ; omnibus far-
cinis abje&is, aqua modo feque, et jumenta onerare. Dein,
poftquam tempus vifum, caftris egreditur: noflemque totam itinere
faélo, confedit: idem proxuma facit. Dein tertia multo
ante lucis adventum pervenit in locum tumulofum, ab Capfa
non amplius duum millium intervallo : ibique, quam occultiffu*
me poteft, cum omnibus copiis opperitur. Sed, ubi dies coe-
pit ; et Numidae nihil hoftile metuentes, multi oppido egreffi ; repente
omnem equitatum, et cum his velociffimos pedites curfu
tendere ad Capfam, et portas obfidere jubet : deinde ipfe inten-
tus propere fequi, neque milites praedare finere. Quae poftquam
oppidani cognovere; res trepidae, metus ingens, malum inpro-
vifum, ad hoc pars civium extra moenia in hoftium poteftate,
coegere; uti deditionem facerent. Ceterum oppidum incenfum:
Numidae puberes interferii: alii omnes venumdati: praeda mili-
tibus divifa. Id facinus contra jus belli non avaritia, neque
fcelere Confulis admiflum; fed quia locus Jugurthae obportunus,
nobis aditu difficilis : genus hominum mobile, infidum, ante
neque beneficio, neque metu coercitum.
X C V II . Poftquam. tantam rem Marius fine ullo fuorum in-
commodo patravit; magnus, et clarus antea, major, atque cla-
rior haberi coepit : omnia non bene confulta in virtutem trahe-
banttìr. Milites modello imperio- habiti, fimul et locupletes,
ad ccelum ferre : Numidae magis, quam mortalem, timere: poliremo
omnes focii, atque hoftes credère, illi aut mentem divi-
nameffe, aut Deorum nutù cunéla portendi. Sed-Conful, ubi
ea res bene evenit, ad alia oppida pergit : pauca, repugnantibus
' Numidis,
Numidis, capit, plura, deferta propter Capfenfium miferias,
igni corrumpit : luélu, atque caede omnia complentur. Denique
multls locis potitus, ac plerifque exercitu incruento, aliam
rem adgreditur, non eadem afperitate, qua Capfenfium, cete-
rum haud fecus difficilem. Namque haud longe a flumine
Muluchae, quod Jugurthae, Bocchique regnum disjungebat, erat
inter ceteram planiciem mons faxeus, mediocri cartello, fatis
patens, in inmenfum editus, uno perangufto aditu reliào :
nam omnis natura, velut opere, atque confulto, præceps.
Quem locum Marius, quod ibi regis thefauri erant, fumma vi
capere intendit : fed ea res forte, quam confilio, melius gefta.
Nam cartello virorum, atque armorum fatis magna vis, et frumenti,
et fons aquæ, aggeribus, turribufque,- et aliis machina-
tionibus locus inportunus : iter caftellanorum anguftum admo-
dum, utrimque præcifum: vineæ cum ingenti periculo fruftra
agebantur. Nam cum eae paullo procefferant, igni, aut lapidi-
bus corrumpebantur : milites neque pro opere confiftere, propter
iniquitatem loci; neque inter vineas fine periculo admi-
niftrare: optumus quifque cadere, aut fauciari; ceteris metus
augeri.
X C V I I I . A t Marius, multis diebus, et laboribus confumtis,
anxius trahere cum animo fuo, omitteret ne inceptum, quoni-
am fruftra erat; an fortunam opperiretur; qua fæpe profpere
ufus fuerat. Quæ cum multos dies, noöefque æftuans agitaret,
forte quidam Ligus, ex cohortibus auxiliariis miles gregarius,
caftris aquatum egreffus, haud procul ab latere cartelli, quod
advorfum prceliantibus erat, animadvertit inter faxa repentes
cochleas: quarum cum unam, atque alteram, dein plures pete-
ret, ftudio legundi, paullatim prope ad fummum montis egreffus
eft. Ubi poftquam folitudinem intellexit ; more humanæ
cupidinis ignara vifundi animum vortit. Et, forte in eo loco'
grandis