94 C. C R I S P I S AL LU S T H
rumis, pcenas caperent. Prxterea praedam benigne oftentat. Sie
animis eorum adredis, equites in primo latere, pedites quam
ardiffume ire, et figna occultare jubet.
LX X II . Vaccenfes ubi animadvertere ad fe vorfum exercitum
pergere primo, uti res erat, Metellum effe rati, portas claufere :
deinde, ubi neque agros vaftari, et eos, qui primi aderant, Nu-
midas equites. vident ; rurfum Jugurtham arbitrati, cum magno
gaudio obvii procedunt. Equites peditefque, repente figno dato,
alii vulgum effufum oppido caldere ; (alii ad portas feftinare:
pars turres capere : ira, atque fpes praedae amplius quam laffi-
tudo, poffe. Ita Vaccenfes biduum modo ex perfidia laetad :
civitas magna, et opulens, poenae cunda aut praedae fuit. Tur-
pilius, quem praefedum oppidi unum ex omnibus profugiffe,
fupra oftendimus, juffus a Metello cauffam dicere; poftquam fefè
parum expurgat, condemnatus, verberatufque capite poenas fol-
vit : nam is civis ex Latio erat.
LXX III. Per idem tempus Bomilcar, cujus inpulfu Jugurtha
deditionem, quam metu deferuit, inceperat, fuipetìus regi, et
ipfe eum fufpiciens, novas res cupere: ad perniciem ejus dolum
quaerere. diu noduque fatigare animum: denique, omnia tentando,
focium libi adjungit Nabdalfam, hominem nobilem, mag-
nis opibus clarum, acceptumque popularibus fuis : qui plerum-
que feorfum ab rege exercitum dudare, et omnis res exfequi
folitus erat, quae Jugurthae fello, aut majoribus adftrido fupera-
verant : ex quo illi gloria, opefque inventae. Igitur utriufque
confilio dies infidiis llatuitur: cetera, uti res pofceret, ex tempore
parari placuit. Nabdalfa ad exercitum profedus ; quem inter
hiberna Romanorum juffus habebat, ne ager inultis hoftibus
vaflaretur. Is poftquam, magnitudine facinoris perculfus, ad
tempus non venit; metufque rem impediebat ; Bomilcar fimul
cupidus
cupidus incepta patrandi, et timore focii anxius, ne, omiffo ve-
tere confilio^ novum quaereret; litteras ad eum per homines
fidelis mittit : in queis mollitiem, focordiamque viri accufare ;
tefìari Deos, per quos juraviffet ; monere, ne prcemia Metelli in
peßem converter et ; Jugurtha exitium adejfe: ceterum, fua ne, an vertute
Metelli perirei, id modo agitari: proinde reputaret cum animo Juo
prcemia an cruciatum mallet.
LX X IV . Sed cum hae litterae adlatas, forte Nabdalfa, exèrcito
corpore feffus, in ledo quiefcebat. Ubi, cognitis Bomilcaris
verbis, primo cura, deinde, uti aegrum animum folet, fomnus
cepit. Erat ei Numida quidam negotiorum curator fidus, ac-
ceptufque, et omnium confiliorum, nifi noviffumi, particeps.
Qui poftquam adlatas litteras audivit, ex confuetudine ratus
opera, aut ingenio fuo opus effe, in tabernaculum introiit : dormiente
ilio, epiftolam, fuper caput in pulvino temere pofitam,
fumit, ac perlegit ; dein propere, cognitis infidiis, ad regem per-
git. Nabdalfa, poli paullo experredus, ubi neque epiftolam
reperit, et rem omnem, uti ad a erat, ex perfugis cognovit ; primo
indicem perfequi conatus ; poftquam id fruftra fuit, Jugurtham
placandi grada, accedit : dicit quae ipfe paraviffet facere,
perfidia clientis fui praeventum: lacrumans obteftatur per amiciti-
am, perque fua -antea fideliter aéla,ne fuper tali federe fufpeidum Jefe
haberet.
LX X V . Ad ea rex aliter, atque animo gerebat, placide ref-
pondit. Bomilcare, aliifque multis, quos focios infidiarum cog-
noverat, interfedis, iram obprefferat, ne qua ex eo negotio fe-
ditio oriretur. Neque poft id locorum Jugurthae dies, aut nox
ulla quieta fuit : neque loco, neque mortali cuiquam, aut tempori
fatis credere-: civis, hoftis juxta metuere : circumfpedare
omnia, et omni ftrepitu pavefeere: alio, atque alio loco faepe
ntocra