Jugurtha erant: Mauris omnibus rex Bocchus imperitabat, praeter
nomen, cetera ignarus populi Romani itemque nobis neque
bello, neque pace antea cognitus. . De Africa, et ejus incolis,
ad neceditudinem rei fatis ditElum.
X XIII. Poftquam, divifo regno, legati Africa decedere: et
Jugurtha, contra timorem animi, praemia fceleris adeptum fefe
videt; certum ratus, quod ex amicis apud Numantiam accepe-
rat, omnia Roma venalia effe; fimul et illorum pollicitationibus
accenfus, quos paullo ante muneribus expleverat, in regnum
Atherbalis animum intendit. Ipfe acer, bellicofus : at is, quem
petebat, quietus, imbellis, placido ingenio, obportunus injuriae; •
metuens magis, quam metuendus. Igitur ex inprovifo finis
ejus cum magna manu invadit : multos mortalis cum pecore, \
atque alia praeda capi t : aedificia incendit : pleraque loca hofii-
liter cum equitatu accedit. Deinde cum omni multitudine in
regnum fuum convertit, exiftumans dolore permotum Atherba-
lem injurias fuas manu vindicaturum, eamque rem belli cauf-
fam fore. A t ille, quod neque fe parem armis exiilumabat, et
amicitia populi Romani magis, quam Numidis, fretus erat; le-
gatos ad Jugurtham de injuriis queftum mifit: qui tametfi con-
tumeliofa dièta retulerant, prius tamen omnia pati decrevit,
quam bellum fumere: quia tentatum antea fecus ceflerat. Neque
eo magis cupido Jugurthae minuebatur: quippe qui totum
ejus regnum animo jam irivaferat. Itaque non, uti antea, cum
praedatoria manu, fed magno exercitu comparato, bellum gerere
coepit, et aperte totius Numidiae imperium petere. Ceterum,
qua pergebat, urbes, agros vallare, prasdas agere ; fuis animum,
hoilibus terrorem augere.
X X IV . Atherbal, ubi intelligit eo proceflum, uti regnum aut
relinquendum effet; aut armis retinendum; neceflario copias
parat,
parat, et Jugurthae óbvius procedit. Interim haud longe ammari
prope Cirtam oppidum utriufque exercitus confedit : et quia
diei extremum erat, prcelium non inceptum. Sed ubi plerum-
que noéìis proceffit, obfcuro edam tum lumine, milites Jugur-
thini, figno dato, callra hollium invadunt ; femifomnos partim,
alios arma fumentes fugant, funduntque: Atherbal cum paucis
equitibus Cirtam profugit : et, ni multitudo togatorum fuiilet,
quae Numidas infequentes mcenibus prohibuit, uno die inter
dúos reges coeptum, atque patratum bellum foret. Igitur Jugurtha
oppidum circumfedit : vineis, turribufque, et machinis
omnium generum expugnare adgreditur : maxume feflinans
tempus legatorum antecapere, quos ante proelium faélum ab
Atherbale Romam millos audiverat. Sed poflquam Senatus de
bello eorum accepit, tres adulefcentes in Africam legantur; qui
ambos reges adeant; S. P. Q. R. verbis nuncient, Felle, et cen-
fere eos ab armis di/cedere : de controverfiis fuis, jure pptius, quam bello
difceptare: ita Jeque, illifque dignum effe.
X X V . Legati in Africam maturantes veniunt, eo magis, quod
Romas, dum proficifci parant, de preelio faélo, et obpugnatione
Cirtae audiebatur: fed is rumor clemens erat. Quorum Jugurtha
accepta oràtione refpondit: Sibi neque majus quidquam neque
carius auBoritate Senati: ab adulefcentia fua ita fe enifum, ut ab Optimo
quoque probaretur: vèrtute, non malitia, P. Scipionì, fummo viro,
placuffe: ob eafdem artes a Micipfa, non penuria liberorum, in regnum
adoptatum effe ; ceterum, quo plura bene, atque Jlrenue fecijfet, eo
animum fuum injuriam minus tolerare : Atherbalem dolis vita fua infi-
diatum: quod ubi comperiffet, ejus fceleri obviam iffe: populum Roma-
num neque reBe, neque pro bono faBurum, f i abjure gentium fefe pro-
hibuerit: pojlremo, de omnibus rebus legatos Romam brevi miffurum.
Ita utrique digrediuntur. Atherbalis adpellandi copia non fuit.
Jugurtha ubi eos Africa deceflifTe ratus efi, neque propter naturam