CX V II I. Numquam ego ratus fum fore, uti rex maxumus in hac
terra, et omnium, quos novi, opulentijjimus, privato homini gratiäm de-
berem. Et hercule Sulla, ante te cognitum, multis or antibus äliis ultro
egomet opem tuli, nullius. indigui. Id inminutum, quod ceteri dolere
folent, ego lætor. Fuerit mihi pretium, eguiffe aliquando tua amicitia
qua apud animum meum nihil carius habeo. Id adeo experiri 'licet:
arma, vir os, pecuniam, pofiremo quidquid animo libetffume, utere; et,
quoad vives, numquam tibi redditam gratiam putaveris ; femper apud me
integra erit: denique nihilme fciente frufiravolcs. Nam, ut ego exifiumo,
regem armis, quam munificentia, vinci, fiagitiofum minus. Ceterum
de Republica vefira, cujus curator hue mißüs es, paucis accipe. Bellum
ego populo Romano neque feci, neque faäum umquam volui: finis meos,
advorfum armatos armis tutus fum. Id omitto ; quando vobis ita placet;
gerite, utivultis, cum Jugurtha bellum. Ego flumen Mulucham
quod inter me et Micipfam fuit, non egrediar, neque Jugurtham id in-
trare finam. Præterea, f i quid meque vobifque dignum petiveris, haud
repulfus abibis.
CX IX. Ad ea Sulla pro fe breviter, et modice ; de pace, et
de communibus rebus multis différait. Denique regi patefecit;
quod polliceatur, Senatum et populum Romanum quoniam amplius armis
valuiffent, non in gratia habituros: faciundum aliquid, quod illorum
magis, quam fua, retuliffe videretur ; id adeo in promtu effe; quoniam
Jugurtha copiam haberet : quem f i Romanis tradidiffet, fore, ut illi
plurimum deber etur: amicitiam, feedus, Numidice partem, quam nunc
peteret, tunc ultro adventuram. Rex primo negitare adfinitatem,
cognationem, præterea foedus interveniffe: ad hoc metuere, ne fluxa fide
ufus popularium animos averteret ; queis et Jugurtha carus, et Romani
invifi effent. Denique fepius fatigatus, lenitur ; et ex voluntate
Sulla omnia fe faàurum promittit. Ceterum ad fimulandam
pacem,
pacem, cujus Numida, defeffus bello, avidiflìmus, quas utilia
vifa, conilituunt. Ita compofito dolo, digrediuntur.
CX X . A t rex pollerò die Afparem, Jugurtha: legatum, adpel-
lat ; dicitque per Dabarem ex Sulla cognitum, pofje conditionibus
bellum poni: quamobrem regis fui fententiam exquireret. Ille
lastus in caftra Jugurtha: venit. Deinde ab ilio cunda edodus,
properato itinere, poll diem odavum redit ad Bocchum ; et ei
nunciat,Jugur tham cup er e omnia, quceimperarentur,jacere; fed Mario
parum fidere: Jcepe antea cum imperatoribus Romanis pacem con-
ventam, fruflra fuiffè. Ceterum Bocchus, f i ambobus confultum, et ra-
tam pacem vellet, daret operarti, ut una ab omnibus, quafi de pace, in
conloquium venir etur ; ibique fibi Sullam traderet: cum talem virum in
potefiate haberet, turn fore, utijiffu Senatus Populique Romani foedus
fieret; neque hominem nobilem. non fua ignavia, fed ob rempublicam in
hofiium potefiate reliBum iri.
CX X I. Haec Maurus fecum ipfe diu volvens, tandem promifit.
Ceterum dolo,' an vere cundatus, parum comperimus. Sed ple-
rumque regiae voluntates, ut vehementes, ftc mobiles, faepe ipfae
fibi advorfae. Poftea tempore et loco cqnftituto, in conloquium
uti de pace veniretur, Bocchus Sullam modo, modo Jugurthae
legatum adpellare ; benigne habere; idem ambobus polliceri.
Illi pariter laeti, ac fpei bonae pieni effe. Sed node ea, qua:
proxuma fuit ante diem conloquio decretum, Maurus adhibitis
amicis, ac ftatim inmutata voluntate, remotis ceteris dicitur fecum
ipfe multa agitaviffe, vultu corporis pariter atque animo
varius : quae feilieet, tacente ipfo, occulta oris patefeciffe. T a rnen
poliremo Sullam arceftì jubet; et ex ejus fententia Numida:
inlìdias tendit. , Deinde, ubi dies advenit; et ei nunciatum eli,
Jugurtham haud procul abeffe ; cum paucis amicis, et Quasftore
nollro, quali obvius honoris cauffa, procedit in tumulum facillumum