LXII. Haec ubi dixit: paullulum commoratus, figna canere
ju b e t; atque inltruclos ordines in locum aequum deducit. Dein,
remotis omnium equis, quomilitibus extequato periculo, animus
amplior effet, ipfe pedes exercitum, prò loco, atque copiis in-
fìruit. Nam, ud planities erat inter Gniftros montis et ab dex-
tera rupes afpera, oélo cohords in fronte conftituit : reliqua
fi orna in fubfidiis ar&ius conlocat. Ab his O ' centuriones omnis
letìos et evocatos, praeterea ex gregariis milidbus optimum
quemque armatum in primam aciem fubducit. C. Manlium in
dextra, Faefulanum quemdam in finii!ra parte curare jubet :
ipfe cum libertis, et colonis propter Aquilam adfiftit; quam
bello Cimbri co C. Marius in exercitu habuiife dicebatur. At
ex altera parte C. Antonius, pedibus aeger, quod preelio adeife
nequibat, M. Petrejo legato exercitum permittit. Ille cohortes
veteranas, quas tumulti caufla confcripferat, in fronte ; poli eas
ceterum exercitum in fubfidiis locat. Ipfe equo circumiens,
unumquemque nominans, adpellat, hortatur, rogat, ut memine-
rint, Je cantra latrones inermes, prò patria, prò liberis; prò aris atque
focisfuiscertare. Homo militaris, quod amplius annos triginta,
tribunus, aut praefeélus, aut legatus, aut praetor cum magna
gloria in exercitu fuerat, plerofque ipfos, faélaque eorum fortia
noverai; ea commemorando, militum animos accendebat.
LXIII. Sed ubi, omnibus .rebus exploratis, Petrejus tuba
fignum dat; cohortes paullatim incedere jubet. Idem facit hof-
tium exercitus. Poilquam eo ventum eli, unde a ferentariis
prcelium commini poffet, maxumo clamore, cum infeftis fignis
concurrunt; pila omittunt; gladiis res geritur. Veterani, prif-
tinae virtutis memores, comminus acriter inftare ; illi haud timidi
refiftunt: maxuma vi certatur. Interea Catilina cum ex-
peditis in prima acie verfari : laborantibus fuccurrere : integros
prò
pro fauciis arcefiere : omnia providere : multum ipfe pugnare,
faepe hoftem ferire: ftrenui militis, et boni imperatoris officia
fimul exfequebatur. Petrejus, ubi videt Cadlinam contra, ac
ratus erat, magna vi tendere; cohortem praetoriam in medios
hoftis inducit ; eofque perturbatos, atque alios alibi refiftentes,
interficit : deinde utrimque ex lateribus ceteros adgreditur.
Manlius et Faefulanus, in primis pugnantes cadunt. Poilquam
fufas copias, feque cum paucis relitìum videt Catilina, memor
generis, atque prillinae fuae dignitatis, in confertiflumos holles
incurrit, ibique pugnans confoditur.
LX IV . Sed, confedlo preelio, tum vero cerneres quanta audacia,
quantaque animi vis fuiflet in exercitu Cadlinae. Nam
fere, quem quifquevivus pugnando locum ceperat, eum, amiffa
anima, corpore tegebat. Pauci autem, quos medios cohors
prtetoria disjecerat, paullo diverfius, fed omnes tarnen adverfis
vulneribus, conciderant. Catilina vero longe a fuis, inter hof-
tium cadavera repertus eli, paullum etiam fpirans, ferociamque
animi, quam habuerat vivus, in vultu retinens. Poliremo, ex
omni copia, neque in preelio, neque in fuga quifquam civis in-
genuus captus eli. Ita cundli, fuae holliumque vitte juxta pe-
percerant. Neque tarnen exercitus populi Romani l*tam, aut
incruentam vidloriam adeptus erat. Nam flrenuiflumus quifque,
aut occiderat in praelio, aut graviter vulneratus difeefierat.
Multi autem, qui de cailris vifundi, aut fpoliandi gratia procef-
ferant, volventes hoftilia cadavera, amicum alii, pars hofpitem,
aut cognatum reperiebant. Fuere item, qui inimicos fuos cog-
nofeerent. Ita varie per omnem exercitum laetitia, moeror, luc-
tus, atque gaudia agitabantur.
F C. C R I S P I