ad ccelum ferunt: alii alios increpantes timidos vocant: Cato
magnus atque clarus habetur : Senati decretum fit, ficut ille
cenfuerat. Sed mihi, multa legenti, multa audienti, quae po-
pulus Romanus domi, militiaeque, mari, atque terra preclara
facinora fecit, forte lubuit adtendere, quae res maxume tanta
negotia fuftinuiffet. Sciebam faepenumero parva manu cum
magnis legionibus holtium contendiffe : cognoveram, parvis
copiis bella gefta cum opulentis regibus: ad hoc, faepe for-
tunae violentiam toleraviffe : facundia Graecos, gloria belli
Gallos ante Romanos fuiffe. A c mihi, multa agitanti, conftabat,
paucorum civium egregiam virtutem cunéla patraviffe ; eoque
faélum, uti divitias paupertas, multitudinem paucitas fuperaret.
Sed, poftquam luxu, atque defidia civitas corrupta efi ; rurfus
Refpublica magnitudine fua imperatorum, atque magiftratuum
vitia fuflentabat ; ac veluti effoeta parentum, multis tempeftati-
bus haud fane quifquam Romae virtute magnus fuit. Séd, memoria
mea, ingenti virtute, diverfis moribus fuere viri duo,
M. Cato, et C. Caefar: quos, quoniam res obtulerat, filentio
preterire non fuit confilium, quin utriufque naturam, et mores,
quantum ingenio poffem, aperirem. Igitur his genus, aetas,
eloquentia prope aequalia fuere: magnitudo animi par, item
gloria: fed alia alii. Caefar beneficiis, ac munificentia magnus
habebatur, integritate vitae Cato. Ille manfuetudine, et miferi-
cordia clarus faélus: huic feveritas dignitatem addiderat. Caefar,
dando, fublevando, ignofcendo ; Cato, nihil largiendo,
gloriam adeptus eft. In altero miferis perfugium erat; in altero
malis pernicies. Illius facilitas, hujus conftantia laudabatur.
Poliremo Caefar in animum induxerat, laborare, vigilare ; nego-
tiis amicorum intentus, fua neglegere ; nihil denegare, quod
dono dignum effet ; libi magnum imperium, exercitum, novum
bellum exoptabat, ubi virtus enitefcere poffet. At Catoni ftu-
dinam modeftiae, decoris, fed maxume feveritatis erat. • Non divitiis
vitiis cum divite, neque faélione cum faéìiofo; fed cum ftrenuo
virtute, cum modello pudore, cum innocente, abftinentia certa-
bat; effe, quam vidui, bonus malebat; ita quo minus gloriam
petebat, eo magis ilium adfequebatur.
LV I II. Poftquam, ut dixi, fenatus in Catonis fententiam dif-
ceflit, Conful optumum faélu ratus, noclem, quae inftabat, ante-
capere, nè quid eo fpatio novaretur, triumviros, quae ad fup-
plicium pdftulabat, parare jubet: ipfe, difpofitis prefidiis, Len-
tulum in carcerem deducit : idem fit ceteris per Pretores. Eft
locus in carcere, quod Tullianum adpellatur, ubi paullulum ef-
cenderis ad laevam, circiter duodecim pedes humi depreffus.
Eum muniunt undique parietes, atque infuper camera lapideis
fornicibus vinèla : fed incultu, tenebris, odore, foeda atque ter-
ribilis ejus facies eft. In eum locum poftquam demiffus eftLen-
tulus ; vindices rerum capitalium, quibus preceptum erat, la-
queo gulam fregere. Ita ille patricius, ex clariffuma gente Cor-
neliorum, qui confulare imperium Romae habuerat, dignum
moribus, faélifque fuis exitium vitae invenit. De Cethego, Sta-
tilio, Gabinio, Ccepario, eodem modo fupplicium fumtum eft.
LIX. Dum ea Romae geruntur, Catilina ex omni copia, quam
et ipfe adduxerat, et Manlius habuerat, duas legiones inftituit;
cohortes, pro numero militum complet : deinde, ut quifque vo-
luntarius, aut ex fociis in caftra veneràt, aequaliter diftribuerat ;
ac brevi fpatio duas legiones numero hominum expleverat ;
cum initio non amplius duobus millibus habuiffet. Sed ex omni
copia circiter pars quarta erat militaribus armis inftruila; ceteri,
ut quemque cafus armaverat, fparos, aut lanceas, alii preacutas
fudes portabant. Sed poftquam Antonius cum exercitu adven-
tabat; Catilina per montis iter facere ; modo ad Urbem; modo
in Galliam verfus caftra movere ; hoftibus occafionem pugnandi
non