54. C. C R I S P I S A L L U S T I I
Jecundum ea.fi defideranda erant, uti debitis uterer. Sed quoniam
parum tuta per Je ipfa probitas efi; neque mihi in manu fiuit, Jugurtha,
qualisforet : ad vos conjugi P. C. quibus, quod mihi mijerrumum efi.
cogor prius oneri, quam ujui ejfe. Cateri reges, aut bello viBi in ami-
citiam a vobis recepiifiunt, aut in fuis dubiis rebus fiocietatem veftram
adpetiverunt.
X V . Familia nofira cum populo Romano bello Carthaginienfi amici-
tiam infiituit, quo tempore magis fides ejus, quam fortuna pendendo erat.
Quorum progeniem vos, P. C. nolite pati me, nepotem Mafinififie, firuftra
a vobis auxilium petere. Si ad inpetrandum nihil cauffa höherem, prater
miferandam fortunam ; quod paullo ante rex genere, fama, atque
eopiis potens, nunc deformatus arumnis, inops, alienas opes exfpeBo ;
tarnen erat majeftatis populi Romani prohibere injuriam, neque pati, cu-
jufquam regnum per fcelus crefcere. Verum ego iisfinibus ejeclusjüm,
quos majoribus meis populus Romccnus dedit: unde pater, et avus meus
una vöbifcum expulere Syphacem, et Carthaginienfes. Vifira beneficia
mihi erepta funt, P. C. vos in mea injuria defpeBi eflis. Eheu me mife-
rumi buccine, Micipfa pater, beneficia tua evafere, ut quem tu pa-
rem cum liberis tuis, regnique participem fecifii, is potifjumumfiirpis tua
exfiinBor fit? Numquam ne ergo familia nofira quieta erit? femper ne
in f anguine, ferro, fuga verfabimur? Dum Carthaginienfes incolumes
fuere, jure omnia fava patiebamur ; hojles ab latere', vos amici procult
fpes omnis in armis erat. Pofiquam illa pefiis ex Africa ejéBa efi, lati
pacem agitabamus : quippe, queis hoftis nullus erat, nifi forte quem
vos jußßetis. Ecce autemex inprovifo Jugurtha, intoleranda audacia,
falere, atque fiuperbia fefe ecferens,fratre mea, atque eodem propinquo
fuo interfeElo, primum, regnum ejus fcelerisfui pradam fecit: po/l, ubi
me iifdem dolis nequit capere, nihil minus quam vim, aut bellum exfpee-
tantem, in imperio vefiro, ficutividetis, oxtorrem patria, domo; inopem,
et coopertum miferiis effecit, ut ubivis tutius, quam in meo regno ef-
fem.
X V I . Ego
B E L LUM JUGURTH. Cap. XVI. 55
XVI. Ego fic exifiumabam, P. C. uti pradicantem audiveram pa-
trem meum; Qui veflram amicitiam diligenter colerent, eos multum la-
borem fufcipere, ceterum ex omnibus maxume tutos effe. Quod in fa milia
nofira fuit,prafiitit; uti in omnibus bellis adejfet vobis : nos uti per
otium tuti fimus, in manu vefira efi, P. C. Pater nos duos fratres reli-
quit; tertium, Jugurtham, beneficiis Jiiis ratus efi nobis conjunBum fore.
Alter eorum necatus, alterius ipfe ego manus inpias vix ejfugi. Quid
agam? aut quopotiffmum infelix adcedam? generisprafidia omnia ex-
fiinBa funt: pater, uti neceffe erat, natura conceffit: fratri, quern minarne
decuit, propinquus per fcelus vitam eripuit: adfines, amicos, pro-
pinqUos ceteros meos, alium alia clades obpreffvt: capti ab Jugurtha,
pars in crucem abli, pars befiiis objedi funt : pauci, quibus reliBa efi
anima, claufi in tenebris cum moerore et luBui rqorte graviorem vitam
exigunt. Si omnia, qua aut ami/i, aut ex necifjariis advorfa JaBaJunt,
incolumia manerent ; tamen, f i quid ex inprovifo mali accidijfet, vos
inplorarem P. C. quibus pro magnitudine imperii, jus et injurias omnis,
cura effe decet. Nunc vero exful patria, domo, folus, atque omnium
honefiarum rerum egens, quo accedam, aut quos adpellem ? nationes ne,
an reges, qui omnes familia nofira ob vefiram amicitiam infefii funtj
an quoquam mihi adire licet, ubi non majorum meorum hofiilia monumenta
plurimafint? aut quifquam nòfiri mifereri potefi, qui aliquando vobis
hofiis fu it?
XVII. Po/lremo, Mafini/fa nos ita infiituit, P. C. ne quern caler emus,
nifi populum Romanum; ne focietates, ne f cederà nova acciperemus :
abunde magna prafidia nobis in vefira amicitia fore: f i huic imperio,
fortuna mutaretur, una occidendum nobis ejfe. Virtute, ac diis volen-
tibus, magni efiis et opulenti: omnia fecunda, et obedientia funt: quo
facilius fociorum injurias curare licet. Tantum illud vereor, ne quos
privata amicitia Jugurtha, parum cognita, tranfvorfos agat: quos ego
audio maxuma ope niti, ambire, fatigare vos fingulos, nequid de abfente,