Servilio violata vicloria eil : Quippe qui conficiendæ rei cupi-
dus, fraélum ducem, et extrema deditionis agitantem, per fraudem,
etinfidias, et domefticos percuffores, aggreffus, hanc hofti
gloriam dédit, ut videretur aliter vinci non potuiffe.
C A P . X V I I I .
Bellum Numantinum.
[V TU M A N T I A , quantum Carthaginis, Capuæ, Corinthi
P ^ opibus inferior; ita virtutis nomine, et honore par omnibus,
fummumque, fi viros æftimes, Hifpaniæ decus : Quippe
quæ fine muro, fine turribus, modice edito in tumulo apud flu-
men fublata, quatuor millibus Celtiberorum, quadraginta mil-
lium exercitum, per annos quatuordecim fola fuilinuit: Nec
fuftinuit modo, fed faevius aliquanto perculit, pudendifque vul-
neribus affecit. Noviffime, quum inviétam effe conftaret, opus
quoque eo fuit, qui Carthaginem everterat. Non temere, fi fa-
teri licét, ullius caufa belli injuftior. Segidenfes, focios et con-
fanguineos, Romanorum manibus elapfos, exceperant. Habità
pro eis deprecatio nihil valuit. Quum fe ab omni bellorum
contagione removerent, in legitimi foederis pretium juffi arma
deponere. Hoc fic a barbaris acceptiim, quali manus abfcinde-
rentur. Itaque ilatim Megaravitfto fortiffimo duce, ad arma con-
verfi, Pompejum prælio aggreffi, fcedus tamen maluerunt, quum
debellare potuiflent. Hoftilium deinde Mancinum. Hunc quoque
affiduis cædibus ita fubegerunt, ut ne oculos quidem, aut
vocem, Numantini viri quifquam fuftineret. Tamen cum hoc
quoque fcedus maluere, contenti armorum manubiis, quum ad
internecionem fævire potuiflent. Sed non minus Numantini,
quam Caudini illius foederis, flagrans ignominia ac pudore Po-
pulus Romanus, dedecus quidem præfentis flagitii deditione
Mancini expiavit. Cæterum duce Scipione, Carthaginis incendiis
ad
ad excidia urbium imbuto, tandem etiam in ultionem excatiduit.
Sed tunc acrius in caftris, quam in campo : noftro cum milite,
quam cum Numantino, præliandum fuit. Quippe affiduis, et
injuftis, et fervilibus maxime operibus attriti, ferre plenius.valium,
qui arma nefcirent : luto inquinali, qui fanguine nollent,
jubebantur. Ad hæc fcorta, calones, farcinæ, nifi ad ufum’ ne-
ceffariæ, amputantur. Tanti effe exercitum, quanti Impera-
torem, vere proditum eli. Sic redaào in difciplinam milite, com-
miffa acies: quodque nemo vifurum fe unquam fperaverat, factum
eft, ut fugientes Numantinos quifquam videret. Dedere
etiam fefe volebant, fi toleranda viris imperarentur ; Sed quum
Scipio vera mvellet, et fine exceptione viàoriam, eo neceflìtatum
compulfi, ut deftinata morte in prælium ruerent,quum fe prius
epulis, quafi inferiis, impleviffent carnis femicrudæ, et celiæ.
Sic vocant indigenae ex frumento potionem. Intelleélum ab
Imperatore confilium. Itaque non eli permiffa pugna mori-
turis. Quum foffa, atque lorica, quatuorque caftris circumda-
tos, fames premeret; ab Duce orant prælium, ut tanquam viros
occideret; Et ubi non impetrabant, placuit eruptio. Sic confetta
manu plurimi occifi: et quum urgeret fames, aliqùantif-
per inde vixere. Noviffime confilium fugæ fedit ; Sed hoc quoque,
ruptis equorum cingulis, uxores ademere, fummo fcelere,
per amorem. Itaque deplorato exitu, in ultimam rabiem furo-
remque converfi, poliremo mori hoc genere deftinarunt. Duces
fuos; feque, patriamque, ferro et veneno, fubjeftoque undique
igne peremerunt. Macie effe fortiflìmam, et, meo judicio, bea-
tiflìmam in ipfis malis civitatem! Afferuit cum fide focios . Po-
pulumOrbis terrarum viribus fultum, fuamanu, ætate tarn longa
fuftinuit: Noviffime maximo duce oppreffa civitas, nullum de
fe gaudium hofti reliquit; Unus enim virNumantinus non fuit,
qui in catenis duceretur- Præda, ut de pauperibus, nulla:, arma
ipfi cremaverant. Triumphus fuit tantum de .nomine