facere, quam dicere ; fua ab aliis benefaöa laudari, quam ipfe
aliorum narrare, malebat.
IX. Igitur domi militiasque boni mores colebantur. Concordia
maxuma, minuma avaritia erat : jus bonumque apud eos
non legibus magis quam natura valebat. Jurgia, difcordias, fimul-
tates cum hoilibus exercebant: cives cumcivibus de virtute cer-
tabant : in fuppliciis Deorum magnifici, domi parci, in amicos
fideles erant. Duabus his artibus, audacia in bello, ubi pax
evenerat, asquitate, feque Remquepublicamcurabant. Qjiarum
rerum ego maxuma documenta haec habeo ; quod in bello fae-
pius vindicatum eft in eos, qui contra imperium in hollem pug-
naverant, quique tardius revocati, praslio excefferant, quam qui
figna relinquere, aut pulii, loco cedere aulì erant: in pace vero
beneficiis magis, quam metu imperium agitabant, et, accepta injuria,
ignofcere, quam perfequi, malebant.
X. Sed ubi labore atque juftitia Refpublica crevit ; reges
magni bello domiti; nationes ferae, et populi ingentes vi fubacti;
Carthago, asmula imperii Romani, a flirpe interiit: cunéla maria
terraeque patebant: fortuna faevire ac mifcere omnia coepit.
Qui labores, pericula, dubias atque afperas res facile tolerave-
rant, iis otium, divitiae optandae aliis, oneri miferiaeque fuere.
Igitur primo pecuniae, dein imperii cupido crevit : ea quafi materie
« omnium malorum fuere. Namque avaritia fidem, pro-
bitatem, ceterafque artes bonas fubvertit; pro his fuperbiam,
crudelitatem, deos neglegere, omnia venalia habere, edocuit:
ambitio multos mortalis falfos fieri fubegit; aliud claufum in
peétore, aliud in lingua promtum habere; amicitias inimiciti-
afque non ex re, fed ex commodo asftumare; magifque vultum,
quam ingenium, bonum habere, Hsec primo paullatim crefcere,
interdum vindicari. Poli, ubi contagio quafi peftilenda, invafit;
civitas
civitas inmutata, imperium ex juftiffumo, atque optumo, crudele,
intolerandumque facilim.
XI. Sed primo magis ambitio, quam avaritia, ánimos hominum
exercebat : quod tamen vitium propius virtutem erat. Nam
gloriam, honorem, imperium, bonus, ignavus, asque libi exop-
tant : fed ille vera via nititur ; huic qùia boiJae artes defunt,
dolis : atque fallaciis contendit. Avaritia pecuniae lludium ha-
bet; quam nemo fapiens conCupivit. Ea quas venenis malis
imbuta, corpus animumque virilem effeminat, femper infinita,
infatiabilis eli; neque copia neque inopia minuitur Sed, poil-
quam Lucius Sulla, armis recepta República bonis initiis malos
eventus habuit; rapere omnes, trahere: domum alius, alius
agros cupere : neque modum neque modeítiam viélores habere ;
foeda, crudeliaque in civis facinora facere. Hue accedebat, quod
L. Sulla exercitum, quem in Afta dutìaverat, quo fibi fidum fa-
ceret, contra morem majorum luxuriofe, nimifque liberaliter ha-
bueraf: Loca amcena, voluptaria, facile in otio ferócis militum
ánimos molliverant. Ibi primum infuevit exercitus populi Romani
amare, potare; figna, tabulas pi£tas,-vafa cariata mirari;
ea privatim ac publice rapere; delubra deorum fpoliare; facra
profanaque omnia polluere. Igitur ii milites, poílquam vi¿to-
riam adepti funt, nihil reliqui viclis fecere. Quippe fecundae
res fapientium. ánimos fatigant: ne illi, corruptis moribus, victorias
temperarent.
X II. Pollquam divitiae honori effe coepere, et eas gloria, imperium,
potentia fequebatur: hebefcere virtus, paupertas, pro-
bro haberi, innocentia pro malivolentia duci ccepit. Igitur ex
divitiis juventutem luxuria, atque avaritia cum fuperbia invalere:
rapere, confumere; fua parvi pendere, aliena cupere;
pudorem, pudicitiam, divina atque humana promifcua ; nil
penfi,