i'
i
,96 GE E S T E L Y K E
yan den verdienden vioek tot ons 'verworvm heiU
Ben zegen zondcr peil,
Van de verdoem'nis tot het losgeld onsgegeevm.
En -van den dood tot ten oneindig zalig leeven.
EE n vaft fondament is hec eerfte en voornaamfte
vaii de volkomenfte en wezentlykfte
deelen van een gebouft', van des te g rooter gew
i c h t , om dat voor deszclfs gebrek nìet zoo
gemakkelyk , als van de andere deelen , van
wuiir en dak, bare misi lagen raad kan gevonden
worden, En wanneer de grond rolsachtig is,
komd het van alien hct aldermeeiV te pas. Aan
deze grondftellige bouwkiindige regel zal onze
Jeruzalcrafche tempel een doorlucht i g voorbeeld
verfchaffen. Dezc moeft gebouwt worden op
den berg Moria, daar terplaatze, alwaar Dav
i d was gelall geweeft dea H E E R E eenen
altaar op te bouwen op den dorlchvloer van
O m a n den Jebufiter. Lees de Geichiedenis
I. Kron: XXI . 18. O p de vlakre van dezen
berg isniecalleenlyktoteenzookoftbaar, voort
r e f t e l y k en zwaar gebouw een/(?Wfl;?2P«inodig
g e w e e f t j raaar daarenboven ctncgrondleggmg.
D e afliellende zyden eens bergs ofheuvelszyn
nederftortingen onderworpen ; daar toc banen
den weg , behalven de zwaarte van de daar opleggende
aarde of keifteenen , de fìagregens,
w i n d e n , andereongeniakken: eenewegnietalleen
tot het nederplof fen van den berg z e l f , maar
o o k tot liet nederzinken der g ebouwen, dewelk
e daar o p gebouwt worden Ter voorkoming
van dezenoodfchikkelykeongevallen, mocfteu
d e zyden des bergs van alle kanten van beneden
tot boven bezorgt worden met eene zeer dikke
en hooge muur , en de ledige ruymtens achter
deze rauur aangevuld worden met vafte aarde,
o f alle zoorten van kei ihencn o f andere fteenen ;
dit noemd Fitruvius eene ophooping, gelyk hy
de muur zelve eene grondlegging noemd. Dez
e ophooping zn grond'.egging zynde geeindigd,
z o o mocft de plaats om den Tempel aftefchet
z e n en te bouwen gelyk gemaakt worden. Van
deze grondleggiug, welke eene is der wonderwcrken
van de Bouwkunde , word gene uytd
r u k k e l y k e melding gemaakt in deSchriftuur,
ten zy dat gy met l^dlalpandiis hier toe zoiid
w i l l e n brengen dat jVf;//ö r. Kon: XI. 27. insg
e l y k s d i efieenenengebowjDcn, dewelkeeender
difcipelen , verbaaft ftaande over de heerlyke
b o u w f c h i k k i n g , aanden Heilandhadvertoond,
in plaats van antwoord op die uytroeping van
hoedanige, hoedanige die uytdonderende flemme
hoorddci Zietgydezegrootegebour^en? Daar
en zal niet eenen Jieen op den anderen fieengelaten
worden, die met afgebrooken zal-worden. Mark.
Maar deze grondlegging befchryfd
are ^^zr^cjofefus Joodfche Oorlojr. VI.
, 6 kap. Voornamentlyk
11. kap. alwaar gy liet
door eene verk'
X I I I . 1
raar hai
B o e k ,
B o e k ,
leezen
:xv.
•olgende zuk
Deheuvel'-jua.
rrbetei
tchtig , fieli, aan de oofizyde
de Stad allengskensenzachtkens achter over-
- -öö-"de tot des zelfs bovenfie top toe. Deze heuvel
heeft Salomon, die de eerße over onsheeftgeregeerd
van boven tot den top met eene mxmr omringd,
door mgee-ving van GOD zelven: ja
van beneden van deszelfs isjortelen, beginnende,
van ivelke tot den top eene zeer läge valleyerondomgelegen
is, dezelvehceft hy bewalt metgroote
ßeenen door loot ondeiiing aan een gevoegd , altyd
eenige ruymte tnjfchen in bevattcnde, en diep
ingaaude , zoo dat het eene overmatige grootte
tegelyk en hoogte vi.'as van een gebouw , Vierkants
gewyze gemaakt, zoo dat de onmatige
grootte der fieenen -wel ten aanztenvan de oppervlakte
voor hetg ezicht k'j^'am, doch binnen-waarts
door yzer vaftgemaaktte zamenvoegingen voor
eewji^ig onverbreekelyk zoudenhebben. Dusverre
van de grondle'gging van de aldergrootfte
zwaarte van vierkante ileenen gemaakc, en dez
e l v e door yzere zamenbindingen en tuflchen
ingegooren loot vaft g ehe g t . Jojefits gaat voort:
Het -werk dus vervoTgd zynde, op dat het aan de
top des henvels zoudegevoegd worden, wanneer
hy deszelfs kriiyn eenigzins had geßegt, en de
hoUigheden, binnen den muur beg reepen, had vol
gemaakt, heeft hygeheel met de deelen der oppervlakte,
dew'elke mtjjchicn boven iiytfiaken, gelyk
gemaakt, en tot eene vlaktegebracht. De z e
is de üph(X>ping en devlakmaking vandeberg.
achtige toplicuvel En deze gehele omtuyning
was van vier fiadien in den omtrek , elke hoek in
de leng te eeneJtadie beg r ypende. Villalpandus over
Ezechiel II Sruk, iL Deel, 18. kap. vervuld
dat byj i^i/iontbreekc , vergelyking gemaakc
' hebbende met de lefle van Fitruviuslazyn VI.
Boek , II. k ^ . en X . Boek , 1. kap. En hy
v i n d , op dat'ik vele zaken in een kort begrip
b e v a t t e , de hoogte van de grondlegging Ooftwaaits
van 300. eilen. Deze Oofterfclie Opp
e r v l a k t e , hoger dan de andere vcrf taat>/^«i
voornamentlyk mde aangehaalde plaats, alwaar
hy het Werk, waarlyk Koninklyk, roemd op
deze wyze : Het was een Werk , het aldergedenkwaardigfie
van allen, dewelke de Zon ooit
heeft g ezien. IVant daar de valley zoo laag was,
dat de oogen van lemand van dehoog te naa de grond
ziende daar van fchemerden, heef't hy eene galdery
van onmatige grootte boven dezelve gebouwd,
zoo dat 'er, als lemand van de hoogte van deszelfs
dak de beide diepten met het gezicht wilde
doordnngen, gevaar was dat hy met met eene
duyfeling wierd bevangen, eer dat zyn gezicht
tot eeyie zoo onmeetbare diepte geraaktte. Deze
hoogte van de grondlegging ten Ooften , van
waar het uytzicht tot in "het dal Jofafats toe
heeli: opengeftaan is geklommen rot de hoogte
van 499. Paryfche voeten , 8. duymen, Zurichlche
N A T U U R KUNDE.
richfche voeten 534. de laagfte lengte van den
u y i e r f t c n hoek tot den uyterften geeft 1000.
e i l e n , dewelkc gelyk zyn met 1665. Paryfche
voeten 6. duymen, 8. lynen, Zurichfche voeten
1780. De dikte der muur van de grondl
e g g i n g op her hoogfte is g ewe e f t van 50. eilen,
o f 83. Paryfche voeten , 3. duyni , 4. lynen,
Z u n c h f c h c 89. voeten. De aanvulling hceft
gehad dezelve brccdce, bevatrende hec voorhof
der Heidenen. Doch o p dat dez e grondlegging
van zooaanmeikclykc dikte niet uyckalven zoude
buyten de zwaarte des heuvels , zoo moeft
d e z e l v e daarenboven vaft gemaakt worden door
fchoorfiutten, van den Italianen genaanid Contraforti,
oí Speroni, van den Spanjaai-den£>;-
tivos , en Eßribos , vos, van den Franíchen
Contreforts, van den Hoogduyclchen Sireberfei'.
cr, vandcnC,T\ckcn creifmata, welkerbencdcnfte
vooruytileeking geweeft is v an 150.de
bovenfte van 50. eilen. Want voigcns de regels
der Bouwkunde was hct noodzakelyk daC
z y ingetrokken wierd. Onder deze grondlegg
i n g nu lagen dric voctßukken. De hoogte van
de laagfte was 5. rieten , van de middelfte 4.
van de hoogfte 3. De afftand derSchoorftutten
van malkandeicn word gefteld van 100. eil
e n , maar van de biiytenfte van 50. TuiTchei
191
de Schoorftutrei
cens zoo groot waí
r c u k l u y z e n , welke
,1s de breedte. Uyt de aloudhedcn'der
Heideren verdienen hier voornamentlyk
bygebracht te worden, en met d e grondl
e g g i n g van Salomon vergelekcn te worden die
muuren van Habel, tot nog toe onder de zeven
W o n d e r e n der wcreld gerckend. UytD/Wi?-
rus III. Boek, J-fr/i^t»XVI.Boek, Herodotns
I I . Boek, Solinns kap. 60. cn andere dmgen,
d c w e l k e van dezc trotfche timmering blyken,
b y aldien gy dezelve byeen trekken zul t , zhIc
g y de volgende vergelyking maken. Aan die
muuren 380. ftadicn lang word eene hoogte
toegefchreeven van 200. voeten, aan de grondl
e g g i n g van Salomon 500. geene hare breedte
was van 50. voefen , van deze 50. eilen , op
het hoogft: gene waren opgehaalt vangebakke
fteenen, deze van vierkante marmere rotfteenen,
en die wel van eene ongelooftelyke diktebyna.
Daar zyn in den omloop van een jaargebruykt
•3 00000. werklieden , hier 400000. Ditaüecn
verre
van de grondlegging op de g r o n d , welke
overtrefd dat Babelfch Wonderwerki 1
W a t zult gy zeggen van den Tempel zelvc..
Dat die alle zeven wonderen der wereld, ofald
e r d o o r l u c h t i g f t e w e r k e n , namentlykdenTempel
van Diana te Efeze, het Praalgrafvan Konmg
Maulolus, hcz^c]k de naam van Manfolea
en den oorlprong aandeKoninklykcGrafplaatz
e n hceft gegevcn, van hec Beeld van den
O l y m p i f c h e n jupicer uyt yvoor en gout door
Phidias gemaakt, van het KoninklykHuvspa«
leis van Cyrus door Mcainon getimmerd van
d e muuren van Babylon door de Konmginne
Semn-amisopgehaald,hctkopcreKoIomts Beeld
o er Zonne re Rhodus, de Egipcifche Pyramiden,
Spitze Ziiylen , niet ftuk voor ftuk raaar
te gelyk genomen re boven gaat betoogd
panäns Over Ezech: i L Stuk, Ii. Deel, 61.
kap. Dat, zegd hy , de zeven door de gehele
wereld iiytgetrompette wonderwerken zwygen:
dat de verbaazendegevaartens van de Stad Romen
zwygen, dat Romen "zdve het wonder der
wereld zwyg e, by aldien het by dm hoog voortreffelyken
Tempel, door Salomon, den alderwyßen
en alderrykßen Koning, gebouwd wordevergeleken.
Waarlyk al waar de oudheid opßoft, by
den Tempel van Jeruzalem vergeleken, was eene
boerehiitte, geenpaleis, een kortkapelletje, geen
• Tempel, bofehfpeIonke-ri dej- wilde dieren, geene
verhevene Schouwbnrgen, kuylhooltjes voor beefien^
genegaandeiyen: meteenwoord, voldnyfley
heid was het, hn welk op den berg Moria niet
wierd om hoog gcheven.
D e z e gehel e g rondl e g g ing vertoond het ßandafbecldende
Printblad C C C C X X I V . t e gelyk
met het gantfche Tempelgebouw daar toven
o p gefteld. N uvertoon i k dezelve al l e e n , maar
niet geheel , zoo dat de deelen onderfcheidentl
y k zouden können gezien worden. Namentlyk
a g . De gantfche hoogte van de grondlegging
van 300. eilen,
a b. Het bcnedenfte Voe t f tuk van 5. rieten,
b c . Her middel fte Voe t f tuk van 4. rieten,
c d . HetderdeVoetftukvan3.rieten,
a Im. Een Schoorftut.
d e . Tuilchenwydte tuifchen de Schoorftutten.
f. Het Verwulft tuiTchen de Schoorftutten
tuftchen beiden gezef.
2. Kron: III. vers 2 - í
Hy hegon mi te houmn tn de fweede maandj op den tweedeji dagmhetvierdejaar
zyns Koninkryks.
Ende deze zyn de grondleggingen van Salomo, oin het Hiñs GOD ES te htmen: de
kngte in ellen na de eerjk mate, wtf5 zestig elíen, enae de breette twintíg ellen.
Ende het Voorhiiys, bct ive/k voor aan toas^ ivas in de íengte naa de breette van het
htiys, twintig ellen 5 ende de hoogte houdert, ende twintig} het toelk hy van binnen
overtrok vm lotitergout.
Het