'I 'Il I I!
i
il : f í ;
11
f í . í
774 GE E S T
""voornaamftc aaire alleenlyk gencegzaam voetfel '
verkrygen , maar ook op dat de ry-fcheuten
VQo:tss^ih\\vt\vordsa:Zic Memoir: dcl' Jcadera:
Royaie van hec jaar [-00 bl. ij8. Toc getuygen
rofpe ik de Siubiiche beeren , deweike in
den voorgaanden oorlog mec zser grooc harczwcer
bare koornlaiideii , vol koorn ftaandej
düor de Ifgers zoo vaavrienden, alsvanvyanden
zagen verrreeden, nochtans, alle hoop van
de oogrt zynde argefneeden, mecr alseenseene
ZOO groore overvloed van veldvruchcen hebben
ingezamclc , boe groore zy by geriifte iland
haarer zaken baddcn kennen Hoopen ; en hoe
hec den gecnen liccft bcrouwd, wegenshiinlie»
der avbeid, deweike hunne akkers door defol«
daren of paarden vcrrreedcn weder op nieuw
hebben omgcplcegä', cn de gcvoorcndL: en de
geegde met niauv zaadc bczaaid. Daar zyn
ook voorbcelden genoegby dcbandvanhalmcn
door de hagel neergeflagen , cn tcr vrooiyker
oogii wedcrom opryzcnde.
II. In het t'-^'cedijitar. (zult gyceren) dat
daar van '•^eder uytfpruyt. Im anderen Jahr
'•jaerdet ihr effen, '•jjiedcrum vonßcb jelbfi
tvachfen ziurd. In hec oorlpronkelyke ziik gy
leezen fachifch, by jczaias met verandcrde Iccttxtnjchacbis.
DeLXX. hebben ta anatellonta,
Arias Montanus repullulaHS. Dir tweede
jaar der belcgering verwckt des te grooter ver-
Wondering overzig, omdatinheczelvegantfch
gene zaaying is gefchitd, en cchrer denjodcn
eene ryke oogft is ten deele gevallen, voornamcntlyk
op die plaarzen, dewelke op hec nieuw
voorleden jaar eene zwaare overftrooming van
Sanheribs legerheyr hebben geleden. Diis is de
zaak re bevatten. AI dar graan , het welk de
krygsknechten, of derzelver beeilen en paarden ,
hebben vercreeden, verciapc, en, gene fpaar-
2aamheid in achc genomenhebbende, fchandelyk
hebben weggeworpen, was niet alleen dat
jaar wedcrom iiyrgcfprooten, maar had des te
overvloediger vruchten voortgebrachc, omdac
het aardryk door de pis , of vuyligheden zoo
vanmenfchc» als beeilen was vecgcmaakc, zoo
dac 'er gene twyfFcl is , dat de halraen fterker
zyn geweefl:, en deaairenmeer volkomen, dan
by andere gemeene jaren. Die zoude ik ook
derven verzekeren, dac 'er midden tiifTchen het
Jandaardige graan ook vreemde graangewalTen
zyn gegroeid, van de AfTyriers inhetjoodlche
land , gelyk de Legers moeten van vnorraad
bezorgt worden . ingebrach c : en de Aflyriers
können cm meer dan eene oorzaak gezegd worden
voor de Joden de voedeiide zadcn gefchapcn
te hebbeo. Daar zyn ontelbare voorbeelden
by de hand van koorn door de winden,
E L Y K E •
wateten , vogels elders overgevoerd , met de
vuyligheden der beeilen voortgeworpen , daar
cn boven met voeten vertreeden , het welk aldaar
heeft gegroeid, alwaar anders gene zaeytyd
gewoonlyk word gehoodcn : voeg 'er by, dac
'er nauwelyk ecn zaad of vriicht is , het welk
zoo vele tegenfpoedige nooclotten zoude können
verdragen, en zoo lang dutiren, als het koorn,
door welk woord ik nu alle zoorc van graan
verftaa. Ter bevelliging van deze waarhcid
diend wederom dac Suaben in den jare 1694.
heeft ondervonden, byzonder in hec Noorderlyke
Geweft van hetHertogdom Wirremberg,
alwaar des jaars even te voorcn ii>93.gehelelegcrs
zieh hebben nedergeflagen , cn eene verkwiftende
doorbrenging van koorn is gefchied.
Alhier zoude niemand zelfs niec het minfte gewas
van de vcldvruchten hebben gehoopt: maar
regen het einde van hec cven gemeide jaar zagtn
met de grootfteblydlchapenverwondering^
delandlieden, totdeuyterileengcens gebracht,
Over al een overvloedig uytfpruytend graartgewafch,
niec alleen op de akkcrvelden gewoonelyk
wordende bebouwd, nu door de rampen
desoorlogs onbebouwd leggende, maar ook op
de beemden, heuvels, boiichen, hoven, open
piaatzen, linien van ärcimvallatien, dewelke
her vulgende jaar 1694. den inwöonderen eene
overvlocdigeoogft heeft gegeven. Dit Natuuruytwerklel
heeft ter geheugenis van deverwonderens
waardige zaak in hec breede befchreeved
in de Ephcmerid. Natura Curioforum Academix
Joann: Matthias Faber, onder den Tytel:
De Comedente Obus: ( fpyze ging uyt van
den Eeter.) De verderfelyke krygswr'woefling,
door de ver'ivonderlyke oogfi zonäer zaaying vergolden
door GODS kragt. En voor al verdiend
over deze zaak te worden gelezen de
Twiftreden van Job. Cafpams Mezger ondec
den zeer Beroemden Heer Rudolf Jakob Gamerarivs
over de Zaai-en-Maai-tyd vanhetKoorn.
te Tubingen i695.DaarenbovenmerktZ/eC/frf^
cn andere CJytleggers op deze voorhandenzynde
zaak aan , dat dit het tweode Sabbath jaar
isgeweeft, op het welk, volgens hec voorfchrift
van de wet geen zaat in de aarde zoude konneh
verborgen worden, deswegens meer te vervonderen
en te roemen de aldervoorzienendezorge
van G Ü D over zyn volk , het v/elk op het
Heilig Jaar kon ruften , en echter overvloed
van lyftochc genteten.
III. Hec derde jaar fluyt gene zwarigheidin
zieh, op het welk alle zaken toc de gewoone
loop der nacuure zyn wedergekeerd. Maar
zaeyet in het derde jaar, ende maeyet, ende
plantet wyngaarden, ende eetet bare vruchten.
1
N A T U U R K Ü N D E . 775
I . Kon: Xir. vers •
Daarm zeide Jezaia ; Neemd een klmpvygen-, ende zy mmenxe, ende leydenzeop
• dejiseere-, endehywerdgemzen.
J e z : X X V m . vers ir.
feiaia mt hadde gezeid-, laatze neemen een hlomp vygen, ende m eenplaafler of hei
fcherpc ziektcns , dcwdke binnen drie da»en
doen ftcrvcn, gelyk waarlyk de peft is, ofook
de Kcelomfteekmg. Daarby is het geoorlofd
dit te gilTen, dat de geneezing wonderdadig is
geweefl:: dat wel de opgelegde vygen terliulpmiddel
voor de ziekte waren , maar onvermogende,
tea zy daar by Ware gekomen de hillpe
van G O D , denjtmntniegraotheidzymrkruht
Efez: I. 19. De ontfteekingen , hoedanige die
ook zyri, beilaan in eene pynelyke uytfpanning
van de vezelswegensdegeftremdeomloop
des bloeds door de uyterfte adertjes, welke inderdaad
kan beraatigd worden en verzagd, en
ook gcfcheiden worden , of ryp worden gemaakt
door alle openende en verzachtende middelen,
by gevolgookdoorvygen. Aldusheeft
Diemerkoek in de Nimweegfche peft-tyd met
her aldergrootfte gevolg op de peilbuylen gelegd
geftampte vygen met boteren teriaak. De
Pefle III. Boek, ii. kap. Diosciridesl. Boek,
184- kap. pryft aan om de hardiglieden te doen
fcheiden, om de gezwellen en heete biaaren te
verzachten, dar de buylen tot rypheid moeren
^bracht worden. Kataplattomena de hephtha
Jeia diaphoret fkleyrias, parootidas, dotbieynas
malajfei, pbugetbla pepainei. Celfus V. Boek;
12. kap. en Levinus Lemnius Herb. Bibl. kap.
19. om de gezwellen te rypen. Aetins Tr. I.
ferm. 3. kap. 179. Hy raad aan eene pkafter
van gekookce vygen met garfte of tarwe-meel.
Ken byzonder Kenmerk der wonderdadige geneezing
geefd de zoo fchiclyke wedergezondwording,
dat het ten der den dage na die dodelyke
nederlegging den Koningvry geftaanhebbe
op te gaan in het Huys des HEEREN.
vers?.8. Hetisbekend, dat de krachten, door
zodanige zwaare krankheid gebrooken, niet terftond
weder komen, maar allengskens als zonder
gevoel aanwalTen.
Aangaande de ziekte en de geneezing van
Koning Hizkias hebben alle geen een gevoelen :
vcrs I. leeft men dat hy krank "juas totflervens
toe, en dac Jezaias uyc den naam van GOD
aan den Koning een haaftig verreizen uyc die
leven heefc aangezegd. Geev bevd aan wj^en
huyze, wantgy ziilt flerven, ende niet leven.
Doch naderhand beloofd heefc cene verlenging
van leven tot vyfchien jaren toe j gelukkig volgende
pp zyne zeer yverige gebeeden , gelyk
mede eene Ipoedige gezondwording. vers y. 6.
Zozeidde HEERE, de GOD uwesvaders
Davids : Ik hebbe nvj gebedgehoord, tk hebbe
uwe traanen g ezien ; ziet, ik zai u gezond mähen,
aan den der den dage zult gy opgaan in het
Huys des HEEREN. Emeikzal vyftien
jaar tot u-we dagen toedoen. De ziekte zelve
word in den Text genaamd een gefwel,
fchechin, onze Latynfche heefc «/¿"«J, dempedertalige
Drüfen. Beide llaat eene gemakkelyke
overeenbrenging toe , by aldien gy zult
zeggen , dat 'er eene zweere of etterbuyl in
eene zekere klier is geweeft, of in eetl klieracht
ig deel. Helkosder LXX. Overzeccers komd
net een gefwel overeen. Le Clercq heeft hier
en ExoDdD. . IIXX.. 9<- eene O-n tfie"e king. Petrus de
Spanjaard , die naderhand beroemd is geweeft
onder den naam van Joannes den XAI. iaThefaar.
Paup. käp. iß. de Zydwee. Aan Bartholin.
de Morb.Bibl: bl. 56. behaagd Keelontßeeking,
angina, dewelke eene onnatuurlyke
hicce is der keel en der fpieren of van de keel,
c f van de ftroc : anderen is fiet eene peß-buyle.
Wat het van allendeezenzy, doordien de Heilige
Schryverdezeziektenietalseen Geneesheer
befchryfd in alle hare omftandigheden, en zelfs
niet het aangedaane lit, zoo is ditblykbaaruyc
de Gefchiedenis , dac dezelve dodelyk is geweeft
, en van dat zoorc van fcherpe of door- ;; : !
3. Kon:
N n n f i n t í n í í P R I N T -
^fll
I iri'i'i I
Si!;