(NiHiliii
i l
mi
Ili
' ' l ' j j i m
r i h , , ! ,
i
7 8 . G E E S T EL YKE
een toevalli'g groot wonderteken zullende ondcrzoek
doen.
B y aldien van my eene zedige uytfpraak
wierd begeerd, gelyk 'er z yn, dewelke 00k in
de alderzwaarfte zaak, jamenigwerfonoploiTel
y k , de toeftemraende o f ontkennende eifchen,
daar op dringen , en dikwyl s afperflen : zoo
z e g g c ik, dar, boven alles te behagen, dat gen
e van beide der vcrkhiWendcpartyen de andere
o f haten, of verkctteren moec, maar de eene
d e andere verdragen : ten tweeden > hec welk
gene van beiden zalontkennen, dat"ereenwond
e r w e r k g e b e u r d z y . DaCnu, nademaalzulks
v a n d e n Almachcigen G Ü D op oneindige wyzen
kan uyrgevoerd worden, te bepalen, door
w e l k hcc bcftiptelyk is gedaan , ben ik verzek
e r d , dat van geen Wysgeer kan afgevorderd
worden, Doch by aldien ten laatften gene
o n z y d i g h e i d der jiartyen door verdrach plaats
z o u d e hebben, zuo zoude ik my lieveraan de
laatfte zyde voegen,
Daar blyven overi g eenige vraagen , dewelke
i k met körte woorden zal afvaardigen, on:idar
d i e naauwelyks opgeloll können worden om het
gebrek der Datums, ofteneenemaalonoploiTe
Jyk zyn. V a n de achcerwaarts gang der fchaduwe
fteld K. Kitnchi by VatabUis, zulks in een ogenblik
gefchied te z yn, maardatdenieuwevoortl
o o p der Zonne langer tyd vereifclit hebbe.
Hieronymus in tegendeel, dat het achterwaarts
gaan der fchaduwe langzaam isgeweei l , maar
d e herftelling op de voorige plaars oogenblikk
e l y k . Bmramus, Guerike, anderen op elkander
volgende , en de natuurelyke gelyk,
ZOO wel de nederwaarts , als voorwaarts-gang
W a t van dezen z y , de Schriftuur zwygende,
kan nict bepaald worden , gelyk ook niec wegens
het beftipte getal der uuren , dewelke de
^ o n o e of de fchaduwe is te rüg gegaan , cn
hoe veel deze buytengewoone dag langer dan
eene natuurelyke is gewecft. Waar orer verfcheiden
wederom onderfcheidenclyk gevoelen.
W a n t by aldien gy door graden uuren verftaat,
ZOO zul t g y zeggen, dat deze dag van 32. uu
ren is geweeil. Want reeds had de Zon ofde
fchaduwe tien doorgelopen, tien zult g y teilen
voor de weder te ruggang , tien voor het wederkeeren
tot den voorigen ftant, by welke de
twee overfchietcnde moeten gedaan worden.
D u s verklaren de zaak Dtonyßus Epifl. ad Polycarpum.
Glycas volgens het gevoelen van
Hippolytus 2. Part. Annal. cn Maximus, de
U y t l e g g e r van Dtonyßus Jreopagita, dat de
Zonne van wegens de dnedubbL-iheid van dezen
z e l v e n dag van de P e r z i a n e n d r i e d u b -
beld isgenaamd, ende geeerd geweeft. Dionyß
I I . Stuk +17. Wek gevoelen van Maxmus
verbeterd wor d door Fößusde Orig. ¿f Progrejf:
Idololatr. 11. Boek , 9. kap. Den genen , aan
w e l k e n met Bertramns half uuren voor eene
graad behagen, den zodantgen is deze dag 10.
uuren alleenlyk langer dan een gemeene. Dez
e ondcrftelüng neemen Kircherus, Jmiustzi
Tremellins aan, derhalvenmakenzydezen won»
derdadigen dag van u . uuren. Dusfmeedelk
; onderftellingennaarzynoordeel.
! Het is te gelyk vanonzenplichtengebruyk,
' uyt die wonderwerk re erkennen, en mec eene
eerbiedige ziel te roemen de macht van den drie.
maal Alderhocgften en Aldergoedercierenften
G O D N iemand zal ontkennen, dat 'er een
wonderwerk by is geweef t , ten z y heczelvenu
gefchied zy alleenlykmde fchaduwe van Achaz
L - u r w y z e r , of in d e Zonne zelve De Natuur
en wyz e der fchaduwe, het welk uyt deeerfte
beginsfeien der Gezichtkunde blykt , beftaac
daar in, dat dezelve word voortgeworpen uyt
hcc tegengeftelde van het lichtend ligchaam,
en de beweeging volgd van het ligchaam zelf
het zy beider o f duylter. Derhalven het lichtende
ligchaam rurtende , en hec duyftere ook
onbeweegd blyvende, zoo zaldevoiirtwerping
van de fchaduwe dezelve blyven, en altyd op
dezclve llreep: beideruftende, zooJefchaduwe
word b ewo g en, rechts, ilinks,voorwaarts,
achrerwaarts , zoo gebeurd 'er een Luchtverfchynsfcl
verhevener dan alle de krachten der
N a t u u r , dat is , een wonderwerk : welk zelfd
e , en door dezelve krachtenvanden Almachcigen
word uytgevoerd , by aldien, volgens hec
opftel der Leere vanPtolomeus, de Zon in hare
dagelykfche loop bewegen word van het
Werten naar hec Ü o f t en, o f , naar het gevoelen
van Copernicus, dat de aarde bewogen worde
in harc cirkeldraeying van her Üoften naar
hec Wellen. Begeerd gy te weeten de wyze,
o p welke dusdanige wonderwerken worden verriebt
, zulks zal u de Gelukzal ige Chryjbfthomus
leeraren op P f C X X X V I I I Hebt gy nietgeziert
en eene brandende Oven, en fypeleme daauw,
en dat gene noch uytgeblufcht, noch deze uytgedroogd
word, en hagel te gelyk en eene v lamme?
Waar-van dann dan, zegmy, ts dit gefchied?
Doch h oe hetg ejchiedts. zvilti'-jueeten. Ja maar
ik en wil met weeten noch de wyze, want het
kan metgefchieden, maar ikgeloofdat het gedaan
ts. Doch den genen, die het gedaan heeft, aanbidde
ik. Want deszelfs me^e daden 'zyn verborgen
enva-holen Hy IS altyd HEER
van de ding cn der natmir, d'ie de natmir heeftg emaakt,
met op dat hy zoude voortbrengen, dewelke
met zyn, maar op dat hy die zoudeveranderen.
Nochtans zoo belec deze geleerde onkunde
niec, waarom hec eenen Wysgeer niec
zoude zyn geoorlofd te zeggen , dac dat wonderwerk
op deze of gene wyze heefc können
gefchieden, opgefchort zynde deze o f gene werten
dec nature, alcydbewaardblyvende GÜDS
a l d e r v r y f t e , ende alderwyfte wille , welke almachc
op oneindige wyzen kan werken. Die
is niecce v e r zwy g e n , hec w e l k Varenius leeraard
Geograph.Gener. II Boek, 27. kap. i ; . roorßell:
Op de piaatzen van de verzengde Lnchtßreek,
terwyl de Zon is m de böge van de tekenkring
N A T U U R K U N D E .
hring tvffchm de nauflc Zomikarkring m het
evenwydige -van deflaats onderfcbeft, dat indie
dagen de j'ebcidiiwe van eene opgereehteßyt tweemaalen
wederkerd, en de vertatenßreepen herhaald,
namentiyk eens voar, en eens m den middag,
ZOO dat de Zon zelve op die dagenzynehot
fihfndteiujgen. JaVom-ßell. -25. dafereeu
vlak bovendenGezichteindervanonzeflääts kan
verheven'-jiorden, en op dat vlak eene Zonnersjyzergemaakt,
isaarindefihnduviendemirenzo«-
denfehynen te riig te keeren, gelyk of Jeplaatzen
van de verzengde Ltehtflrtek, ZÜU namtnclyk
hec vl;ik zodanig boven onzcn Gezichteindcr
g e f t e l d woi-d, dat deAspunt neti gradcn boven
denzclven verheven zy. Men zie insgelyks
Petrus Nomus Ii. Boek aver de konft en wyze
der Scheefvaart II. kap. Clavius de Fabrica ó-
Ußilnßrumentiad Horologm. defcript. kap, 21.
DanielSehiBenterOrat. deOpticä^laudibus, waar
i n h y n o e m d , Georg Hartmann, een beroemd
T u y g w e r k k i m f t e n a a r r e N e u r e r a b e r g , dewelkc
een ZmTievjyzcr zoude hebben gemaakt , hec
Aehazifch genaamd, waar op de fchadLiw6beftiptelyk
10. graden zoude zyn terug gegaan.
Hec zy echter verre , dac deze dingen leinand
zouden dienen om ce verminderen de roem van
hec wonderwerk ten cyde van Hiskiasgebeurd, ^
o f van G O O S heerlykheid . Achaz Zonne j
w y z e r is niec geweef t op de gczegde plaaczen '
van de Ver zengde Luchcftreek ; noch voor noch
na is o p die eige zelve gebeurd , hec wel k op
deze dag is gefchied: en hcc zoude in die zelve
plaaczen van de Verzengde Luchcftreek een
wonderwerk zyn , by aldien het gefchiedde op
andere lynen, als dewelke de loop der nature
becekend, by aldien de naaldc niec loocrechc
Ware, maarmecdewercldaspuncevenwydig. •
Inmiddels verdiend ce worden gelezen , behalvenontelbare
Uytleggers, AchazZonne'uiyzer
en het wonderwerk op dezelve van Job. Andreas
Schmidt K jcnii 1651. in hec l.acyn als
mede in die T a l e : Bernh. Petr.KarlitisRedenßryd
over het Wonderwerk der Zonne, of fchaduwe
tien ßreepen door de graadcn, welke die
reeds was doorgegaan op Achaz Zonnewyzer,
teruggekeerd, waar door aan Hiskias dodelyk
krank leggende beloofd wierd herßelling van gezondheid,
en verlenging van zyn leven 15.]aren
beveßigdgelezen word z.Kon.'XX. 2. 2. Krön.
XXII. enjez.xxxvm. indcBreemerBoekzaal
CUff: IV. bl. ÓJ5 waar in d e zeer geleerde
S c h r y v e r , door de alderbondigfte bewysredenen,
wederlegc hec gevoelen van eenen Naamlozen,
welke Magnaltth graaden , voor de voor- en
achrerwaarts keering van de Zonne of van de
fchaduwe aangetekend, nict verklaard door
graaden of lyn-ftreepen van Achaz Zonnewyz
e r , maarwil die genomenhebben vandetrappen
uyt des Konings Paleis van Zion naar de
nabuirige T empe l op iVlorialeidende, en, dac
het wonderteken niet anders dan de verwonderl
y k e herlklling des Konings binnen zoo körten
t yd rs g ewe e f t : dat de belofte van den Profeec
alleenlyk daar heen ftrekc , dac de Koning op
den volgenden dag, defchaduwewederkeerende
op die zelve plaats , omcrend die zelve tyd
d e s d a a g s , noch overi g zyn zoude, ende daar
uyt zeker gefteld worden , dac hy ook o p den
derden dag behouden zoude overig zyn. Dat
derhalven de dag gewoonlyk is geweeft , de
fchaduwe naar g ewo onc e , in dezen niecs nieuws,
niets zonderling. Dat de z a k en, te verwonderen,
zyn g ewe e f t , de voorzegging van den Prol
e e t , de naauwkeurigeuytkomftj het leven uyt
eene 200 zware ziekce behouden, van eene
peftachcige zweece, hec leven, de gezondheid
o p den derden dag herfteld. Niecs van een
wonderceeken in de Zon, niets in de fchaduwe
r a n de Zonne, niets in degaanderyoftrappen.
D e bewysredenen , door welke dit gevoelen
wederlegd word, en gemakkelykuytdendraad
der Gefchiedenis, en den Hei l igen T e x t wederl
e g d kan worden, zyn boven reedsopengelegd,
z o o dat ik gemakkelyk eenebreedvoerigeruycl
e g g i n g van dezelve kan nalaten.
In plaats eens Byvoegzels breng ik wederia
gedachten een genoegzaam zonderhng Luchtv
e r f c h y n f l e l , opgemerkt vmRomtialdusFrioot
van zeker Kloofter, dewelke in den jare 170 J.
o p den 7. JuniustegenwoordigzyndeiKCMBKj
en Alexius monniken , op den vollen middag
heeft gezien de fchaduweopeenZonne-uurwyzer
tegen het ooften afdalende van de middagftreep
te rüg gaan tot l o i uur, en daarnawederom
allengskens voortgaan tot i i . uuren toe.
Dit verhaald Parent in zyne Recherches Math.
& Phyßq. bl. 256. en de zeer Beroemde Kü»: -
mig. de Phemmemßngulari folis cxlo firenopallescentis
bl. 19. die toeichryvende aan de Omb
u y g i n g o n g e v o e l i g l y k v e r m e e r d e r d , wegensde
rondomleggende Damp in een gedrongender
geworden door verdikking , deszelfs cuiTchenopcningetjes
door anderflachtige kleine zwaartens,
en d e z e l v edi k k e r z ynde , vervuld. Welk
Luchtverichynsfel enkel natuurlyk onze wonderdadige
ce rugde inz ing niecs benadeeld.
PRINT;