T E L Y K E
5 3 « GE E S
g e l y k ook S i m o » S e t h i v e rwe r f t t a t o o n e l a -
p b ö o n k r e a t a , als Kakocliuma d u f ^ e p a , k a i
m e l a i n e y s c h o k y s g e m e y t i k a . Dat nu de Hert
en in her Land Kanaän gemeen zyn gewcci l
is bekend zelf \xyi(:^lianus^ dieopheceinde
van het vyfde ßoek een byzonder hoofdlUik
heeft van d e H a r t e n i n S y r i c . Uyt dien hoofde
k l a a g d J e rm.XlV. 5. d a t i n e e n o n - o r u c b t b a a r
j a a r h e t g r a s v o o r d e H t n d e n h e e f t o n r b r o o k e n .
E n in hetHei l i ige Toneelltuk, welker vertoonplaats
is in Judea, fpreekt de Ikuyd de
b a i o i y o f h o u b a l i d e s vinden ais metgezeilen
van de e l a p b o o n en d o r k n d o o n . O f p t a t i u s ílelc
d e groote raidden tuflchen cen Wydhoornig
Hart en een Geyte.
E e n B u f f c l i s l u e d e r o m k k i n d e r v a n l i c h a a m
ü U e e n
• . M i n d e r a i s een I V y á h o o r m g H a r t , m a a r v e e l
v o o Y t r e f c l j k e r a i s e e n e w i l d e R h e i
D o c h op hoedanigen wyze het woord van
Buftel uyt het Harten-geíl¡igt toi dat der Osl
en is, overgereill, doordwaiing van het gemeen
Jeruzalemfche Dochteren dus aan, Hogel.Il.
7 , III. 5. I k b e z w e e r e « , g y d o t h t e r e n J e r u z a -
l e m s , d i e h d e R b e e n , u j t e by d e b i n d e n d e s
• v c l d s z y t ; w.iar uyt het b lykt , datzymenigmaal
v.in de hoger bergen na de veld-landen
, heeft al eertyds ' P l i n i u s geleerd inhet
V i l í . Boek. het 15. kap. Daar zyn 'er die vü
onzcn " J a c h a m u T e e n en - u j i L d - m h z e l m a k e r
buyten twyflcl wegcns de vermaagfchappin^
met C h a m a r , w e l k woor d eenen¿Zí'/betekend
t -n bydc Arabiers, volgens deuytli
z y n afgekomen. Vergclyk H o c h a r t H U r o z M
D e e l , III. B o c k , 17. kap. T e j e r d e A n i m . R u -
m i u a n t . bl, 32. 274.
' e en t G o l i i l s , \ s j a . h m u we e h o o r n i g Be e f t z i eh
ophouwdende inde bolTchenjeen Hert niet
o n g c l y k , maar fnelder ais het z e l v e , een Woud-
K z c l . Doch deze verklaring kant zieh aan
tegen de H. Schriftuur, want dit Beeil noch
herkaauwi nict, noch het verdeelt de klaauw
e n nict, en by gevolg onder de onreim
rekenen. By aklien gy de wocrdoorfpronkel
y k h e i d van de woorden J a c h m u r en C b a v t o r
doet afftammen van c h a m a r ^ r o o d z y n , zoza
o x i i t j a c h m u r G e y t e of R h e e met rood hayi
z y n begiftigt. Dit kenmerk heeft G e m a s by
^ l i a n u s het X I V . B o e k , 14.. kap. De G e m a s
j o n g hert, ofhinde, i s a l s e e n d r a e í w i n d z e e i
f n e L i n ' t l o o p e n , w a t d e g e d a a n t e a a n b e l a n g t _
m e t r o d e h a y r e n , e n z e e r r u u w . W e l k Beclí
in naam en da?d overeenkorat met de S t e e n .
g e i i e , welke de Duytfchers noemen Gf^/j , de
Franfchen G h a m o i s , de lialiancn C a m u z z o t \ i
C a m a f c i a . Deze is namentiyk rood van hayr
en ruyg, voornamenilyk des Zomers. üok
onze Zurichfche mocdertaal verklaard jáirím
I f e b i ^ D o r c a s , e e n R h e e , c nwe l e e nMa nnetje.
By de Kaldeeuwen T n b i a ^ by de Arab
i e r e n d f a b i , z a b i in gemein gellagt, in het
Mefirvouc a z b i , inhet Mcervout vanmenigt
e zybSi zubi^ zabejai^ hervrouweiyke
j c t . M e u i a z k . L e x . 316S. Zo gcvcn ook de
Kaldeeuwen het Vrouwelyke T a b i e t h a ^ t a b i -
t h . 2 . Hierein ward de naam van het dochtcrk
c l a b i t h a van Lukas in het Griekx overgez
e t D o r c a s Hand. IX. 36. Doch het woord
z e l v e in het Hebreeuwfch T f e b i betekend eig
e n t l y k z i e r a a d : want eene Geite is een fraai
e n aardig beei l , en wierdby deOudenonder
d e lekkernyen gerekeud. M a r t i a l i s ,
C y z u l t ? e n e Gc
i n e n j o n
i t e t o t v c r m a a k e e v e n
H e t Geitenvleefch, waar van reeds boven
b y gelegcnheW van het Hertevleefch. is by
d e üude geneeskundigenbecergeächtdandat
van een Hert. By de Arabievcn word hctgenaamt
het gezondile van het wildvleefch. S i -
u r à o o r G e m s , cenewiideGeyce. Doch
H o c h a r t Haan de Hoorens legen, dewelke by
j E l i a n t i s A n t i a tegenl lelde, zyn Doch du
z e l v e Merktekenftryd veei eer voor d e Steengeycen,
m e o n S e t h i i „ het Vleefch der Geitenisbe-
„ ter van xap, dan van de andere wilde Hee-
, , llcn, en beter is het voor het menilchelyk
,, lichaam gevoegelyk". \'ergelyk B o c h u i t
H i e r o z . l deel, Iii. Boek. ' - j . kap.
van deze zyn waarlyk tegengellelde, achierwaavts
" J a c h m t i r , dit Beeil behoord zekerlyk tot
andere Hoornen. Bochart roept tot hulp de
A r a b i f c h e Schryvers - D a m i r en A l k a z u i i
door welkers getuygenis ' J a c h m u r o f J a m u r
z i e h onthoud omtrent de Eufraat, ros v.ir
h a y r , van gcdaant e gelyk een H e r t , maar fncld
e r , mec zaagsgewyze hoornen, door mid'
del van devvelke hy niet alleen de Booincü
i c h i l d t , maar deze zclvc affnydc. Met de«
omüandighcdcn word á t A n t h o l o f s h d c h x t c -
v c w by b u j t a t b m s t n h e t z e s d a a g f c b e ¡ V e r k ,
bl. 36. doch dewelke van verdachte trouw
z y n , om dat de hedendaagfchebchryversvan
'her Herten of Geycen geHagt. De LXX.
hebbcn B o u b a l o s , een wilden Os, welke ook
i n d e KanttekcningenonzeLatynfcheaanwyll:.
E n de hedendaaglche Arabicrcn zelve noemen
c e n Büffel M e m n z k . L e z . 3Ü54. Insgelyks^/
«w«JT in het Meérvoud ¿¿"-x^äw/j,
van het l'cr/Jaanfche^öwwij. dezelve
2959. Maar men moetaanmerken, opdat'tr
niets ofden Herten of den Gcytenwordeontnomen
> dat de L i u j f u l op dien tyd, wanneer
dan tegen de¿elve, want de Hoornen
gekeerd , gelleid tegen de gellaltevan
d e L X X . geleefd hebben eene zoort is gew
e e f t van Gey te of wilde Rhee, welk H e -
ß c h i u s n o emd - V o r k a d t o n . Dit blykt uyt de
b e l l e Grickfche Schryvers H e r o d o t u s , / t r i ß o -
l e l e s ^ S t r a b o , ^ ^ i i a n u s , by d e w e l k e men b o u -
dusdanige Beeilen de Hammen der Boomen
ichillende niets weetcn. De zaagsvvyze Hoornen
züuden den J' í í ' fwM niet kwalykvoegen.
wcikeß
N A T Ü U R K U N
t a n f d e C e y t
w e l k e n onze Latynfche Vertaling heeft, en
z e k e r Arabier I b n o S a i d , . L'yt al het w e l k dit
kan worden getrokken, dat J a c h m a r is cen
C e m s , gelyk ome moederverlaling heeft, of
een S t e m i o k , gelyk de Latynfche heeft.
V o l g d A t h . een ßeelt uyt de reine, behoord
-¿ekerlyk niet, liet welk w e l twe e Rabbynen
M a r d o c b m s en ' F o m a r m s gedroomd
hebben, tot de Vogelen, maar tot de vierv
o e t i g e herkaauwende met geklcofde klaauw
e n : de L X X . de gemeene Latynfche, onz
e Latynfche overzetting hebben
een B o k h a r t , een Beeft onder de verdichte,
o f zekerlyk wandrochtigc. Dusdanige Wang
e d r o c h t e n brengt nu endanonsZwitzerland
v o o r den dag, alwaar het gebeurd, dat de
H e r t e n tochtig zynde zieh met de Koeiien
vermengen. Dusdanige Wangcdrochtcn, dew
e l k e van achteren een Kalf, vanvooreneen
H e r t verbeeiden, heeft te O b e r E b « , t tezien
g e w e t ; l l , eene plaats behorende aan de M e g -
g u r s in het jaar 1649. te r i k t u s h e r g van de
L u c e r n e r s in 'tjaar 1653. het E n t l i b m h i f c h
L a n d j c b a f , insgelyks het Dorp B e n k m in de
L m o f j n f c b e V a l l e y i 6 o i , volgens d e getuygenis
van G r o f f J u s j a a r b o e k : t e B a z e l bl. 23+.
i e S t . G a l . in 'tjaar 1684.. Z u r i g e r - B e r g m 't
jaar 1688, getuyge W a g n e r u s K a t . H i ß . D a n
Z w i t z , e r U „ d bl. 188. En eene byzonder e herdaehtenis
is overwaardig, en eene afzonderl
y k e bynaam van een k a l f - h a a s - g e y t c - f c h a a f -
h o n d w a n g e d r o c h t , te S o n d e r e n i n h c l F a t i H .
l y n f c h e A m i.Januarius 1711. geworpen var
eene K o e , welkers voorllegedeeltensderhalven
waren van een K a l j , her hoofd in gedaante
bynaarvan oinHaasoü\o}j-fn vanweerkanten
aan de zyde heeft Set gehad twee vooru
y t f t e k e n d e fcherpe tanden, zoinhetboven
fte als onde t f t e Kakebeen: puntige ooren raan
het Hool d was het achterlte gedeelte van het
lyf vall met den (hart ; detweeachterllepootcn
een S t e e M g e l y k end e : beneden het hoofd
hing de andere voet van cen Steenbok : de
Hairen van het Lichaam zelve waren van de
voorlle zyde van cen tal fn^n achteren van een
f e h m f zcer fyn: uyt de zyde van het lighaam
kvvam een hojrds been; dichte by den liaarr,
welke ook als cen Hondvv.is, opcndezichde
buyk. nczebefchryvinggeveik, gelyk ook
het Aflieeldzel , welke beide ik onggetuyge
zyndc hebbegemaakt. \'aneenBocKhertgaat
onze moei'crlaalige overzettinse Over tot den
! > l e n , h k . gevolgt hebbcnde deSyrifchc.Kald
e c u w f c h e c n Arabifche. Ä/i»rWnoemthem
e e n c n a v / ^™ R o t : aan den Ilalianen bchaaed
i t e e n b o k . Alle Hemmen zy daar in Over een,
dat het eene zoort is van zekeren wilden of
TOfch-liok. Ln mcnmaggiden, dat'crzou
kunnen verllaan ivorden die Oollerfehe &»-
d e w e l k e de Inwoonders weetcn tarn te
niaken, zo dat zy oot op dezelvekunnenry - 1
den. Dusdanige Geyten kan men vinden om- '
ircnt H a m i a t e n in PaleÜiua ; zy worden I n - I
D E.
; gsc^ni iai iäymi i iti,, ecn vv aanndaeeFggyypptt ee ..
naars M a ^ r e i f i / x G e r n , n ^ m d e n ber g
u T li e b e n , volgens
p o u - e , H . ß v r . d e r - D i e r c n het Vi l i , lioek het
« kap. » r ™ - j a , , e e n f f m m l a « g O p dusn
de Renfpeelcn, van dewelke dus ^/«/W®.
l . ß o e k , kap. 3j. l'untdichti».
< * e , e n i e n h a i f t i - r r o n a o m u t t r n r n y n h a i r i t ' C H
b e i i p e e l e n ä . c h t e by d e n T e m p e l i L de G e l
b e . d r m e r ß r p e n , o f d a t g y d e ^ ^ e l v e z m e l y k
v e r b e u g d z o u d e t t r u g e n .
Dusdanige Bokken dienden de kinderen om
l e leeren te paard rydcf. U aar toe behoord
dat van J u v e n a l n in het V. Schimpd.cl lt i
T H e b e d e k t u v r d m e t e e n r o n d f c b i U e t e » e n
ß a r m b ' i e d , ett d e z w e e p v r e e i c e n d e
^ " d r a f t p n " "
B y zeker ArabifchSchryverkernt«»«ivOor,
v o o r eene G e y t e , een woord met ons a k k e
vermaagfchapt ; en noch noemen hedendaa»s
d e Arabteren een Ge\ te ^ £ t u t M e t m S k .
L e x . 3 3 3 f .
N a d e r , en ook by den naam komt by ons
M k o h e t Viervoetig wi U Ijier bydeTarters
a k k y k a l b o van de Türken . I f o i i m ^ i
naanit, anders CW»» g c z e g t , b y d e S c y t h e »
en ¿ a r m a t e , , kudde-gewyze voorkomende,
eene middelzoort lulichen cen Hert en kam,
wir van lyf , zeer aangenaam van v l e e f ch, welkers
Hoornvanden \'r>hcer J o a , m - ¡ S o n a r
• V a u B a h c aan onzen C o r n a d a s G e f u e n s gez
o n d e n , en in de afbeeldzcls der \ iervoctioe
w i l d e Beeilen bl. +o,befcbrevenis, ik ondef
d e zeldiaamhedcn van myue Schaikamerbe-
MUTchien is het moeijcKkerteeiiren wir
• D i / e b o , , is De L . X. h ebbm • welk
w o o r d cen Arend beiekend mei cen Witten
Haart voorzien , maar ook een viervoetig Beeil.
g e l y k zulks uyt H c r o d o t , , ; , ^ E l , a i „ i s , < ¡ ' l , ' _
„ i m b l ) k t . ¡ í e l l o , „ u s doopt dat lieclUnzine
/ l a n m e r t m g e n met de naam van I r a r e l a p b a s
< D e " I r a g H a ß u ! , jegt liy , h ¡ b a y r b e ' -
¡ a n g d z - j i e e w d hy „ a a r a e i , M e t u b o k , d o e b h e e i t
g e e n b a a r d . H y b v e j t U o o r , „ „ g e h t ä e g r i t n ,
I m a a r e e n i L e n n g t , o m , g e h t e e u K a m e v.. v.
T l e ß e l t s d y c n z y n w t t , g e l y k v a n d e f e h a p e , .
D e ß o a n z z a r t i d e h e , : J . e o , , d e r d i n / „ a r t
z y n a ; t . I l e h a y r e n d e r / e b o a d e r e n en v a n d e
b o r ß l a n g e n Z V , a r t , m e t t a - e e a j c l m c b t i i e v l a t .
t e n a a n - a i e d e r z y d e a a „ d e ' B n m m . Hiervan
daan is het , dat hy ' H u g a r g o s wor d gcnajnit
m a i i - i t t e h l l e n , en den naam T H J e h o n heeft
v a n l B n a l k h e . Ook kan tot ge b r a cht
worden dat Hert by G e f i e r n s en / I g n e o l a ,
het welk wegens de vcrwe van half vcibrand
X x x x x Ho u t