donius( 2 ) , een C opërnicus( 3 ), een Rheï-
t a ( 4 ) , een R oemer( 5 ) , een Huigens( ö)
( 2 ) PosiDoNius, een tijdgenoot en vriend van Ciceïió,
heeft, volgens het verhaal des laatstgemelden, eené s'phad-
ra vervaardigd, welker omwentelingen datgene, wat iéder
dag en nacht omtrent de Zon, de Maan en de vijf hoofd-
dwaalsterren plaats heeft, aanwezen. D e nat. Deorwnf
Ub. II, c. 35.
(3) Copërnicus hééft in het jaar 1573 het overheerlijke
astronomisch uurwerk der domkerk te Straatsburg
vervaardigd. Men vindt eéne afbeelding en zeer gebrekkige
beschrijving van hetzelve, zoo als ook van dat der
stad Lyon, in de reizen pan du Mokt door Frankrijk,
Duitschland enz., bl. 3o eü 45 der Nederduitsclie vertaling.
{4) Riieita, een Hoogduitsch sterrekundige, heeft in
het jaar 1645, in zijn werk, getiteld: Oculus Enoch et
Eliae, een werktuig beschreven, waarin, door Verscheidene
wijzers, de bewegingen der Zon, Maan en vijf
hoofddwaalsterren aangewezen -worden. ,Er is eene duidelijke
beschrijving en eene afbeelding van te vinden in
de technica curiosa van Schottus, het 6 boek, 10
hoofdd., bl. 397.
(5) Zie eene korte beschrijving en nette teekening van
dit schoone stuk, te Parijs in het jaar 1680 vervaardigd
, in de machines approuvèes par Vacademie de P a ris
, torn. I, pag. 81. Horkebow heeft eene naauwkeu-
rige beschrijving en afbeelding, met bijvoegselen en verbeteringen,
gegeven van een dergelijk planetarium, door
•Roemer, te Koppenhagen, vervaardigd, in zijne basis
astronomia, cap. 15 , tweede druk, te vinden in zijne
opera omnia, tom. 3 , pag. 142 sqq.
(6) Deze uitmuntende Nederlander heeft in het jaar
en anderen ( 7 ) , mannen in de wis-, sterreen
werktuigkunde door en door ervaren, ^ zich
als bevlijtigd, om den loop der hemelse e
ligchamen door verscheidene werktuigen te verwonen,
hetwelk zij, op verschillende wijzen,
met eenen gelukkigen uitslag, volbragt hebben.
Dan, indien men de kundigheden en den roem
der gemelde wiskundigen in acht neemt, zal
het niet vreemd voorkomen, dat dergelijke
kunststukken, hoe veel vernuft en kundigheid
zij in het uievinden onderstellen, en hoe veel
werks zij in het vervaardigen ook kosten mogen,
indien zij ooit konden gemaakt worden,
door zulke mannen gemaakt zijn. Maar, hoe
vreemd, hoe wonderlijk, en misschien ongeloofelijk,
zal het niet voorkomen, dat een
1682 een overheerlijk planetarium gemaakt, hetwelk door
een uufwerk bewogen wordt. Het schijnt tot model aan
dat van Dr. Desaguliers, en aan vele andere, die men
naderhand in Engeland gemaakt heeft, gediend te hebben.
Zie de beschrijving en teekemng m Hu genii opeia
posthuma, en in de opera reliqua.
(7) Het zoude overtollig zijn, die alle op te noemen.
Men vindt eene optelling der voornaamste planetaria bij
"Weidler, Hst. astron., eap. i5, § 1^3 , i&4- Zie ook
bij denzelven, e a p . 7 , § & De heer B. Ma r t in , een
Engelschman, heeft in zijne philosophza Bnltamuca, 3
deel bl. l6 5 , noot 1 4 1 , eene korte geschiedenis der plan
e ta r ia gegeven, doch alles, wat door Nederlanders, of
Franschen, op dit stuk gedaan is, geheel verzwegen,