162 T G H B R V Y C K D E R G L O B E N
na ooften, Vranckrijck, Spaengien en daer ontrent, en overfulcx
in die en diergplijcke niet wort in acht genomen,te meer om dat
de.Zeekaerten tot iulcke reyfen oock eenighfins daer nae worden
gemaeckt: foo is ’t nochtans een faeck, daer men op verre
reyfen, over de groote zeen, op letten, en nootfakelyck acht hemen
moet. Want, nadien de fchepen het compas, als haer èem-
oc leytsman en weghwijfer,moeten volgen,en haer wegen daer na
rechten, ’t welck, van de zeylnaelde door een verborgen kracht
geregeert wordende,nu over d’een, dan over d’ander ujde, iom-
tijts oock twee geheele ftreeke-n van ’t noorden afwijckt; t is daer
nvt kennelijck, dat de fchepen ’t wijfen der naelde volgende, nu
over d’een, dan over d’ander fyde, oock foo veel van haer bc-
hoorlijcke wegen konnen afgeleyt worden, Waer, en hpe veel ,
de naelde op verfcheyden plaetfen des Aerdrijcx van t noorden
afwijckt, fullen wy hier voor bygaen als huyten ons voornemen,
en alleen feggen,hoe men die afwijckingh door behulp der Globen
lal vinden. , . ,, f
Om dat te doen, peyl met een compas,daer aen de geftreken
naelde recht onder de lely aen ’t noorden leyt, op wat iireeck
ofte graed van’t Compas de Sondes morgens opgaet ofte des
avonts ondergaet, en befie met de Globen, door het *8 Voorftel
, waer die aen den horizon op ofte ondergaen moet; loo die
van’t compas en globe overeenkomen, fulck een naelde wijft
recht noorden fonder afwijckingh: maer foo veel de Sou in t
opgaen fich aen ’t Compas noordelijcker vertoont, foo veel
wijckt de naelde van ’t noorden na den ooften;ofte foo veelzuy-
deli]cker,fó ved wijckt die van ’t noorden na den weften.Daeren-
tegen,in ’t ondergaen; fo veel de Son fich op ’t compas vertoont
noordelijcker als ’t behoort-,foo veel wijckt de naeld na t we len;
ofte foo veel zuydelijcker,foo veel wijkt de naelde na den oolien.
Exempel met het opgaen der Son.
Den zo May,op de breede van 40 graden,peyl ïck de Son m t
MET EEN V A S T E N A E R D K L O O T .
opgaen, met een compas aen ’t welck de naelde leyt recht onder
de lely in ’t noorden, en vinde die 37 graden van ’t ooft nae
’t noorden: door het 19' Voorftel vind ick, dat die op fulck een
plaets des Aerdrijcx moet opgaen 26 graden 37 minuten benoorden
het ooft. Aengefien hier in verfchil valt van 10 graden
23 minuten, dat de Son fich op ’t Compas noordelijcker toont,
en overfulcx de ftreeck van ooft foo veel van ’t ooft nae ’t zuv-
den ftaet, foo moet de lely ofte naelde oock foo veel van ’t noorden
nae-’t ooften fijn geweecken.
Exempel met den ondergangh der Son.
Op de voorfz dagh en breede des Aerdrijcx, vind ick door de
kloot dat de Son des avonts moet ondergaen 26 graden 37 minutenwan
’t welft na den noordenjmaer peylende aen ’t compas,
vinde 16 graden 14 minuten,’t verfchil is 10 graden 23 minuten,
dat de ftreeck van weft aen ’t compas foo veel van ’t weft nae ’t
noorden is geweecken; de naelde aen ’t noorden, is dan oock
foo veel geweecken van ’t noorden na den ooften.
De afwijckingh der naelde kan oock t’allen tijden des daeghs
gevonden worden, uyt de hooghte der Sonne. By exempel, den
7 JuliijOp de breedte van 32 graden 23 minuten,de Son des morgens
verheven fijnde 22 graden? ick foeck daer uyt, door het
34 Voorftel , en vind den Azymuth der Sonne van ’t ooften na
den noorden 9 graden 2 minuten; maer,die peylende na’t compas,
vinde 4 graden; zulex dat hier verfchil valt van y graden
2 minuten, dat de Son op ’t compas te veel nae ’t ooften, ofte dat
een felve faeck is , dat de ooftftreeck van ’t compas y graden
2 minuten te veel nae ’t noorden, en dienvolgens de naelde foo
veel van ’t noorden na den wellen is geweecken. Op gelijeke
wijle machmen doen des middaghs, en op alle verfcheyde
boochten der Sonne; doch hoe verder fulcke peylingen van de
middagh gefchieden, hoe meerder feeckerheyt die hebben.