8o
* Crepuf’
culum
mcttuti-
mm.
T'GEBRVYCK DER GLOBEN
X X V I I . V o o r s t e l .
t e v in d e n w anneer de dageraet des morgens b e g in t, en de fchem e-
rin g des a vo n ts eyn d ig h t, op alleplaet/èn, tot a lle ty den desjaers.
HEt begin van de dagh wort gerekent, wanneer de Son rijft
boven den horizon; en het eynde des daeghs,ofte het begin
der nacht, wanneer die onder den horizon daelt; nochtans en is ’t
terftont na zijn ondergang niet doncker nocht nacht, oock is t
een goede wijle licht voor fijn opgang; d’oorfaeck daer van is,
dat de Son des morgens, fijnde noch onder den horizon voor
ons gelicht verborgen, fijne ftralen werpende in de locht ofte
dampen boven onfe fchijnbare horizon, daer door eenige wittic-
heyt ofte klaerheyt maeckt, die men de * dageraet noemt, welc-
ke geduerighlijck vermeerderende, ten laetften haer verfpreyt
over het Zenith tot den ondergang toe.Die tijdt,wanneer de Son
de lucht alfoo begint des morgens te verlichten, en des avonts te
verlaten, is , als fy 1 8 graden onder den horizon is : dieper daer
onder gefoncken fijnde, is ’t heel doncker zonder eenige fche-
mering. Ter plaetfe daer de Son des fomers zoo laege onder den
horizon niet dalen kan, wort het niet heel doncker, nocht recht
nacht, maer duert de fchemering den gantfchen nacht.
Om te weten, wanneer des morgens fulck licht, dat wy den
dageraet noemen, fich tot allen tijden desjaers begint te vertoo-
nen; Laet ons tot voorbeelt onderlbecken, op wat uyr fulcx ge-
fchiet t’Amftcrdam op den 5 Odober : Stel eerft de noorder
polus aen de kloot verheven na de breedte van Amfterdam, de
graed der Son, fijnde die dag den x 2 van Libra, aen de meridiaen,
ende de wijfer aen den uyrcirckel op de 1 ze uyre nae ’t zuyden ;
keer daerna den globum nae ’t ooft, tot dat de graed in d Ecliptica
recht tegen over de graed der Son, fijnde in defen den 1 z
van Aries, komt'in ’t weft aen den circkel verticael x 8 graden boven
den horizon; de graed der Son is dan in tooft 18 graden
M E T E E N V A S T E N A E R D K L O O T . ' 81
daer onder; hou de kloot foo vaft , en fie na de wijfer, die zal u
toonen 4 uuren z6 minuten des morgens na middernacht, het
beginfel des dageraets. Keer daernae den kloot om, tot dat de
1 2' graed van Aries komt in ’t ooft: aen de verticael, weder 18
graden boven den horizon, de wijfer zal u dan toonen 7 uuren
34 minuten nae de middagh, de tijdt dat de * fchemering
eyndight.
X X V I I I . V O O R S T . E L.
Van driederley opgangen en ondergangen der teeckens en jlcrrcn
met de Son,-nae de bejehryving der oude Poëten.
DE oude Poëten, en die van de Landbouw hebben gefchre-
ven, befchrijven de tijden desjaers, als Lente , Somer,
Herfft, en Winter, nae driederley verfcheyde op en ondergangen
der teeckens en fterren, die fy noemen Ortus & Occajïts Cof-
micus, chromens, en Heliacus.
Ortus Cojmicut, ofte morgen-opgang, van eenigh teecken ofte
fterre is,wanneer die te gelijck met de Son rijfen boven den horizon.
Occafus Cofmicus , ofte morgen-ondergang is, wanneer die des
morgens als de Son rijft: daer tegen over ondergaen.
Ortm chronicus, ofte avond-opgang, van eenigh teecken ofte
fterre, is, als die boven den horizon rijfen, wanneer de Son daer
tegen over op de felve tijdt ondergaet.
Occafus Chronicus, ofte avond-ondergang is, als die te gelijck
met de Son onder den horizon dalen.
Daer uyt is bekent, dat de teeckenen des, Zodiaecx, ofte alle
deden der felve,die Chronice ondergaen,Cojmice opgaen; en wederom
die Cofmice ondergaen,chronice opgaen. Maer foo en is ’t
niet met de felve op en ondergangen der fterren : Alle fterren
die nae-’t noorden van d’Ecliptica ftaen,en Cojmice,dat is met de
Son, opgaen,in een fchuynferSph£era,daer de noordpool meer is
L verheven
* Crepufcit
lum Vef-
pertinum.