Jö t g e b r v y c k d e r g l o b e n
de van eenige plaets, is een deel der middellijn begrepen tufichen
twee halve meridianen, getrocken van den eenen polus tot den
anderen, waer van de eene gaet over.de Fico de Teyde, een hooge
fnitfe bereh op Tenerifa, eene der Canarifche eylanden, (die
op de aldergrootfte aerdkloot, als verfcheyden Landkaerten, by
ons uytgégeven, voor ’t begin der lengte is geilek, en m dele bq-
fchrvvinge daer Voor fal worden gerekent ) d ander over dq
nlaets felve. Die wort getelt van wellen na ooften tot weder aen
de voorfz halve circkcl 3 do graden. De bleette is het deel van
fulck een halye middagh circkel, begrepen tuflehen de midde -
lijn en de plaets. Breette is tweederley; noordelijck voor de plaet-
fen gelegen van de middellijn nae ’t noorden; en zuydelijck, voor
die van de middellijn leggen nae’tzuyden. - ,
In ’t Hellen van’t begin der lengde is onder de nieuwe Aerd-
rijekfchrijvers groot vcrfchil, ’t heeft my goet gedocht hier by te
voegen, ’t gene de vertnaerde Wiskonllenaer S.Stevm daer van
lefchreven enwel geoordeeltheeft, in de vierde bepaling des
eerften boecx fijns Aerdklootfchrifts, aldus:
De Aerdklootfchrijvers de fes tijts (feythy), en over kernen met
aematnde het (tellen van 't begin der lengde: Eenige vogenFt^le-
m l s , dieft (lelt op de eylanden van Canarien. Andere letten op de
rechtnoordwijfmg derfeylnaeld'Jiemen eerjt ontmoet
rien we (l waer t ; wdef in fy oock met overeenkomende | f | | g
fijn beJin verre van d’andere:[d’ec n over de ooflelijkfle derVlaem-
fche evlanden S. Mana ende S, Michiefid’anderover de weflelyk-
fte alsCorvo en Flores t andere noch anders. | Sulcks dat lemant
(brekende oft fthrijvende vaneenplaetfens lengde fonder daer by te
daer dickwilsongefchicktheyt uyt. Dit aengeften, t isopenbaer de na-
t tier lij cke reden te vereyffchen,. om dl een d’ anderwel te ^ J ja e n ,™
d w a lL tefchmven, dat men een algemeen vaft begin neemt. tS e
v e en kan niet bequaméÜjek,gegront fijn op de f w l m g * »
melde: Want nadienfe geen fe lv e middaghcmkel en v o lg h t fo wor
I, B O E C K. 17
den, door gajlagingen op verfcheyden breedtengedaen, verfcheyden
halfmiddach-circkels voor begin gejlelt. Ten anderen en is de ^ajla-
ging der naelde op een fe lv e plaets door verfcheyden gajlagers, foo
nauw met fekerheyt niet doemtjck, dat niet een minute enJchilt, bedragende
ontrent drie duyfentgemeene Jlappen.Nu dan de aenwijfmg
der naelde tot defen eynde geen genoechfame ( eeckerheyt hebbende,
foo wil de reden, dat men daer vajl lant toe Verkies. En nademael
Ftolemeus daer toe genomen heeft eene derfèven eylanden van Ca-
narienjt welckhy Iuno noemt,en dat ter hem veel in gevolght hebben;
foo en is ’t niet buyten reden by fhlcx te blijven. Doch aengefen het
eene eynde eens eylandts van ’t ander in lengde verfchilt; foo is het
billijck een feecker eylandt te verkiefen, en daer in eengewifife langdurige
merckelijcke onbeweeglijeke kleeneplaets,die ons geen een minute
en doe mijfen.want nadien de rekeningen der aerdklöotlangden
van (leden en plaetfèn tot op een minute toe nae uw enfbrchvuldelijk
gedaen worden; feker V is reden dat de flelling van V begin geen een
minute onfekerheyts en hèbbe. -Hier toe is voor en geftelt de boven-
g e fhreven Fico de Teyde, wefende een hooge vermoerde rot f e van
form als een fuykerbroot,en dat in Tenerijfa, ’tgroolfle, rijkfle, en befte
eylant derfe venvan Canarien.Zoo iernant ander bequamer vafie
plaets op den Aerdkloot wifteft waer reden die te verkiefen, maer de
bovenjehréven onfekerheyt dunekt my datmen behoort tefchuwen.
Om de Aerdklooten en Landtkaerten, op ander begin der
lengde gemaeckt, te doen over een komen met die na defe Hel-
ling:men moet van de lengden der plaetfen,daer die op gemaeckt
fijn, foo veel graden af trecken, als die eerlte Meridiaen welte-
lijcker is als die over de Fico op Teneriffe.
Exempel. .
De Stadt Rome leyt op onfe aldergrootfte Aerdkloot, na defe Helling,
op dejengde feerna van 31 graden ; maer , op een Aerdkloot, hebbende
voor begin der lengde de Meridiaen over d eylanden Corvo en Flores, op 45t graden. Soo men dan daer af treckt 14^. graden, ’t verfchil dat de Meridiaen
over de voorfz. eylanden weftelijeker is als die over de Fico in Tene-
njfo.daer blijft over 31 graden, even aen dele Helling, löo.met alle andere.
C ' U . Fan