i .
' . a
«Kit
M
I i
'JSSSlL.
G E E S T E L Y K E
Men kan den groitdßag cck aanfchouwen
2)er leníte en breedtí van V A L T A A R. ;
Men -Mrd ook 'í O F F Ü R T U I G gewaar,
't Geen m 't grbruik wierd onderhouwe».
Maar wie mtdekt den regten ßand.
fl-« 'f A L T A A R isgeweeßte wen i
IFie zal de -waarheid ons doen hm'en,
'Daar 't een iilak legen 't andren kant f
My f a f l geen zyde te verkiezen,
Cm V regfe fpor niet te veriie~
N A T U U R K U N D E .
<Däar -word ook V VR&DE ALTAAR
'Daar de Rornein zvie oßerhmde
En /pezei-íéu op verhrandde,
Ms de oorlog v)as »aar wefis hekroond
Met Vrcde palmen en oljven-,
'Dit DAN K A L T A A R is ook vierkatii
l^ efßerd mct vrugten Ungs den raiid,
¡P'-íl de overuloed km ßaaudc bljven
'Daar vrcde en ruß bei Und regeerd^
'Daar hy by oorlogs tyd verteerd.
ó B R A N D A L T A A R / maakt me
Met i2.-elk een diepe dankbaarbeid
Het Jodendom Gods wys beleid
irkewie» vioeß, die zo almflgtig
Ue( heeft de ßdverny ontrukt ;
llet leerd ons ook, om in ons Uven
Hern fleeds Z)ne eer en dank te gévea,
Eér 7 tiaheroßw de ziel verdrukt,
EH dat WY ottze lévens Aagen
Steeds »aar zyn xvile n wet gedragen.
indagtig
OOk alhicr is ecne Bouwkundige nodig.
ende Frintverbecldingen, gene tot een
waardig begrip van het we rk, engepafteVerklaring
van hec gebouw; deie , op dat de
Leeiers ¿ich geeneverkceide vooroordeelcn
maken, envandiegene, dewelke zybereeds
mifichien gcmaakt hebben, zieh zelven ontdoen.
W'at, ¿aiGOD zdi aan Mofesgeweezen
heeft op den Berg het Model van die dingen,
die te doen -jjarenMtT% B. Doch ik venvonderc
my, dat van zo weinigen deze Texten van
de Tente des Tabernakels, van den Altaar,
van den Tempel , zo van Salomon, als van
Ezechiel'icr{!imn worden, dewelkenooic van
het Gelloelte voor het Volk, ook zelden in
de Schoolen, zelfs de alderberocmile, plagten
verklaard tc worden.
De Aica;ir, vvaar van wy nu fprceken, word
gcnaamt de Biu-id - oß'ers Alt aar ^ Exod.
'XXXVll. I. om dat de Bnndoiferhanden
de aldervoonreftl-lykllc der Offerhanden zyn
gewcell: de/.elve Ibond onder den blooten
Hemd voor de Tente des Tabernakels len
Oollen. binnen de Tente zelve kondenaauwlyks
plaats worden verguiid . zo van wegens
de engte der plants, als wegens de aldergroot ite
reinheid, devvelke aldaar moell worden waargenoraen:
als eindelyk op dat de Voorhangzeis
van het aangeltoken Vuur gene ichade
bcdiend, niet, gel>ic als by de Heidenen in
het Duyi ler. iii TempeJen, ofverfchrikkelyke
plaatzendoor de donkerheid van Licht,maar in
her openbaar i voor de oogep des ganfchcn
\ oiks : gelyk ook de offei-hande van den
alderzoetllen Zaligmaker, dewelke tegenbeeldig
zouden iyden. Dus wierden de OfFcvhanden
was, in het ©i^nbaar is ten toon geitclt.
Deze Altaar isgeTOaaktgeweeövan Zittim
hont t van het welk boye« is gelproken, '^iit
het veel eergeweellisvan eenen /Icacie boom,
dan van eenen 'Pynhoom. Doch dezelve kon
van enkel hout niet beftaan: wantin het kort
zoude dezelve zyn verbrand geweell: beter
zoude geyoegd h ebbet) eene vaile ftoffe van
koper, doch deze zoude ongernakkelyk zyn
geweed, om dat het een wanddbaargehouw
was, wegensde zeergrootezwaartte: ik doe
daar by, "dat de hiite, en die groot, te veel
zoude hebben verlet, en altyd, dat zy niet
zoude kunnen worden aangeraakt. Wantdac
is lichtelyk te gißcn, dat de bitte, door de
kopere Platenisheen gedrongen, vvaar mede
de Altaar was belUgeii, enhet Hoiittotkoolen
hebben gemaakt. En het kan niet begreepen
worden, dat het oiiveranderd is gebleeven,
hoedanigook dit Hout mag zyn geweeft,
tot het bouwen van Zalomom Tempel: nu
vinden wy niet dat de Altaar ishermaaktge*
worden ; het blykt, dat zy geduurd heeft
allen
allen dien tyd tot den T empe l van Zalomon toe
uyt 2. Krön. 1. 5. Ook was de kopere ALtaar,
dien Bezale 'el de Zoan van Uri , de zoon van
Ilur gemaakt hadde, aldaar voor den Tabernakel
des HEEREN: Zalomo nu ende de
gemeinte bezogten den zelven.
De iioute Altaar moell waarlyk, en wel
ter dege verdedigt worden tegen de werking
van de vraatachtige Hoofditotte, zo dat niet
mishagelyk is het gevoelen van "Juniutzvi van
Tremellinii dewelke willen, dat hy niet aileen
van buyten met kopere platen is beilagengcweeil}
maar ook van binnen, opdat'erniets
van het hout zoude in het oog lopen, gelyk
ook de Reuk-altaar, zogrootalshy was,mct
Goudwas overtogen. Le Klerk heeft wel tegen
de verteering een hulpmiddtl iiytgevonden
in het Z-ör/A; hout , ingenoraen door de
vooroordeelcn van deflelfs onvatbaarheid voor
devlam. Reyberus Math. Mof De z e
brengen by, op dat zy denaardt van het gemelde
Hout, voor het Vuuf orawinbaar, zouden
bewyzen , de getuygenis van Fitruvius
ylrcbhea: het II. Bock, het welkaldusluyd:
Tie Goddelyke Cifar wameer hy zyn Heirleger
had omtrent de Alpen., en de ßavcn ge laß
had de lyflocht te leveren, ende aldaar een
^•erfterki Kaßeelwas, het welk men hei LARIXE
noemde, zo hebben toen die gene, die
tn het zelve waren, vertronwende op dt
tuurelykeveßingbouw,nietwtlk ^
Tferhalve» heeft de Keizer gclaji dat de Leger
benden zouden aangevoerd worden. A'« was
daar voor de poorte van het Kaßeeleen Tooreu
van deze ßoße met dwarsbalhn de eene over
de andere gelegt (gelyk houthopen) onderling
hoog opgeßapelt-i om van de hoogte af met ftokkeuen
met ßeenen de aankomende teverdiyven.
3 ° 3
T>och als toen y z
anders geexte pk
niet zeer ver va¡
konden worden
takkeboffen en br
'.eer men bemcrktt
<i badden ak ßokken, en dat zy
' den mimr wegens de zwaarfe
'eworpen , wierd 'er bdaß,
'indenáe fakkels aan dießerkte
aan te brengen. Derhalven hebben de leger,
knapen inder haafl die by een geraapt. Na da t
de vlatn rondom die ß o f f e het rys had gevat,
tot den bemelopgaaude^ zo deed zulks vermoeden
y dat het feheen, dat hpt ganfihe gevaarte
bereeds was tngeßoi t. IFunneer nu dezelve
van zelfs uytgebiujcht was., en bcvreedigd,
en de tooren ongefchonden was te voorfibyn
gekome», heeft Cajar zieh verwondei ende gel.
iß , dat zy buyten ßboots der pjlen zouden
De Altaar is <\. eilen lang en breed gcweeil 3. hoog.
ven van de ParyfcheMaat.
b'. f . 4"'.
3 Ellen.
worden om/cbatiff. Derhalven de bürgerst
door vrecze gedwomen,^ als zy zieh hadde»
overgegcveu , gevraagt zyn de ; van waar
die hinten waren , dewelke door het Fuur
nitt wierden bijchadigr , hebben zy hem getoond,
die Boomen, van welke in diegeweftett
zeer groore o vervloed ts, en daarom hebben
zy d.it Kaßeelhet L A R I X E genaamt, insgelyks
ts de STOFFE LA RIX genaamt.
De zeer !• dele en zeer gcEioeggel_\'ke GisbertusCuperus,
in eenen Wiefvan den i. April
1708. aan my gefchreeven, verzocht van my
de waaj-heid of valfchheid van deze zaak. Hnde
het heugd my, dat ik in de Antwoorden
den zeer geleerden Le Ä7i'riverzocht tot eene
reize naar \\ctyallezynfcbe, alwaar byna
geen ander Hout tot het gebi-uyk van den haart
envan Timmeraadge, dan Larixhruten, gebruykt
word, echter niet minder dan ander
hout brand, en doorgaans tot Koolen voor
Smitswinkels gemaakt word. i'n onder
andere dingen heb ik deze geantwoord: Ik
zegge, üeunende op ondervinding, d;it het
brand, Koolen gceft, en '.vel op den zclven tyd
I als de harsdragende boomen, het welk ik ook
onder vonden hcbbe i n een yzer cylinder, vervult
met verfcheidehouterr/wii'i'rj-, eninhet
Vuur gezet. Ik verbeeide my, datheteerlle
Bedrog van Plinius daar in fchuylde, dat hec
Larix hout van grooter duurzaamheid is
Gulerus Rat. bl. geeft aan de L,arix dezen
lof, dat het hout daar van afgefchaaft
zynde, glat getnaakc, en in den rook gedroogt
niet iigt vuur vat, alwaarom hy zcgt, dat
daar mede keukens cn fchoorlleencn zonder
gevaar van brand gedekt worden: by aldien
dit waar is, ontilcekthyraiiKhien Lichtvoor
de onverbrandbaarhe:d van het Hout, maar
ook alhier vermeene ik dat eene bedriegery
van oorzaak als oorzaak onderfchu\ld. Dit
hout word in het kort in den rook zwartgemaakt
door de rookachiige deeltjes aan deszelfs
harsachtigenaardtblyvendc hangen, dewelke
naderhand den toegang vandevuurige
deeltjes zelve tot de andere dikke veezels,
fchoon onverbrandbaar, betwillen. Ook alle
hout door de fchaave glat gemaakt word bezwaarlyker
aan brand geAoken, dan hetruuwe.
De redengeving word opgehelderd düor
een lodekogel in een zeer glat gemaaktpapier
gelloccn , dcwelke eerder zal imelten, dan
dit aan brand geltoken, of verdorven wofd.
De? deaftrekkinggemaaktzyndegede
Zurichfche.
4. I I . 7-;- 5- 3-
De Stereometrifche Wydte van den Altaar van;?. Ellen in' t vierkant.
305'. 1039". i+20i"'. 417. oyo. 8^0. byna Sjr.
Ondcritelr zynde namcnilyk dat eene Hebreeuwfche Elle vierkantig is.
4/. 929". x u f i . 5'. jöoV. 678.,i
Alles