4° G e o r g i M > a r c g r a v I .
jam dudum in hortis colimi-, Opers pretium tamen duximus hic addere qus Fr. Ximenes de
hac pianta prodidit. Mexicani, inquit, vocant Chilli plantam qus fert filiquas àlias, quas Infills
Hiipaniols incols vocant Axt, & Antiqui, ut quidam volunt, Siliquaftrum, Hifpani Piper
Americanum & A&uarius Caplicum.Hsc pianta licet jam dudum in hortis Hifpanis fue-
ritculta, non modo propter ornatura, verum & ufum in condimentis ; tamen quia in America
plures illius fpecies obfervantur & lìliqus illius in tam frequenti funt ufu, ut vix edulia re-
perias quibus non admifceantur, & facultafes illius itidem notiffims funt, operspretium
puto illam deicribere, Sc varias illius fpecies quas vidi, indicare. Folia autem pene omnium
lpecierum funt Umilia Solani foliis, JeHtauhchilh tantum excepta cujus folia lunt minora : fert
flores candìdos, e quibus enafcuntur filiqus, initio quidem rubentes, tandem velini adulti
coloris inftar uvarumpaflàrum, plens femine minuto, fubtili, candido & umbonato: fa-
póre acri & cauftico, ita ut calidumcenfeatur in quarto gradu&ficcum interno: licet viride
obtineat fiiccum excrementofum, qui tandem confumitur. Vnde fit ut flatus excitando ex-
citetvcnerem: atqueetiamalvumfolvat, non fine torminibus, prsfertimin iis qui non af-
fuevcre; alioquinmoderatefumtummovet alvum,- (Cujus caufa videtur illius acririionia)
menftruaatqueurinam; corroborat ventriculum à caufa frigida debilem : excitatfupra ino-
dum appetitum genus quoddam Chilli falfum, mixtum cum Thomatis, ut vocant, M illantati
appellant: evacuathumores pituitofos è quacumque parte corporis, prsfertim illos
qui junituras coxarum obfident, &Sciaticamfolent generate. Héaicis ventrem ac lumbos
claviculis aut aciculis chille imbutis pungere, utfolentbarbari, utiliflìmumputaturremedium.
Veruntamen fi quis crebrius & immoderate Chille utatur, inflammabit renes & hcpa/
excitabit dolores in renibus, phrenefin & dolores hypochondriacos, abfceflìis internos &
fimilia mala. A Barbaris fere pro cibo ordinario, ab Hifpanis vero pro condimento ufurpa-
tur. Nafcitur locis tam calidis quam fiigidis, melius tamen temperatis aut aliquantum ca-
lidis.
Prima illius lpecies appellatur à Mexicanis ßuauhckilli, quafi dicas arboream, & in Hifpa-
niola ubi minor eft & filiqua rotundior Axi montenfe live Caribicum : hsc lpecies omnium
.minima eft, forma & mole fimilis oleaftri fructibus -, & cum omnes lpecies calidsfint in
quarto gradu, hsc omnium calidiilima eft&maxime cauftica; quare tantum conditaentis.
loco piperis adhibetur ; producit fernen foto anno.
Secando fpecies vocatur chiltecptn, quia colore & figura valde fimilis eft mofquitis, id eft,
culicibus -, dicitur aliis Totocuitlatl, quod ibnat ftercus avium, ob colorem & parvitatem;
audio ab incolis S . Dominici infuls Huaratinac appellari : hsc fpecies Ucet viridior videatur^
tamen citius virorem deponit. Tres illius numerantur lpecies pro diverfitate locorum in quibus
crefcunt, & tempeftatum quibus colliguntur. Prima eft vulgaris : altera huic quidem fimilis,
fed vergens ad nigrum colorem, unde Tlilchilli nominarne: tertia minima omnium
feritur menfe Septèmbri & maturat fruaum à Decembri ad Calcndas jfpriles.
Tertia lpecies appellatur T^analchillt, lèritur menfè Augufto, locis cultis, quando jam
pluvis ceflant ; maturat fruaum à Novembri ad Martium, qui principio quidem eft viridis,
fed fenfim rubefeit : In Hifpaniola vocant Axi candidum.
Jehiarta fpecies appellatur Chilco^tii, ob croceum coloreria quem addit condimentis &
cibis quibus mifeetur, unde in Hifpaniola Acafran A xi dicunt: filiqua fèx fèptemve digitos
tranfverfòs longa eft & mediocriter tenuis colore rubro & nonnunquam adulto.
Quinta illius lpecies dicitur à Mexicanis TZinquahyo, quia filveftris eft, in Hifpaniola Axi
coM/obformam & colorem : filiqua eft tenuis & quinque digitos tranfverfòs longa : fèritur
menfe Martio, & fért fruaum fere omnibus anni menfibus.
Sexta lpecies appellatur Tronchila quia blandior eft -, filiqua illius eft longa & lata rubri coloris
. fernen autem tam remiflàm habet acrimoniam, ut vulgo cum placentis qus è Mayzio
fiunt & Chillaqutles appellantur, commedatur : optimum nutrimentum prsbere teftantur barbari..
Solent hanc fpcciem humi fpargere ut ficcetur ut ita melius poffit fervati, nam alìter facile
corrumpitur ob nimiam humiditatem : fèritur & fert fructus omnibus anni menfibus.
Reperitur & alia fpccics quam vocant Milchilli, cujus filiqua quidem prscedentibus non
eft minor, fed attenuatur fenfim & definit in mucronem ; coloris eft aurei, colligitur eifdcm
menfibus quibus Maizium. Plures prsterea fpecies obfervantur in Infula Hifpaniola & inter
illasnotilfima, qus filiquas fert inftar ceraforufn, eadem forma & mole : nafcitur autem inftar
arbuiculs & appellatur ab aliis quidem Struchnodendron, ab aliis Speudocapfìcum, ab
Hifpanis cerafus accr Americs. Item alia cujus filiquam vocant roftrum-pines nucis: & ro-
ftrum avis, ob figurata utrafque. Baboram live Baniazarn corniculatam : Cazicar hortenfe:
& alias quas brevitatis caufa prstereo, de prscipuis dixiflè contcntus. Hacille. Semen hujus
plants adeo eft acre ut cavendum fit ne quis digitos ad octilos ferat, cum illud confricuit;
quare
H i s t o r . P l a n t a r v m L i e . i .
quare caute admodum hoc ufurpandum autumo nifi bene prsparetur & aliquo fri<4feb addi-
tamento temperetur. Infigniter enim urit linguam & guttur prslèrtim cum fàle mixtum.
, C a p . X X .
feticucu feu T^adìx Mecho acari. Mandubí. Innominata.
T E t i c v c v Brafilienfibus; Radix Mechoacan, Lufitanis Batata de purga : Caulis fàrmen-
tofius eft longiffime ferpens & fcandens, multangularis, lentus, rufius, etiam viridis. Folia
folitarie polita, quodlibet in fuo pedi-
culo digitum longo ; figuram habet cordis,
utipingitùr , duabus ad latera auricu-
lis , tenera ad taftuiri, unum, duos, tres
& quatuor digitos longa , faturate viridia,
inferius nervo & venis tranfverfis confpi-
cua. nullum autem prster herbaceumo-
doreni habent folia trita, caulis vero inci-
fiis lacleum fiiccum prsbet. Florem fert
Convolunli magnitudine & figura, unico
folio conftantem album cum pauco incarnato
dilutum, intus autem purpureum. Semen
continet pili magnitudine fufei coloris
i verum haud rotundum, fed quafi dus.
partícula: exfcclx eflènt,ita ut fere triangularis
fit figurs. Radix medium aut integrum
pedem longitudine squat, craffities
plerumque eadem & utplurimum dupla
& bifida, una parte breviore altera : exte-
rius obfcure cinerea fèu fufea, recens refii
nam quandam fundit, & eft interius alba.
Habui radices per quatuor naenfèsad pa-
rietem péndulas in mufeo meo, qus ibi
progerminarunt, quslibet caulem unum,
duos vel tres pedes longum, craflìtie fili
futorum. Hanc terrs impofui in horto, .&
lpacio oefidui iècuta fitnt folia, feheifli-
meque adolevit pianta.
Vfiis.Daturpulvisilliusradìcis invino
aut Bromo, puens-js. auuitisjvi. m5vn i . vinivelfs. ptopueris, jv i. prò adultis infùn-
duntur in vini $x. per noftem, mane colatura fiimitur & cum faecharo aut melle exhibe-
tur. Vel. Recentes radices corticibus bene mundatis exprimuntur. perpannum, expreflum
fumitur peraliquot horas ut fubfideat, quodfubfedit ficcatur in umbra (vocant Tapiord) hujus
311. &inpperis3i. daturfemel. Fit etiam ex recenti conferva cum faecharo delicati fa-
poris, cujus dofis choclear unum aut duo datur^delicatisj perfonis, qus à purgantibus abhorrent.
Radix hsc habet virtutem purgandi humores phlegmaticos ac lèrofos, uri & bilem.
Valet adverfus palliones ventriculi & inteftinorum, ad inveteratum capitis dolorem, ad hy-
dropem, ad proftratum appetitum.
A n n o t a t i o . Fr. Ximenes. Radicem purgativam vocant Mechoacani Tachuache,
Mexicani Tlalantltqua cuitlapiUe & alis nationes Pufctua. Tres reperìuntur illius fpecies ; quartini
bins funt mas & fsmina, qus ambs forma & quàlitatibus multum conveniunt; ha-
beritque radicem longam & craflàm, è qua lacleus liquor emànat : caules volubiles & tenues:
folia parva figura cordis ; flores longos & rollos, fruöüm fímilempepino figura & mole, candida
cute teftúm & plenum femine minuto, lato & candido,.cum certisfilamentis, inftar
goflypii qus difficulter rumpuntur.Radix eft calida & ficca in quarto gradu & fi in ore mafticc-
turädurens: unde fi hìc aliorum morena imitarivellem, poffem graviterreprehenderé eos,
qui imprudenter & ignoranter multa de illa feripferunt; neque mirum, qutim illam non vi-
diflènt. Purgat per inferiora omnes humores, prscipue tamen pituitofos, fifumatur pondere
dragms&femis aut ad fummumdüarum ex àqua aut vino, jufculo, aut ovo recenti: fumi-
tur enim hoc modo facile & fine naufèa. Qujdam utuntur fucco illius expreflo, loco Scamo-
n e s, ad cujus fpecies hanc putant referendam, & confidimi ex ilio tabellas cum faecharo,
F quas