femine annuo fpatio habetur arbor frugifera : nulla autem durat ultra quatuor annos. Signum
prognofticonmortis eft, quod cacumen ejus fponte corrumpatur, illam enim corruptionem
i'equitur totalis interims. Raro reperitur arbor habcns plusquammimn aut alterum ramum,
maxima pars caret ramis, atque ita fpccipfiores funt.
A n n o t a t i o . Fr.Ximenes. l’apaya eft arbor mediocris, qua fert folia grandia Scfimi-,
liaiiculneis. cum quibufdam angulis ; fru&um magnum & crafliufculum, grati quidem là-
poris, fed npn fatis probi nutrimenti. E fruita antequamfnaturuerit iàlit quidam liquor uti-
liifimus contra impetiginem : fuccus autem qui è maturo exprimitur, mitigat dolores ven-
tris. Nafcitur in InfulaÌHiipaniola & regionibus calidis Novse Hiipanae, uti Cuernavaca, Tla-
quiltenango& Yoatcpec. E fruäuadhucimmaturofolentconficere confervam, quxmirifi-
cetemperaiimmodicumcorporis¡eftum, &recreatcor: cujusrei fsepe experimentum cepi
in noftro Hofpitali Guaftepec. Hac Me. Ac cepi ì quodam amico qui aliquandiu vixerat in In-
fula Tabago ubi hxc pianta frequens, ut plurimum uno aqno adolefcere & fruftus ferre : aflur-
gere autem adaltitudinem quinciecim & non raro viginti palmorum., craflitudine pcnehu-
manà : caudieem autem illius eife (pongiofum & molliorem, fine ramis, tantumque in fiim-
mitatefoliiseifecoronatum; frudus enafei ex ipfo caudice orbiculares', iàpore valde fimiles
meloni, &intusrefertosgranulisnigrisfaporefinapi: credi deaiquelenitéralvumlaxarc; &
Frudum interdum pendere quindecim libras.
V r v c v r i I b a Brafilienfibus: Palmse lpecies eft per omnia dadylo fimilis, exceptama-
.gnìt ridine, &quodfolia non fintipinoià. Flos utLocara: Frudus (qui&Urucurivocatur)
fertracematim ut Pindoba : quilibet autem habet magnitudinem pruni, lutea cuticula & pul-
pa lutea filamentòfa conftans pauca,’ dulci: int'us continet lapidem durum, in quo nucleus
candidus, edulis : quilibet ftudus infidet cupnlse fquamofx.. Ex corticc nuclei applicato tu-
bulo fit inftrumentumad petifumum hauriendum.
Ex iigno hujus arboris caefo & contufo (namfilamentofum plane eft) fit fine alia opera farina,
quain vocant Farinha dopao Lufitani & Brafilienlès Urucuri-vi qua utuntur in defedu
Farinfix de Mandioca, & eft coloris rufefeentis. Ramihujus arboris fèu folia ferviunt ad te-
gendascafas&advinciendum, funt enim lenta, ideoque magno ufui lunt itinerantibus. Ex
fruftu fit oleum uti è ftuftu Pihdobà.
In ipià arbore nafcitur polypodium, Caraguata,quae aquam praebetad bibendum, vocatur à
Brafilienfibus Vrueatù, q'uam defcripfi inter Herbas.
C a p. V 1 1 . .
(juayaba. Araca-iba. (jonandima.
/' " ' 'Ua y a b a : Belgis «©jatiatt-pCttttt, ob nucleos quos continet & ruborem pulpat.
Arbor in Malus figuram exerefeit & in plurimos fc iiifFundit ramos. Cortex illius laevis
eft, pallid us, inftar còrticis Aceris. Folia fert bina fibi oppofita in breviifimis pediculis, quas
prxdita funt nervo & venis parallelis lunaribus oblique difeurrentibus & valde conipicuis ; ad
tadum dura, foliis Fagi leu redius Haqenbuche noftratis quodam modo fimilia ; inferius autem
venae protuberant, fuperius profunda; funt, & quafi rugofa apparent folia. Eft autem
quodlibet folium fuperius pallide viride & fplendens quodammodo, inferius non fplendens 5
duos vel tres digitos longum, unum vel fefquidigitum latum. In exortu porro binorum folio-
rum, alius pediculus brevior ènafeitur qui florem fert magnitudine floris Cotonei, quinque
foliis albis conftantem, ac in medio multa ftaminula villofa alba habentcm, figura criftae pa-
vonum. Florem fequitur frudus, magnitudine & figura pomiaioftratis, oblongiufculus pau-
lo, cortice parumrugofoac cum maturuit ex viridi flavefcente: pulpa quafi fanguine juxtain.
albo-pallido, continetque multos lapides granatorum aut mefpilorum inftar, qui una come-
duntur, funt enim parvi, gratique faporis fifudus. Triplicem autem habet iaporem & tot di-
verfas ctiam facultates : nam cum maturus quidem, non tarnen flavefcens nec mollis, hinc faporis
eft auftcriufculi, adftringentiique : quando flavus quidem eft, non tamèn mollis plane,
turn bene fapit & mediae naturae eft, imo hinc optimus tarn crudus quam coitus : quando de-
nique piene flavus & mollis, tunc odorem & faporem habet dulcem inftar fradus rubi Idaei *
ac comeftus movet alvum, nec ita falubris eft ft paulo largius fumatur, nam & tunc in ipfo vermes
generantur & faciliime corrumpitur. Radix hujus arboris quinque aut fcx ulnarum lon-
gitudinem fiepe fuperat, exterius cuticula ruffa inftar avellanae praedita, interius tota alba, fuc-
culenta ac fubdulcis. Hìec in aqua coda ac pota mirifice medetur dyfentcriae.
Hsec arbor non eft naturali^ hujus terrae, fed aliunde ex America feptentrionali & Peru
traduda. Nam primo unica fuit aliata, dein àves comcderunt frudus, & cum exerómentis
• grana
H i s t o r . P l a n t a r v m L i b. I I I . i©5
grana frudus réddiderunt, ex quibus multae nati & in infinitum audae arborcs, ut jàm nullum
plantarium inveniatur ubi non exftet.
A n n o t a t 10 . Fr. Ximenes. Xalxocotl (quam indigenae Infulae Hifpaniolx vocabant
Guayabo, eft àrbor grandis, & ab Hifpanis fimilitcr vocatur Guajabo. Tres illius reperiuntur /pe-
cies ; de unahic non àgemus : reliquarum prima eft foliis aurantiae, fed minoribus & villofis*
floribus candidis, frudu rotundo & pieno granulis inftar ficuum,undc illi nomen natum quod
fonät frudum arenofiim : folia funt acida, adftringentia & valde odorata, fanant fcabiem, & folent
m uti in balneis : cortex eft ftigidüs & ficcus & valde aftringens * deco.dum illius difeutit
inflatLuras crurum & ianat plagas fiftulofas ; furditati quoque volunt mederi & ventris dolores
tollere, propter facultates quafdam occultas qua; in ilioobfervantur. Frudus cftcalidus&
ficcus,precipue pars ejus exterior qua; folida, nam interior tenera eft & caloris moderati, redo-
lens quodammodo cimices -, nihilo tamen minus menfis infertur & à plurimis cum voluptate
guftatur, licet non omnibus ex aequo conveniat. Sunt qui concodionem adjuvare dicant &
ventriculum calefacere, e caufà frigida languid um- Secunda ipecies fertfxudus longe majores
neque tam male olentes, itaque delicatiores cenfentur : folia illius funt virentia inftar Auran^
tiae. Nafcuntur locis calidis, montofis atque planis, praecipue in Cuernavaca & toto Marchio-
natu, ubi paflìm obvia: funt. E foliis utriufque fit fyrupus utiliffimus adverfus alvi fluxum, &
tam efficax quam roiarum ficcarum j componitur hoc modo : Sumunt foliorum fex libras &
probe contuià macerant per nodem in duodecim quartillis aqua;, dein ad ignem tertiam partem
extoqUunt & percölaht, additifqüe fex libris optimi facchari, eoufque coquunt donec
confiftentiamfyrupiacquirat, de quo tantum iumitur quantum opus eft pro ratione aegro-
rum. H&c ille. Oviedus lib. v i 1 1 . cap. 19. hanc piantana ita deferibit. Eft arbor grandis, foliis
aurantiae, fed rarioribus ramis & magis fparfis, frondibus quoque haud ita virentibus, fof-
maque magis accedentibus ad Lauri folia, nifi quod latiorafint, craffiora, & venis magis tur-
gidis. Dua:funtipecies, fed utraque fert frudus inftar pomorum, alios oblongos, alios .carne
rubra, alios candida, omnes cortice viridi aut flavo ubi piene matiiruerint : verum quia-
maturi fapore funt ingratiore & vermibus obnoxii, ut plurimum virides carpuntur : intus funt
folidi, in quatuor partes veluti divifi, quibus & granula quaedam durifiima continentur : in faftigio
habet frudus coronam foliorum
minutorum quae facile
cxcidunt. Mcminit & Gomara &
Monardes apud Clufium. Ico-
nem ab Hifpano acceptam edidi
inHiftor. Americae lib. v. cap. 3.
accepi deinde ramulum cum foliis
& frudibus, verum immatu-
ris : & deprehendi folia bene ex-
prefla & deièripta abOviedo: frudus
autem coronas habebant,fled
foliola jam exciderant, neq; fru-
duum fubftantiam potui digno-
fcere,quia erant penitus ficcati &
contradi.
A raca I ba Brafilienfibus:
cujus frudus appellatur Araca-
guacu ; haec arbor fimilis eft Gua-
yabo figura, cortice atque ligno:
led folia differunt : qua tamen ab
Autiere noßro definpta non inventi
fed ex Icone agnofei pojfunt.
Frudum fert mediocris mali ma-
, rotundum, quando
maturuit viridem , & iìiperne
umbelicum obtinentem,carnem
habet albam, odore, fàpore
fubftantia carni Aracamiri fimi-
lem : in medio autem continet
multos lapides mole piforum
minorum, obrotundos, paulu-
lum compreffos^, ex albo fub-
flavos & duros ut nuclei cerafo-
0 rum,