G ’v i l i e l m i F i s o h i s
contrario noftra pubes nautica & rullici,peflima omnino conluetudine, frigida largiflime hau-
fta, vinum ftillatitium ob metum cruditatum fuperbibant. Quafi ejulinodi vehiculo opus efier,
èque duobus hifce contrariis, hepatis aliorumque vifcerum tonus nihil patetetur. Prxterea
militum & Afrorum promifcua turba, olenteillo&nimio familiari potu, qui Gampa vulgo
appellatur, fe implent, quem caupones lucriones ex nigro faccharo & aqua conficiunt, & vix
defoecatum, vili pretio divendunt, additis nonnumquam foliis arboris Acaju, quorum calore
vapores excitantur ■ citiufque inebriare faciunt. ConcedStur tamen modice, fi rite cojicin-
netur, vetufque failUm fit. ; .. i
Dilutum quoque alium ex aqua fontana, Saccharo & Limonibus à mulierculis rioftratium
con fee turn fini par ir crac xgn in dciicus habent. ViniAbfinthitx, cerevifixEuropxx, vini
imprimis adulti ; màximum in his oris ulum, quidam voluerunt, fed immerito. Vinum Rhe-
nanum & Gallicum vel quod nimiisfuffimigiis infeftuni hue deferatur, vel delamm minus bene
confervetur, minus fanitaticonducit. Vinum Hilpatticum per omnes Indias, quod per fc
fine arte fubfiftat, c.eteris vinis Europxis longe eft prxferendum. Gujus ufus modicus vefpe-
rifacer, mane profanus. Necleviterpcccant, quitorridishifce plagispaulo plusjufto illud
potant. Quippe numquam expertum eft potus frigidioris exceflum, tantum nocuiflè, quantum
calidioris, quicquid nafutioresxefragentur. Galen, in Hippócrat. comment, lib. v. de
Sanitate tuenda. cap. 1 2.
Hactcnus de ufii & abufu rerum, ut inde conftet,hunc orbem habitanti, quibus & quo pafto
tueri ac firmare valetudinem poflit & debeat. Antequam autem dc lapfa reftituenda agamus,
paucis perftringendum duxi, quinam morbi quxcunque anni tempora, conftellariones, precipue
1 .mix, xftufqueaquarumrelpiciant : quiqueinterdiverlàsgentes, veldilcrepantesvel
communes(int. Primumquidem, cum ob conftantiam & xqualitatemtempeftatum, hxc
plaga làluberrimam temperiem ex calido & humido fit nafta verifimillimam, mutationes nee
tarn magnx, nec tarn crebrx, ut fupraà nobis diftum, iiunt| unde certa falutis.&longxvita-
tis indicia proficifcuntur. Quia, ut ait Hippocrates, mutationestemporumpotiflimumpa-
riuntmorbos: & in ipfis temporibus magnx mutationes autfrigoris autcaloris, & alia pro
ratione eodem modo. Semefiri fiquidem pluviolo, hcet humiditatis prxdominium, tamen
à jugi Solis iplendore, accipit moderamen. Quod fi ex debito & tempeftive fiat, annum
proximumfiequentem faluberrimum & à multis morbis immunem prxnunciat.Semeftre aefti-
vum, rore copiofiore imbrium rarietatem compenfat, & prxfentiam Solis diurni lenit; ut-
cunque tamén media xftate, nimirum Decembri vel Ianuario, fole redeunteà Tropico Capricorni,
terra iis irrigetur aquis, quas pluvias de Acaju appellant : quibus fi non prorfusde-
ltituantur, nec nimium obruantur, dumprxdifta arbor floret, optime de Barbarorummef-
fe&vindemiaagitur. Hifce temporibus xftivis, fieut morbi citius definunt, ita acuti ut plu-
rimum & boni judicii funt. Secundum illud: Ex conftitutionibus anni (Hippocrat. lib. 3.
Aphor.xv.) in univerfumficcitates, afliduis imbribus funt falubriofes & minus mortifera'.
Hinclaterales morbi, febres ardentes, raro lethales. Per ficcitates enim febres acutx fiunt, &
fiquidem annus maxima ex parte talis exftiterit, qualem effecerit conftitutionem, talesut
plurimum quoque morbos expeftare oportet. Verbigratia, catenates vel diurna velnoctur-
n x , dyfenterix ; hxmorrhoides, inflammationes ani, pruritus totius corporis, impetigines
ex adulto fanguine generari contingit. Lepra autem & fcabies incognita: funt.
Hibernis menfibus fi Aufter perpetuus corpora exfolvat, humeftet, languidaque reddat,
qui gencranmr morbi prxcipue funt febres p utridx, multa capitis ac ventris pituita ( juxta illud
Hipp'ocrat. Aphorif. 16. lib. 3. Afliduis imbribus morbi fere fiunt, febres long s, fluxiones
alvi, putredines) lapfus cartilaginis enfiformis, albus alvi fluxus, hydrops, Hernia. Omnium
autem maxime, oppilatio hepatis & ventriculi imbecillitates : quaevifcera fimulcum
anni tempore mutationes accipere folent. (Hippocrates de aere, aquis & locis;) Spafmus, torpor,
ftupor, cxterique nervorum affe&us in Indiis inter advenas frequentes funt,atque prae cx-
teris, pifcatores, fabri, piftoresillisinfeftantur. Porro pedum ulcera, tantre fuqtmaligni-
tatis, utvixcurationem, nifixftate recipiant. Morbi alii ad alia tempora bene vel male fe
habent, fine medicarnentis aliquando auftore Hipppcrate. Plerifque tamen his morbis a: ft as
nonvacat; ad Aphorifmumdecimumnonumlib. 3. Quilib'etin quibufvis anni temporibus
morbi fiunt, turn exacerbantur. Atque hi omnes enarrati affe&us huic regioni tanquam pa-
triifunt. Afticx.autcm oris occidentalibus Scorbutus, Cachexia & Synochus putrida. In Chili
carteris malis prxdominantur, tanquam endemia, ftrumx quidem in parentum lemine laten-
tes, fedortx potiflimum ex aqua nivali, qux illis ex altiflimis montium jugis allabitur. In
Java India orientalis infula (J. Bontius de medicina Indorum) Berybery, paralyfeos Ipecics,
familiaris eft.
Quantum ad xtatcm, infamia & juventus, ut diftum eft fuperius 4 morbis frequentiqribus
' infed
e M e d i c i n a B r a s i l . L i s . I. 13
infeftantur: fenes vero rarioribus, Aphoriimo 3. lib. 2. Etquxdam states ad anni tempora
& viftus genera. Etpaulo poft Aphorifmo trigefimonono lib. 1 1 . Magnam partem lénes
iuvenibusminussegrotant. Catharri, quifrigidioribusregionibus fenes, hie potiflimum infantes
& juvenes infettane
Morbi diverfis in nationibus variant. Noftratibus, imprimis novitiis, funt compofitiple-
rumque&Chronici. Atque tommlonge plures morbis corripiuntur frigidis quam calidis,
quod à nodurno frigorc minus fibi caveant & à diurno xftu calorem innatum evocari patian-
tur. Turn quoque èx nimia nutrientis cibi & potus ingurgitatione, calor naturalis inftar flam-
mximbecilUsi cuimültumoleiconfertiminfunditur, fuffocetur; unde corpora nonfolum
non eaiefiunt, fed & frigida vitia gignuntur. Quippe tam pertinaces incurruntvel vifcerum
obftrudiones, vel aWi fluxus, utpaflim languentes decolorefque ac viva cadavera incedere
videas. Lufitanis minus compofiti, fed acutiores folent obvenire morbi. Brafilianisrari, ii-
que acuti & fimplices.
Quod fi xftas admodum ficca fuerit, biliofis & melancholicis ob nimiam aduftionemmale
eft. Humidum fiquidem, quod iti ipforum corpore adhuc reliquum eft, calor depopulatür &
defieeat, partibus vifcofis & craflioribus manentibns. Piruitofis hxc omnia è contrario, ob-
veninnr. Hyeme autem nimis pluViofi, teporibufque nimio flatu fufcitatis , corpora non
conftringuntur, fed cerebrum nérvique humiditate ac uligine opplentur, qux, accedente
sellate, xftuque, ac mutatione fubito accedente, circa /Equinodium Autumnale valde noxia.
Nam quia venterà redundante humore liberati nequit, aquam intercutem, profluviumalvi
ac difficultates inteftinorum inde enafcantur oportet. Sic mulieres quantumvis foecundx, non
tamenconcupiunt, crebroqueabortlünt, aut fi quando parturiant, difficulter foetum eni-
tuntur, eumque imbecillem ac debilem, brevique interiturum, aut certe valetudinarium.
Quod quidem potiflimum de advenis mulieribus di drum fit.
Quantumvis tempus xftivum hiberno magis fit falubrc, quoniam in Brafilia ficcitas hu-
miditati prsevalet, naturarum tamen aliae ad seftatem, alìx ad hyemem bene vel male ft habent.
Proinde mulieres & infantes, cum corpore fint magis pituitofo; xftate melius quam
hyeme valent.. Contra, biliofa corpora & gracilia melius hyeme, pej us autem xftate. Et hxc
quidem de intemperatis, qux moderato contrariorum ufu confervantur, corrumpuntur à
limili. Contrariumvero intemperatis fiericonluevit. Cxterum à morbis qui èvapotnbus
ex terra aut lacubus ortis, nafcuntur, non eft prorfus libera Brafilia. Cflelo enim exiftenre tur-
bido, & vento marino à terreftri v id o , fubito fiunt catharri & raucedines. Ab iis tamen qui
Epidemici dicuntur, & à mahgno fiderum influxu, vitiofaque qualitate coelitus dimiifa, cer-
tis temporibus fieviunt, immunis femper fuit habita. Anno millefimo fexcentefimo quadra-
gefimo & tertio, xftate admodum ficca anthraces apparuerunt. Triginta annorum decurfir
femel duntaxat Afri ex Angola hue variolis laboràntes dcvedi, reliquos nullo maio contami-
natos,’‘ ingenti mancipiorum ftrage ,inquinarnnt. Paripropemodum modo contagiolà lues
inter pecora domeftica, hyeme pluviola, aliquosgregesdepopulataeft. Eo tamen maligni-
tatiscontagiumadfcendiflèjUtpeflisfficut in Peruvia à tergo Brafilix fit)aut morbus pelli
affinis, inde exortus fuerit, à nemine umquam compertum eft. Quali afiiduitas Euri ab Oceano
fpirantis aerem ferenet & quali verratus adeo, ut feminaria contagii impediantur, haud
aliter à calido & ficco, quam fub Zonis temperatis à frigido & ficco exftinguuntur. Morbi
fiquidem Epidemici quantum cxteris vulgaribus funt vehementiores, tantum maiorem aèri
ad mutandum corporis habitum& ad pejus aut melius dilponendum, inelfevim quam in di-
fta&cxteris n on naturalibusapparet. Pieni & novilunio, imo& quadrantibus fingulis, al-
teràtiones manifeftas corpora recipiunt. Quo fit ut Medici non nifi neceflitate urgente
xgris medicamenta porrigant; tunc enim dolor exafperatur & pejus habet xger. Idem
CogitadeSolismotudiurno, cumfuprafidemdrcameridiem, biliofimorbi, noctu veropi-
tuitofi ingravefcant. Motus Lunx diurnus fingulis ftx horis, non minus quam menftruus mutationes
evidentes fufeitans, obfervatu digniflimaoperatur. Singulis enimfexhoris, modo
accedente mare, morbum ingravefcere, ac dolorem mitigari viciflim fex aliis, modo recedente,
cruciatuspaulatim minüi, ipfi xgri teftantur. Quod in acutioribus juxta ac minus
acutis morbis, prxcipue in iis qui è fluxionibus & plenitudine, oriuntur, apparet. Adeo ac-
crefentibus aquis, xftuque maris in plenilunium incidente confliguntur cum infirmitate non-
nulli, ut etiam vitam cum morte commutaturi videantur, cum tamen vix quenquam tunc in-
teriilfe meminerim. Plerofque autem pelago decrefcente extingui xgrotos, quia prxtcr alio-
rumteftimonia, ipfe toties experientia comprobatum habeo, confidentius affirmare aufim.
Idem in partu fieri ab obftetrieibus fuit obfervatum. Ita ut validiflimx hx influentix & occul-
tx coeliqualitates, cofdemeffeftus nafcenti& denaftenti impertiri videantur, &huncàvi-
txanguftiis, illumàcarcere&vinculisuterimaterniablblvant. Hxc eademde animantibus
B 3 brutis