4 G v i l i e l m i P i s O n i s
continuato dudu taetur. Ejus latitndo planiffima eft & quafi arte in fuperficie levigata, ad vi*
gin ti, fubinde triginta paiTus& ultra fe extendi t. Tanta: vero altitudinis eil ut vix fummo aiilu
inundctur. Mare novo plenilunio ad duodecim pedum alrkudinem (quod in Parnambu*
cenli littore fit circa bora ui quin tarn) attallitur, aquaique evomitac parem depreffionem pa-
titur, dum funditus prope multorum fluviorum aiyeos reforbet. Verum non rite oblèrvata
fexhorarumviciffitudine,tedpro rationedecuriüsfluviorumócpelagiintemperie, velcitius
vekardius »ihim vailiffimus Occanusabfolvit. Ita tatttcnut menfibus sitivis diuturnióres &
vehernentiores acceffirs,hybernis verorecelfus dominent ur. Quid, quod fluxus lunares, pau-
cisd Uttoremilliaribus t currens verb maris ¡per univerfum squor perfentilcant navigantes.
Csterum adextricandas perpetuas nautaruna controverfias circalongitudinetn hnjus conti-
nentis/dre interrii,niagis ad occidentali à naturacollocatum, quam peritiffimi quoque Geo-
graphi haefenus opinati flint. Opera; pratili in icaquc duxi illud addidiiie quod exlédulaob-
fervatione Eclipfitun Lunarium nobis conftat, Initium liquidem deliquii, quod in vigelimum
Decembris,anno millelimo fexcentifimo trigefimo odiavo incidit,inter01indam Parnambuci
& Uranoburgum Danixqribus horis & quatuor minutis differre deprehendimus. Unde red lidio
calcalo, fàcileeritcolligere, quxcaufa literroris; cumpleriquenaucleriultraquinqua-
gintaminutaà nobis diferepent.
Univerfa Brafilia Coloniis & Prsfeduris quatuordecim, totidemque circiter fluviis nobi-
lioribus (ab aliis fatis memoratis) diftinguitur. Horum beneficio territoria fertilitate & com-
moditate differant. Praeter tot torrentes & amnes pifcofos, non limofos, lèd iàxofos, habitata
orientaüs pars, rivis, fontibuique inelytis & utcumque herbofis featet, iilque paffim, mira divina
bonitate,ut potum hominibus j uxta ac pecoribus abunde fubminiftret,irrigatur. Armenia
filvcftria fitixftuanria eo confugiunt;fequc ad luxum dulciffimis inebriantes aquis non raro
pra-da iiunt vcnatoribiis. Rapidifiintplerique fiuvii pluviis menfibus,& tune lubito altilfime
exerefeunt ac ripas egrediuntur, audio aquarum pondere, ruptilque obicibus valentius ruunt
in campos. Is autem qui S. Eranciiho &cer eft, totius l’rxfeöurx Parnambucenfis facile maxi-
mus, infulilque & icopulis horridus,ac tempore quidem sitiyo, incerto quidem gurgite,aquis
exundans, altiffimuseft. Hyemcveromodicetantum inpelagus fefeexonerat. Diverfitatis
caufatn perhibent efiè immenfäm originis diftantiam, tum etiam pluviarum ex alto allapfarum.
Caeteri enim fiuvii nobis vicini sftate navigati non polfimt, quod aquis dellituantur, aefiin
continenti intusabforbercntur.Cum nulli tarnen alii in hac Americs patte reperiantur amnes
qui tantos imbres alveo fuo excipiant. Sed conftat ratio. Vailiffima montiumjuga haudpro-
cul à littore (ficut in regno quoque Peruanoj demittunt vim illam pluviarum à tergo, & exo-
nerant fe verfus occidentem. Mox ad rapidiffimos (ne dicam & totius orbis maximos) altero
brachio verfus Septentrionem in Amazonum & Maranhonflumina: altero, adS. Franciici,
atque illa qus de la Piata & de laneiro dicuntur, verlùs aullrum erumpunt. Haec receptis in fe
quibufdam amnibus invalefcunt & ad milliaria aliquot in Occanum labuntur, tanto impetu, ut
proc ul ob oftio in iplb mari dulces à Nautis hauriantur latices. Porro & Lacus juxta littora re-
periuntur, qui mari licet vicini & quafi contigui, aquis tarnen funt dulciffimis. In defèrtis re-
motiffimis, exigui quidam riyi è lacubus oriundi, dulces hyeme, fubfalli sellate exiftunt, quod
ftagnantesSolis affiduitateadurantur. Prsterea putei paucis ante annis in Infula Antonix
Vaez, circa ipfum littus, quoufque maris silus pertingit, effoffi, potabiles aquas & dulces, incognito
vel dubio venarum commercio, impertiunt. Unde percolatas omnifque làllèdinis ex-
pertesprorlùshauriredatum : qu s licetfontanis fint inferiores, tarnen cibis coquendis onti-
m s habentut.
Tellus hxcamoeniffima ex dìverfonatura lufuconllat. Quaenimin planitiemlongelate-
quefternitur, glebofa & ponderofa,prsepinguiriguoque eft folo, -vergea. dida Lufitanis, multorum
fruduum ferax ; cannas Saccbareas imprimis, tum & eredita quseque femina multiplici
reddit foenore. Prata & aprici campi minus sellate, fed menfibus potiffimum pluviis'(licet fo-
lum tunc habitantibus triftius videatut) laetiffime virefeunt, locaque melfem negantia pabulis
vigent. Frumentum & fecale nimisceleriter profunduntur & in germen evocantur à j ugi per-
petuoque Solis fervore & agri indulgentia, qui proinde m ulta verfatione (nec enim interquie-
teumquam indiget) fttigandus eft, additaquepotius arena quamllercore, fcrendis frugibus
aptior redditur. Secus enim alia llorefcendi exinanitìo ièquitur, germinarionem nimisfcllina-
tam adurens vel exhauriens. Qui ab cxoticis icminibus proventum expectant, maturationem
retardent oportet, quod diutiusin terra faveri expetant ; ne in ftipulas faftigiats herbs multa:
mature&ds, granis tamen & feminibus calfx, agricolarum votis minime refpondeant. Mcn-
fe Februario & Marno quando finemaeftatis excipit tempellas humida, plants & femina terrse
committuntur, idque prima velpera, non de die, nec adulta noäe fieri convcnit. Omnia qus
profundius, quo folares radii non pertingunt, inhumantur, vitse diferimen incurrunt,quod fub •
cute
d e M e d i c i n a B e a s i i. L i s . I, 5
cute fila intenlè frigida terra, prscipue sitate, taleas & femina facile enecet. Cujus rei advenx
& novirii agricolx non fine magna jactara experimenta fecerunt. Semina ficut & fru ñus colli-
guntinlocisacclivis&firienribus, diverfo piane tempore, quam declivioribus &uliginolìs.
Quid,quod hsc omnia toro anni tempore plantantur & producuntur : Felicius tamen vel infe-
licius pro locorum & plantarum diverfitatc. Quod evidentiffimè apparetexpiuribus : prxfer-
tim vero circa proceras illas arbores quas Cocos & Palmas nuncupant 5 qUs extra ullam anni
temporis, feniique arborum obfervationem tranlplantats jucunde virefeunt, eximiifque fru-
aibus confpicus exeoluntur. Quod à nemine accuratius quam ab Illultriffimo Comite Naf-
favistentatum, omnibus veterani incolisadmirationifuit; quod adults licet, nihilpateren-
tur tamen ab alteratione ilia quam fubirent, fed Iterile,arenofum,& perpetua làlfetudine imbu-
tum littus natale folum haberent, eoque gauderent foveri : modo radices quas infinitas & bre-
vilfimas habent leviter tantum terra cooperirentur. Harum enim csterarumque Brafilis arborum
radices adeo à frigore fubterraneo abhorrere videntur,ut nonnumquam defiderioSolis
prorumpentes, vix terra le condi patiantur. Plurims arbores & frútices toto fere anni tempore
flores & frudus feiiciffime producunt, fimulque Ver,/Elias & Autumnus in iis conlpiciuntur.
Hortxm facile principes Murucuja, Mangaba,Bacoba, Banana, Ianifaba, sMraca, Pindma,Coceiro,
tMamaon, Pinhones, Piementa: Quibusannumerantur,vitis,citrus,malusmedica, aliaque
plurima ex Lufitania atque Angola,olim & nupcr è Belgio adduda legumina, radices & olera,
paffim nunc in hortis exculta atque in culinis domeftica facia .
Qui racemos per totùm annum defiderant, vineas diverfas, diverfis putant menfibus, matu-
rafque poftea uvas colligunt, unde non ignòbile vinum & Creticum Smulans, exprimitur.
Atque hse ornnes plants & frudus horteniès, licet ab inièdis noxiis non plane immunes
fint; prscipue aiitem à formicis illis grandioribus non raro dèpafcunmr, ab impigro tamen a-
gricùla facillimò negotio, vel ignis, vel aqux beneficio arcentur.
Nonnuils arbores & quidem nobiiiores, ficut ^Mcaju, Caja,Pbipitanga, Anda, Zabucajo, Mu-
recy, Ietajba, ^Aratku,Guabiraba,Ficus & Myrtus Americana • frudus Ananas & alia femcl dum-
taxat in anno florent, verno tempore, quod eil circa Odobrem, tepullulant : mox frudus pro-
trudunt, idque mediocres tantum Sole ingrediente Capricornum & durant ultra tres menfes,
poileaquequiefcunt. Solus, quantum conftat, frudus Guitycuroy, feme! per biennium; frudus
autem arboris ibiraee five Guaici Brafilienfis vix per quadriennium prodilcitur. Paucs arbores
nativa hadcnus ad fativas relats : filveilres tamen cum fint, frudus elegantes & gratif-
fimiíáporispróferunt, maxima quidem ex parte frígidos, cum adilringendi facúltate. Quali
natura benigna hsc mortalibus immodice xftuantibtis iblatio dederit, ruentibuique humori-
bus ftenum impofuerit.
Qualacuilris hsc regio, ob perpetuam uliginem, prscsteris jucundiffime ffinditus sque ac
in fuperficie viret. T um diverfo plane Herbarum fruticumque paluilrium genere, adeoque
mira naturs folertia luxuriat, ut folum non aquam díceres, amphibiomm' sque & pifeium la-
tibulis deftinatam. Circa oilia vero fluviorum, ubi paludem aqua marina fingulis acceffibus
inundat, ab immenfa oftreorum & cancrorum multitndine perreptatur, atque tortuofo iUo ar-
bomm genere Guaparaiba live CMangle dido, ita obfidetur, ut viatorihus prorfus fit inacceflà.
Qua in acclives colles, vaftoique montes, nunc glebofos, nunc grandiffimis faxis veluti ftratos
attoliitur, fertiliffima quoque & rato fterilis vel otiofa apparet Brafilia : arbuilis filviique den-
fiffimis paffim veftitur, ut multo olim labore Lufitani adpixidem nauticamiter fuumin-
ftituerint. Quod hodie quoque fitin muniendis viisin defertis. Unde tot fragrantiffims &
prsilanriffims arbores lucri caufa, ob colores & tinduras varias, alioique ufus eximios, hue
apportantur’, ut funt ibirapitanga arbor ilia Brafilienfibus xar íipyjw ita dida & rubra tindura
noriffima. Dein Tatajba five Pao amareUo,Arariba cortice rubro,Iacaranda, Antmiba five cedras
alba, & alis muits, qus sdificationi & ftruendis navigiis aptiffims,quod aquis minus pervia,
statemqueferentesfint. Exquarumdam corticibus nunc funes ignariiinmilitantiumufum,
nunc in navium neceffitates torquentur & rudentum materias nauticis fubminiftrant, fupplen-
te cannabis defedum Barbarorum induftria. Si qus loca fint arida à fterilitate, mirabiles illas
herbas fuperius defctiptas,ien funes potius ¡¿tpvX^ovs, generali nomine Timbo & Cipo appellatos
prbducunt, qus fua flexilitate & tenacitate apud fàbros & vietores ligaminum ; conrafa apud
pifcatores, coriarios, naupsgas, Rhois & itnps vices implent. Denique è collifis lignis Cara-
guata & Imbaiba aliiique ferulaceis plantis ibidem nafcentibus ignis luculentius, quam ex concuño
filice, à batbaris elicitur.
Nemora hsc cum non quo/annis foliis veftiantumec priventur, non eodem fimul,fed diverfo
plane id accidit tempore, quod ab Autumni& Veris permutationibus nihil patiantur.
Prsterea non omnis quoque arbor foiiis fini it! omnibus orbatili,led parte una decidente,altera
tamdiu manet, donee prior repullulat. A ccedit quod varii generis phafeoli, Arundines procedí
3 rx, He