34 G v i m i M X P i s o n i s
externa, ut unctiones, fridioncs , fuffumigia, illotiones, cataplafmata, & emplaftra emol-
lientia, attenuantia, & aftringentia. Ex omnibus probatiflimum quidem amplexus fum
(nunc emplaftri nunclinimenti forma præparatum) quod ex radicibus d’Erva de CafitaonSc
Nimpheæ, cumoleoearundemhcrbarumAninge& capparum, atque fimilibus concinna-
tur, & pet multum .tempus applicatur. Interno fi remedio locus, extradum ex corticc Fbi-
raeè ad mellis confiftentiam ægro propinatur , gratumque & tutum eft medicamentum.
Præter lumbricos inteftinorum , quibus divexantur pueruli, vermium quo'que genus exi-
guum & fordidum in ventriculo (ut in diffcdione itìfantium aliquoties vidi ) generatur,
quorum morfibus provedioris quoque ætatis homines, invitis medicamenti ■ interire fæpe
contingit. Nihil horum videre eft in Brafilienfibus Mulieribus vel carum fobole. Nam
roburtæ, vegetæ agilefque , five prægnantcs, five puerpera , vivacem enituntur pro-
lem. Antequam finiam, illud fubjiciam, quod non prorfus extra limites inftituti no-
ftri fit, fèd inter Ariftotelis forte difcipulos de viribus imaginationis & fuperfoetatio-
ne , lites movebit. In Paranambuco Anno i 6 3 8 • ex Æthiopifîà .& Lufitano Gemelli
Mafculi nafcebantur, validiflimi, alter alba cute, alter nigra, crilpis capillis, ocu-
lis cæfiis. . C a v. XVI I I .
De Morbù Contagiojis.
V idere eit in Brafilia morbos Endemios familiares, imo malignos., licet rarius, è tetris &
fuliginofis exhalationibus , terræ paludofæ & aquæ ftagnantis natos ; nulli autem ex
mutationetalitempeftatum, quæftatistemporibusiæviunt, autfyderummaligno influxu &
noxia qualitate cælitus defcendente, oriuntur. Anno 1639. magno noftrorum commodo
, juxta finum omnium fandorum, tertia pars claffis Hifpanicæ maligno & conta-
giofafebre extinda eft. Quippe hoftis longo& faftidiofo itinere defatigatus, & fub equatore
diu propter folitas malacias hærens, multa fætida pluvia ,' cibique ac potus corru-
ptione & penuria fradus , paulatim attritus eft. Contigit quoque pecora femel atque
iterum, miro aftrorum aipedu, pluviis ex continenti ortis, ac mollioriç venti mediterranei
afflatu, morte repentina periiffe. In tantum vero aëris malignitatem unquam accre-
viffe, utpeftis exinde enataac graffata fiierit, nemo unquam expertus'eft. Mihi bis tantum
contigit toto feptennio, febre petechiali laborantes videre, maculis per totum corpus
diffufis, morte poftridie fequçnte. Anthraces maligni crebrius, fed non contagiofi
grattantes, ac curatu multo quam in Europa faciliores, dantur. Magnos autem & fre-
quentiffimos illos Dyfentericos ac malignos affedus, nunquam in Epidemios tranfiiffe
admiratu .dignum. Vlcera porro (ut hoc obiter dicami luis Venereæ & alia mala con-
tagiofa & ferpentla, beftias æqueac homines mutua converlàtioneinficiunt. Idem faciunt
foetida illa Variolarum ulcera.
Quod autem ad Vatiolas & Morbillos (quos Bejìgas uno vocabulo Lufitani vocantj at-
tinet, etfi non évadant eos Meridionalis America: Incolæ, benignius tamcn corripi iis fo-
lent. Citiuscuranturlaborantes, ob perpetuampororum apertionem, vidum fimplicem,
humorumque minorem fceculentiam, modo ab aere nodurno ambiente fibi caveant lè-
dulo. Quemadmodum autem ventum declinando facile reftituuntur ; ita per aërem. vel
dementiflimum retropulfae, mortem accélérant. Cum febres paulo vehementiores & ar-
dentiores præcedunt, Lufitani non verentur in principio fecase venas , idque cum fuc-
ceffu. Epidemia: ex accidente bis quantum conftat fadæ funt variolæ. Neque enim pefti-
ferævariolæ vagatifolentin puerosficut Prolp. Alpinus de Ægypto bis anno fieri teftatur.
Primo , ante «nnos triginta Æthiopes Angolenfès Brafiliam ingrefîi, & variolas ex A-
frica adducentes, infigni mancipiorum fìrage, reliquos infecerunt. Etnuper Anno 16 4 1.
idem fere accidit. Ita utaliunde derivata, non inter nos nata'Epidemici iftius morbi principia,
humidiflìma accedente hyeme, per integra territoria prope annum, graffata fue-
rint. Lufitani àutem his remediis vulgatibus, tanquatn facræ anchoræ fé fidebant, fuof-
que non infeliciter curabant. Eimum equinum arefadum & in pulverem tritura ex .convenienti
liquore iterum atque iternm ægrotanti propinant. Poftea pedori & gutturi
defendendis , gargarifino & potionem ex albo Græco, cannæ làcchareæ & aurautio-
tum recentium fucco concinnatam praeparant. Prò alimento medicamentofo ex Ti-
piocn de tjMandihoca pultem optimam , prò potu, ptifanam feu dilutum ex eadem Ti-
piaca , exhibent. Uttumque hoc ardores compefcit & nutrimentum iùppeditat. His
fuccedit mel filveftre vel fimplex, vel, fi calor obfit, dilutum ex aqua cannæ iàçchad
e M e d i c i n a B r a s h , L i b. i l , 3 j
reæ quod hydromelis inftar immundities pedotis & vifeerum abftcrget, ægrofque fuâyiter dc-
mulcet.
C a p . X IX .
De Lue Venerea,
LUes quædam ex coitu non tantum per contagium, vel parentum liiereditario malo in libéras,
fed ex léviori attadu atque perfecontrahitur,-orta potiffunumex alimento foetido
& falfo, potu rancido & corrupto.dntcr Afros non folum atque Indos, fed Lufitanos & Bei-
gas quoque fævit, tumoribufque fchirrofis & virulentis ulceribus, totum corpus infeftat. Quæ
quidem lues huic regioni eft Endemia Se Babas abHifpanis & Brafilianis appellarne Etficuti
citius fanatur àfolis remediis indigenis; ita citius contaminât, quam illa quæ lues gallica vulgo
vocatur & ad Incolas huc defertur- De qua differtationem inftituere non eft propofitimei, fed
depræfenti, quæ licet in quibufdam conveniat cum illa ; accidentibus & curatione tamen
maxima ex parte differt. EmpyriGiinitio data opera eam negligunt, quod cUrafionem ante
quintumvelfextuminvafionismenfemperperaminftituiajunt, humoriique tenacitatem, in
quo mali fomes maxime inhæret, tot menfium intervallum requirere ad præparationem, cre-
dunt. Vitam interim intemperatam vivere interdicunt, aquæcalidæ lavacrainftituunt, fri-
gusnodurnum, neperlpiratio cohibeatur, maximoperearcent, carnesrecentes, imprimis
ferinas, toftas, remotoomnipifeiumgenere, præcipiunr. Vinumpermittunt, quodfudores
■& fuligines non fineægrotantis levamine, per poros expellele, comperiantur. Qui ab hoc
medendi modo fecédunt, fymptomatum quidem prò tempore levamen allaturos, fed poftea
recidivam artuumque dolores fuccefluros, ratum habent. Tandem præparato hoc modo
corpore, evacuationesinftituUnt: mox, eos,quipræfèrtimtenuioris fbrtisiunt, admolendi-
nas facchareasignefque luculentiflimos ablegant ; &folo decodo, cujus bafis Caaroba & Cat-
caparilla, curationem ex inftituto propemodum Europæo, felicifiime abfblvunt. Ulcera quoque
folo attritu aut lotione Caaroba aliarumque herbarum exficcantium & abftergentium
fucco, tollunt. Indi autem foliis Caaroba nunc codis prò balneo, nunc ore jejuno maftica*
tis , ulcera., quæ perfe non evanefeunt, exficcant & malignitatem extrahunt. Quodipfum
aliquoties per Chirurgos in Nofocomio imitati juffi , & voti nos compotes reddidit. Ne quis
autem fallatur, hæc lues five ex Hifpanica mixta,ut fæpe fit; five fimplex Endemia, Euro-
pæis præfèrtim, non adeo parvi facienda five in principio five in progreffu. Neque enim ut
quidam exiftimarunt, intra Tropicos levior ob halituum à fole perpetuam extradionem; gra-
vior tantum in feptentrionalibus regionibus datur. Ac fi nodurnum frigus modo leviter ad-
miffum, apertos diurno calore poros non cum fummo detrimento ¡egri altius occluderet,
difeuflionem tetrorum vaporum impedirei, verfufque perioftium, in quo dolor, repellerei.
Sicut quotidie^fit, velægrorum vel medicorum incuria, qui differentias diei&nodis
contemnunt. Et tunc quidem male morata Ulcera, quibus hoc malo infettati turpiterfeatere
folent, fi maligni illi halitus minus exlpirenf, cariem in oflibus, cæteraque fymptomata,
æque ac in patria caulàri videas,
Addam quæ deGonorrhæa, Scantamentó Lufitanis dida, notafu digtla exiftimavi. Go-
norrhæa fimplex , Gcut haud difficilis habetur curatiónis, ita fàcile acquiritur, modo à fola
equitatione fub æftu meridiano. A purgantibus initiofibi caventin omni Gonorrhæa, vixque
blandiflima fex Manna, Caifia, iyrupis laxantibus exhibent, ne quid cacochymicumprovo-
cetur aut irritetur. Tamfàlutaria contra hunc affedum domi nancifcuntur remedia Incolæ,
ut raro in exotica, quæ in officinis proftant, inquirere illis neceffumfit. Præferunt, Guabb-
poiocaiba, Lufitanis Pao Podre, quam ego Arborem Siliquofam, in tradatu de fimplicibus appellavi.
Ejus radix in taleolas diffeda & in aqua ex canna faccharea deftillata, macerata, ae-
rique expofita, eam abfferlòria & diuretica qualitatêimbuit, quæ mane & velp'eri pota, pa -
raftatas & renes infigniter mundificat. Cavendum tamen ne immodice hoc medicamento
valido utare, quod lànguinem ducat. His acceditluripeba, Canna Iacaacattga dida filveftris,
radix item Iaborandi, quænodufub dio macerata in aqua fontana diluitur, cjuiquc diluti
quatuor plus minus unciæ per quindecim circiter dies bibuntur, unde renes & velica repur-
gantur. Poft hæc prò potu quotidiano, ejufdem cannæ filveftris decodo utuntur. Atque
alternatim ob calores fufeitatos, mane phtifànamiculiquorem ex Tipìoca exhibent. Dilutum
radici, de Malva ifco, Pagimirioba, Fedagofe, Caapomonga, EmulfionesexTip»c«,nuceCoco
recenti & femifiibus frigidis, cannæqüe làcchareæ aqua præparatæ,familiariaillis funt remedia.
Contra retcntiones & inflammationes lotii, poft frigidam dorfi & perinxi inundionem, geni-
talia emollientibus fomentant, nempe decodo fiimmitatum Bafurinha & Imbaiba, floribuique
malvæAmericanæ&fabarumvulgarium, atque id genus aliis. Calorifica vero, tam à medi-
E 2 - camento